тау, Бөкей Ордасы, Омбы, Қ апал, Семей, А ягөз ж өне баска жерлердсн
хабарлар түсіп тұрған.
«Бізге не істеу керек?» деп аталған бас мақаласында «Айқап» өз
бағдар-
ламасын былай деп белгілеген:
«1. О ты ры кш ы лыққа көш у, қалалартұрғы зу, жерден қол үзбеу.
2. М ектептер мен медреселер ашу, білімді әрі мәдениетті болу.
3. Дін істерін өз колы на алу, өз мүфтиін сайлау.
4. М емлекеттік Д уманы ң мінберінен халы қ мүдделерін қорғау ж өне
оларды үкіметке ж еткізе алатын депутаттарды ң болуы.
5. Петербургте тұрақты өкілдік болуы ».107
«Айқап» нөмірден-нөмірге жер мәселесіне зор көңіл бөліп отырды. Бұл
түсінікті де. Патша өкіметі орыс ж ән е украин ш аруалары н коны с аудару
қозғалы сы ны ң қарқы ны н ұлғайту максаты нда казақтар д ы ң кұнарлы
жерлерін күштеп тартып алу жолымен «коныс аудару қорын» құрды. «Ай-
қап » ж е т е к ш іл е р і м ү н д а й ж а ғ д а й д а к ө ш п е л іл е р м ен ж а р т ы л а й
көш пелілердің оты ры қш ы лануы , «тұрғылықты ауы лды к елді мекендер»
салу, егінш ілік негізінде қазақ ш аруалары ны ң тұрм ы с-салты н өзгерту
қажет деп санады. «Казақ» газетініңж етекш ілері, ең алдымен Ә. Бөкейха-
нов басқаша көзкараста болды. Ж урнал мен газет арасындағы жер мәселесі
жөніндегі пікірсайыс екі ж ақты ң да көп күш ін алды.
«Айқап» журналы ағарту ісі мен мәдениеттің ж арш ы сы болды. М. С е-
ралин «біздің ғасыры мы з — ғы лы мны ң ғасыры» деп сан ад ы .108 Ол Ш.
Марджанидің, Ы. Алтынсариннің ізбасары болды. Ж әдидш ілдіктің, ж аңа
әдіспен дауыстап оқы тудың атасы И. Гаспринскийді өзін ің ұстазы ж ән е
төлімгері деп б ілд і.109
XIX ғасы рды ң аяғы нда ж әди дш ілдік и д еял ы қ-саяси ағы м ретінде
қалыптасты, оны ң жолын кууш ылар жәдидтер («жаңашылдар») деп атал-
ды. Ж әдидш ілдер мұсылман д ін ін ің озбы рлы ғы н а қарсы ш ы кты , өз ха-
лықтарын еуропалық мәдениетке, ең алдымен мектеп пен медреседе еуро-
п алы қ дыбы стап оқы ту өдісіне тартуды ң ж ақтастары болды. Ж әди д
қайраткерлері ж еткілікті болғанымен, Қ азақстанда ж әдидш ілдік қалы п-
таспады. И. Г аспри н ски й ұсы нған ж әди дш ілдік ө р кен и етк е ж е тк ізер
жолдағы басты кедергі ислам ны ң озбы рлы ғы , ортағасы рлы қ д әстүрлер
мен әдет-ғұрыптар деп санады. Қ азақтардың рухани өміріне ислам ы қпа-
лы ны ң д әреж есі Т атарстан , Баш кұртстан, Қ ы ры м ж ә н е Т үркістан м ен
салы сты рғанда едәуір өлсіз болды. Қ азақстанда ағартуш ы лы к қозғалы с
ұлтты қ қайта өрлеу ж олы ндағы басты кедергі отарш ы лды к деп санады .
И. Г аспринский түрік-татар бірлігі туы асты нда ә р е к ет етті. Ал Қ а за к -
стандағы ағартуш ы лар татар ж ә н е бұхара теол огтары н ы ң , тү р к і-татар
жазуының үстемдігіне жан сала карсы шықты. «Ш ығыстың көрнекті ағар-
туш ыларының еңбектері, - деп жазды М. С ералин, — туған халы қтілінде
оқу мен білім алуды ң ж ә н е оны құрм еттеудің пайдалы ек ен ін е біздің
көзім ізді ж еткізд і» .110
Дегенмен, С. Ж . Асфендиаровтың айтуынша, М. Сералин «тегінде, та
тар мәдениетімен ж әне оның прогресш іл дәстүрімен мейлінш е көп дөре-
жеде байланысты болған».
М. С ералин бастаған «А йқапты ң» ізб асарлары к л а с с и к а л ы к ж ө -
дидш ілдіктің ж ақтауш ы лары болды. Олар к а зақ қоғамы м еш еулігінің,
ескіргендігінің негізгі себебі — халы кты ң сауатсы зды ғы нда
Достарыңызбен бөлісу: