18
иеледі. Ал Дунай (Истра) өзенінің сол жағының біраз жерлері ежелден Рим империясына
бағынышты болатын.
Еділ-Жайық пен осынау Дунай (Истра) өңіріне дейінгі өте үлкен территорияда Хун
ордасының аса мықты әскери мемлекеті үстемдік жүргізді. Ал, Римнің екі империясы да
күннен күнге әлсірей берді. Қара теңіз жағалауы мен Қырымдағы готтарды талқандаған
хундарға Рим басшылары көп назар аударды. Көп ғасырдан бері келе жатқан империяның
жері мен байлығына көз тіккен варвар тайпалардың бір-бірін талқандап, қырылыса бергені
Римнің екі империясына да тиімді болды. Олар готтармен де, хундармен де жақсы
қатынастар жасады және оларды бір-біріне қарсы айдап салып соғыстыра беруді көздеді. Ал,
готтар мен хундар Римнің мұрасына шын мәнінде бақталас болды», - деп жазады.
Аттила мемлекет басына келген күннен бастап Руғила атасының дипломатиялық істерін
жалғастырды. С.Өтениязовтың айтуынша, Руғила тұсында Хун ордасы бұрынғыдан бетер
күшейді және түгелдей бір орталыққа бағынды. Хундар әскери мемлекет болғанмен шын
мәнінде толық бір орталыққа түгелдей бағынған жоқ еді. Оған дәлел хундардың өзі көп
тайпалы ел. Оның үстіне Кавказ бен Қырым және Қара теңіз бен Днестр өңіріндегі көптеген
халықтар Хун ордасына бағынды. Сондай-ақ герман тайпаларының бірі остготтар түгелдей
Хун ордасына бағынғанмен басқа да герман тайпаларының үлкенді-кішілі бөліктері осы
орданың қарамағында болды. Мысалы, вестгот, герул тайпаларының азғантай бөліктері.
Сондықтан осы тайпалардың бәрі рубасылары арқылы басқарылатын еді. Кейбір
тайпалардың басшылары Орталыққа бағынбай өз бетімен қимыл жасайтын еді.
Ғұндардың батысқа қарай қоныс аударуының екінші толқыны б.з. 93 жылы басталады.
Олар Сырдария бойы мен Арал өңіріне, Орталық және Батыс Қазақстан аймақтарына барып
енеді. Б.з. ІV ғасырында ғұндар Еуропаға дейін жетеді. Ғұндардың Батысқа жорығы
Халықтардың ұлы қоныс аударуының басталуына түрткі болды. Олар Шығыс Рим
империясының жерлеріне шапқыншылықтар жасайды. Әсіресе, V ғ. басында Руғила
патшалық құрып тұрған кезде Рим мемлекетіне шабуылы күшейеді, Дунай жағалауындағы
римнің иеліктерін жаулап алады. Паннония (қазіргі Венгрия аумағы) жерінде жаңа мемлекет
– Батыс ғұн империясы құрылады. Ғұндар Рим империясына үлкен қауіп туғызады. 433
жылы Руғила қайтыс болғаннан кейін мемлекет билігі іс жүзінде Аттиланың (Еділ батыр)
қолына көшеді. Ол 453 жылы қайтыс болғанға дейін Еуропаның көптеген халықтарын өзіне
бағындырып, бүкіл Еуропаны дүр сілкіндірді. Бірақ Аттила өлгеннен кейін Батыс ғұн
империясы ыдырап кетті.
Ғұндардың өмірінде көшпелі мал шаруашылығы басты рөл атқарады. Жылқы өсіріп, ат
баптауды жетік меңгерген. Ғұндардың ішінде отырықшы тұрмыс кешіп, егіншілікпен
шұғылданғандары да болған. Дәнді дақылдың ішінде тарыны көп өсірген. Ғұндар өмірінде
аңшылық та үлкен орын алған. Қолөнері мен бейнелеу өнері жоғары деңгейде болды.
Зергерлік өнердегі полихромдық стильді дүниеге әкелген. Көк тәңіріне табынып, ата-баба
рухына сиынған. Өздерінің дәстүрлі құқық жүйесін қалыптастырған.
Ғұндар қоғамында патриархалды-рулық қарым-қатынастар күшті болған. Елді шексіз
билік иесі – шаньюй басқарған, оның жақын туыстары түменбасы лауазымын иеленді.
Деректер ғұндарда малға және жерге де жеке меншік болғанын білдіреді. Ер азаматтардың
барлығы дерлік қатардағы жауынгер саналған. Ғұн әскерінің негізін атты әскер құрады.
Ғұндар жауынгер халық еді. Олардың жауынгерлік құдіретінен сескенген қытайлықтар Ұлы
Қытай қорғанын салдырған. Сонымен, қорыта келгенде, ғұндар – бастапқы кезде Орталық
Азияда пайда болған ежелгі дәуірдегі тайпалар одағы, түркі халықтарының арғы тегі. Бұл
тайпалардың бір бөлігі қазақ халқының құрамына қосылып, қазақ халқын қалыптастыруға
елеулі үлес қосты. Соның үшін ежелгі ғұндарды қазақ халқын құраған қайнардың бірі деуге
болады.
Достарыңызбен бөлісу: