«Арнайы педагогика» сериясы Серия «Специальная педагогика» №3-4 (30-31), 2012 Материалы круглого стола «Практика обучения и воспитания детей

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Специальная педагогика», Ns3-4(30-31) 2012 г. 
Limit child in the article possibility, to teach and examines requirements of efficiency application computer 
technologies on tendency education.

 
Абай атындагы Қаз¥ЛУ-нщ Хабаргиысы, «Арнайы педагогика» сериясы №3-4(30-31) 2012 ж.
 
 
: 
75. 
: :
 
У
 ЕРЕКШЕ БІЛІМ АЛУ ҚАЖЕТТІЛПСТЕРІ БАР БАЛАЛАРДЬЩ СӚЙЛЕУ ТІЛШ 
ТҤЗЕТУДЕ 
ЛОГОПЕДИЯЛЫҚ ЖУМЫСТЫ УЙЫМДАСТЫРУ 
ь- Г.Н. Мусеева, 
Қ.С. Тебенова 
Қоғам ӛмірінде соңғы жылдары болған элеуметтік-экономикалық, саяси және рухани-қҥлықтық 
саладағы тҥбегейлі ӛзгерістер адамның тҥлғалық сапаларына, оның қҧнды бағыттарына жоғары 
талаптарды қояды. Әлеуметгік тапсырыспен шартталған тҧлға қалыптасуының бағдарлы жэне 
стратегиялық мақсатгары, ең алдымен білім беру жҥйесінде жҥзеге асады. 
Кӛне заманда Сократ адам ӛзінің ішкі дҥниесін жоғары байлықпен қандырып, оны шынайы 
мәдениетті ететін, ақиқатгы тануға, рухани еркіндікті тауып, оны ең қиьш эрі жағымсыз 
жағдайларда сақтап қалуға кӛмектесетін білімдерді меңгеру ҥшін жаралған деп есептеген. 
Мҥндай қҥндылықтар, әсіресе балалар ҥшін ӛте маңызды, себебі білім жаңа әлемді ашады. 
Осыған байланысты сӛйлеу тілін дамытуды қажет ететін балаларға дер кезінде тҥзету жҥмыстарын, 
яғни дҥрыс дыбыстауды қою болса, онда ол ӛз кезегінде баланың бҥкіл психикасына эсер етіп, 
қоршаған әлем қҥбылыстарын анагҧрлым саналы қабьшдауына мҥмкіндік береді. Кез келген тілдік 
бҥзылыстар, ей алдымен баланың іс-әрекеті жэне тэртібінде кӛрінуі мҥмкін екені белгілі. Сӛйлеу 
тілінің кемістігі бар балалар ӛздерінің кемшіліктерін саналы тҥрде тҥсінгенде, олардың тҧлғалық 
қасиеттері зардап шегеді: олар ҥндеместік танытып, жасқаншақ әрі ҥялшақ болады. Сауат ашу 
кезеңінде балалардьщ дыбыстарды жэне сӛздерді дҥрыс, нақты айтуы ӛте маңызды болып 
табылады, себебі жазба тілі ауызша сӛйлеу тілі негізінде қалыптасады, ал ауызша сӛйлеу тілінің 
кемшіліктері ҥлгермеушілікке экеп соқтырады [1, 35 б.]. 
Дҥрыс сӛйлеу тілі адамның маңызды психикалық қызметінің бірі болып, адамдардың ӛзара 
қатынасының негізгі қҥралы болып қала береді. Адам сӛйлеу арқылы ӛзінің ойын, сезімдері мен 
тілектерін жеткізіп, ӛзінің тәжірибесімен бӛлісе алады, ӛзінің іс-әрекеттерін бекітіп, қоршаған 
элемді ҥнемі тануға мҥмкіндік алады. Сӛздің арқасында адам ойлаумен тығыз байланысты болатын 
абстрак- циялау және жалпылауға мҥмкіндік алды, себебі сӛйлеу тілі ойлаудың басты қҥралы болып 
