А.Ә. Ниязғалиева, Г. Г. Тҧрғаналиева
жүктеу/скачать 1,37 Mb. Pdf көрінісі
|
Ниязгалиева А., Турганалиева Г. Қазақ диалектологиясы
| 2) Диалектілік архаизмдер.Бұл топқа енетін сҿздердің ҽдеби
тілдегі кҿнерген сҿздерден айырмашылығы-бұл сҿздер ол баста Қазақстан жерінде бір вариантта айтылмай, ҽр жерде ҽр түрлі айтылып жүріп, кейін кҿнерген сҿздерге айналып кеткен. Мысалшы, ағаш соқаны солтүстікте ағаш-омаш десе, оңтүстікте жер ағаш дейді, енді бір жерде жертіс дейді. 53 Бірқатар сҿздер ҿміріміздегі ҿзгеріске байланысты атап айтқанда, кҿптеген заттардың жойылуымен, бірқатар ескі ҽдет- ғұрыптың ескіруімен байланысты жергілікті жерде кҿп қолданылмай, тек қарт адамдардың тілінде ғана сақталып қалған. Мысалы, осы күнгі жастар жертіс,ағаш-омаш сияқты ағаш соқаның аттарын білмеуі мүмкін. Ҿйткені осы күнгі ҿңірімізде ағаш соқа қолданылмайды. Мысалы, солтүстік қазақтары ағаш- омаш деп пышағының жүзіне ғана темір қағылған ағаш соқаны айтады.Ол жақта сүйретілген ағаш- омаш (С.Мұқанов) Егінді таспен бастыру ҽдісінің ескіруімен байланысты шаңтас,тулықтас сияқты атаулар да говорлық лексиканың құрамында сирек қолданылады.Қырман басындағы бидайды қызылдағанда сұрушыларға бидай беру сияқты ҽдеттің ескіруімен байланысты ҽр жерде ҽр түрлі айтылатын кеусен (кепсен), бҥйрек сҿздері де говорларда ескіріп, сирек қолданылатын сҿздердің қатарына қосылады.Мысалы: Кері кеткен еріншек кеусен сұрауға ерінеді(мақал). Батыс Қазақсанда «Балықшыдан сыралғы, егіншіден кеусен» деген мақалмен бірге «Балықшыдан сыралғы, егіншіден бҥйрек» деген мақал да қолданылады Қияр- бұрынғы жалдама жұмыс.Ол жас кезінде бойлай байдың қиярын істейтін.(Орал.Чап.)Сол сияқты ырамат (ревалюцияға дейінгі тҿленген салық түрі), шамшар (батырдың сауыты), дәлдір (күміс ақша), жер тӛле // жер кепе (жерден қазып жасалған үйшік)сияқты сҿздер де говорларда ҿте сирек қолданылады. жүктеу/скачать 1,37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|