85
Сөз жа сам дық тә сіл дер
Тілде жа ңа сөз жа сау дың қа лып тас қан өзін дік жо лы, заң ды лы ғы
бар. Жа ңа сөз дер қазақ тілінің заң ды лық тары бой ын ша, яғ ни сөз жа-
сам дық тә сіл дер бой ын ша жа са ла ды.
Қа зақ ті лі нің сөз жа сам жүй есін де әб ден ор нық қан, қа лып тас қан
не гіз гі тә сіл де рі мы на лар:
1) син те ти ка лық тә сіл;
2) ана ли ти ка лық тә сіл;
3) лек си ка-се ман ти ка лық тә сіл.
Сөз жа сам ның син те ти ка лық тә сі лі
Син те ти ка лық сөз жа сам дық тә сіл – жаңа сөз жа сау дағы не гіз гі
тә сіл. Син те ти ка лық тә сіл ар қы лы ту ын ды сөз жа сау да екі тіл дік бір-
лік қыз мет ат қа ра ды: лек си ка лық ма ғы на лы сөз және сөз жа сам дық
жұр нақ. Мы са лы:
жаңалық, жүл де гер, ақыл ды, ардагер, айыпкер,
сәулетші.
Ту ын ды сөз дің жа са лу ына не гіз бол ған сөз бен одан жа сал ған
ту ын ды сөз дің ма ғы на сы бай ла ныс ты бо ла тын дық тан, ту ын ды тү бір-
дің қай сөз ден жа сал ға нын дә лел деу ге бо ла ды. Мы са лы,
өнім де ген
ту ын ды тү бір дің лек си ка лық ма ғы на сы өну
әре ке ті ар қы лы шық қан.
Өн, өнім сөз де рі нің ма ғы на лық бай ла ны сы анық кө рі ніп тұр, сол ар-
қы лы ол дә лел де не ді.
Со ны мен, сөз жа сам дық ма ғы на ны не гіз сөз бен ту ын ды тү бір дің
ма ғы налық бай ла ныс ы ар қы лы ажы ра ту ға бо ла ды.
Не гіз сөз де ге ні міз – ту ын ды сөз дің лек си ка лық ма ғы на сы на ар-
қау бо ла тын сөз. Мы са лы,
кә сіп кер, қа лам гер, аң шы деген
ту ын ды
сөздер
кә сіп, қа лам, аң де ген не гіз сөз дер ден жа сал ған. Ал
егінші,
өнімді, білімпаз, сәнқойлық деген сөздерге
егін, өнім, білім, сәнқой
деген туынды түбірлер негіз болған.
3.
Оқы лым мә ті ні нен син те ти ка лық тә сіл ар қы лы жа сал ған
ту ын ды
сөз дер ді те ріп алып, тү бі рін (не гіз сөз) анық тап, кес те ге тү сі рің дер.
Достарыңызбен бөлісу: 