табылады. Адами ойлар тіл негізінде пайда болатыны жэне қалыптасатыны баршаға мэлім. 
Жотарыда аталып ӛткендей, адамның әрекеті басқа да адамдармен қарым-қатынаста болу, 
эртҥрлі сӛйлеу тілдері арқьшы ӛзінің ойын айтып жеткізу екені белгілі. Ал тіл - бҥл тілді қолдану 
ҥдерісі жэне дыбыстауды пайдалану ҥдерісі. Тілдік қарым-қатынастың арқасында жеке адам 
санасында элемнің бейнесі ҥнемі толықтырылып жэне байып отырады, ол қоғамдық санада 
кӛрінеді, адамның барлық қоғамдық-ӛндірістік тэжірибесінің қозғалысымен байланыстырылады. 
Осындай қарым- қатынаста ҥнемі кӛзқараетармен алмасу жэне оларды меңгеру жҥреді, ал екінші 
жағынан - ӛзіндік ойлардың қалыптасуы жэне айтылуы жҥреді. Осыған байланысты басқаның тілін 
қабылдау жэне тҥсіну ретінде енжар (сенсорлық) тілді жэне ӛзінің ойын, сезімін, тілегін айтып 
жеткізу ретінде белсенді (моторлык) тілді ажыратады. Қарым-қатынастық бағыттағы, яғни басқа 
адамдардың санасы мен іс-әрекетіне, сонымен қатар әлеуметтік ӛзара эрекеттестікке, қандай да бір 
танымдық мақсатгар- ды қою жэне шешу ҥшін адамның ӛзімен-ӛзі сӛйлеуі жҥретін ішкі тіліне эсер 
ету мақсатындағы басқа адамдардың тҥсінуіне бағытталған ӛзіндік сӛйлеу тілін (ішкі сӛйлеу тілі) 
бӛліп кӛрсетуге болады. Психикалық қҥбылыстарды таңбалармен, оның ішінде тілмен белгілеу, 
сыртқы әрекетгің ішкіге, психологиялыққа ауысуы интериоризация, «айналу» негізінде жҥреді. 
Заттық әлемнен жалпылау, абстракциялау сыртқы әрекеттің ішкіге ауысуы ҥшін жагдайды қҧрады. 
Таңбалық қарым-қатынас белгілеу мағынасын білдіретіндіктен, идеялармен, мағыналармен жэне 
сананы қҥрастырумен алмасуға мҥмкіндік береді. Әлеуметтік табиғатта сана жалпылама, таңбалық 
(тілдік) тҥрінде кҧрылады [2,78 б.]. 
Жақсы сӛйлеу тілі - балалардьщ жан-жақты, толыққанды дамуының маңызды шарты. Баланың 
тілі (дыбыстауы) қаншалықты бай эрі дҥрыс болса, соншалықты ол ӛзінің ойын жеткізу оңай болып, 
қоршаған шындықгы тануының мҥмкіндіктері кеңейіп, қҥрдастарымен жэне ересектермен қарым- 
қатынасы мазмҥнды эрі мэнді болады, сонымен қатар оның психикалық дамуы да белсенді тҥрде 
жҥзеге аеады. Сондықтан, дефектолог маман дер кезіндегі тҥзету жҥмыстарының әдістерін басшы- 
лыққа ала отырып, сӛйлеу тілі дамуының теориялық аспектілерін есепке алуы тиіс: 
- балалардағы дыбыстық сӛйлеу тілі қалыптасуының материалдық негізі болып олардағы 
шартты- рефлекторлық байланыстардың қалыптасуы болып табьшады, олар бірнеше рет кҥшею 
нәтижесінде, динамикалық стереотипті қҥра отырып, анағҥрлым жақсы бекиді;

жүктеу/скачать 1,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: