жауапкершілікке тартылады.
қыланды.
РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпаРаттыҚ газет
№210 (210)
25.11.2009 жыл, сәрсенбі
www.alashainasy.kz
4
e-mail: info@alashainasy.kz
? Б i л г i м к е л г е н Б i р с џ р а ћ
Б i л г i м к е л г е н Б i р с џ р а ћ
Нарық
БОЛЖАМ
АЛАш-АқпАрАт
ЕурАзЭҚ-тың ортақ
валютасы 10-15
жылдан кейін
пайда болады
Салық төлеу
жеңілдігі жағынан
52-орынға
көтерілдік
Леонид Гусев, Шығыс Азия мен Шанхай
ынтымақ тас тығы ұйымы зерттеу
институтының аға ғылыми қызметкері:
– Аталған мәселелер әлдеқашан пісіп-
жетілген, сол себепті әр елдің мемлекет
басшысы бұл мәселені жиі қозғау үстінде.
Ақырында, доллардан бас тартып тына-
мыз, бірақ бұл процесс демде емес, ақы-
рындап жүргізіледі деп ойлаймын. Ол
үшін 10-15 жыл уақыт керек. Өйткені қазір
бар лық мемлекет, әсіресе, дамыған деген
мем лекеттер экономикасы долларға «бай-
ланып» тұр. Көптеген ел алтын қорының
басым бөлігін доллар есебінде жүргізген.
Ал жаңа әлемдік валюта, меніңше, бі-
реу емес, бірнешеу болады. Яғни әлем нің
әр түкпірінде әртүрлі. Біреуі қазіргі қол-
даныста бар. Ол – евро. Мүмкін, шығыс
Азия өңірі қытайдың юаны маңында топ-
та сатын шығар. Ал таяу және Орта Азия
ай мағында және өзге де мұсылмандар ел-
дерінде динар бірыңғай саудада пай да-
ланылса, солтүстікамерика континентінде
– соңғы кездері жиі айтылып жүрген аме-
ро, ал Оңтүстік Америкада сукре мәр те-
бесін нығайтуы ықтимал. Ал ресеймен
бірізді саясат жүргізуші аймақта рубль
маңызды рөл атқаруы мүмкін.
қазақстан президентінің ЕурАзЭқ
аймағында бірыңғай валюта енгізу туралы
бастамасын толықтай құптаймын. Әрі
одан рубльдің үміт артуына толықтай мүм-
кіндігі бар деп есептеймін. Дегенмен бұл
мәселе жоғары деңгейдегі талқылауды
қа жет ететіндігі анық.
Алексей ВЛАСОВ,
Посткеңестік кеңістікті зерттеу жөніндегі
ақпараттық-сараптамалық орталықтың
жетекшісі:
– Н. Назарбаевтың алға тартқан
идеясы тартымды әрі қызықты.
Күрмеуі қиын мәселені шешуде
Қазақстан мемлекет басшысы
өзіндік көзқарасын білдіруде
аталған мәселені күн тәртібіне
өзінше қоюға тырысады.
Қалай дегенмен де жақын
болашақта ЕурАзЭҚ қана емес,
сонымен қатар Шанхай
ынтымақтастық ұйымының да
ортақ валютасының пайда болуын
жоққа шығармаймын. Алайда
ШЫҰ-ның бірыңғай валютасын
құру туралы идеяны жүзеге асыру
үшін объективті және субъективті
факторларды кешенді түрде
жинастыруда, әсіресе, Қытайдың
келісімі керек. Онда да олардың
доллар-юань бойынша саясатын
түбегейлі өзгертуіне қатысты. Егер
Қытай басшылығы мұндай іске
дайын екенін білдіретін болса,
онда Екатеринбургтегі ШЫҰ
саммитінде айтылған виртуалды
ұсыныстардың нақты тәжірибеде
көрініс табуының куәсі болар едік.
Марал СҰЛТАНҚЫЗЫ
Салық ставкаларының төмендетілуі
мен төлем әдісінің жеңілдетілуі еліміздің
52-орынға көтерілуіне мүмкіндік берген.
Салық төлеудің электронды әдіске көшуі
де жақсы бағаланған. Аудиторлар 181
мемлекеттің салық жүйесін сараптапты.
1-орында Мальдив аралдары. Мұнда бү-
кіл салықтарды төлеуге 1 сағат қана уақыт
ке теді екен. қытай кәсіпкерлері – 14, қа-
зақстандық іскер адамдар 114 сағат жұм-
сайды екен. Өзімізбен аралас елдерді ала т-
ын болсақ, түркия – 75, ресей – 103,
қыр ғызстан – 156 , Украина – 181 орын да.
Бұл есеп елдің инвестициялық тартым-
ды лығы көрсеткіштерінің бірі, салық төлеу
ере желері мен әдістерінің айқындылығы
мен жеңілдігін көрсетеді.
Алғашқы ондыққа Мальдив арал-
дары, Катар, Гонконг, БАӘ, Сингапур,
Ирландия, Сауд Арабиясы, Оман, Жаңа
Зеландия жә не тынық мұхиттағы кішігі-
рім Кирибати елі кірген.
Ал тізімнің ең соңында қалған ондық
Ямайка, Мавритания, Гамбия, Боливия,
Өзбекстан, Орталық Африка республика-
сы, Конго, Украина, Венесуэла және Бела-
русь екен.
ТМД және Шығыс Еуропадағы бірқатар
елдердегі салық түрлерінің саны
Өткен аптада Мемлекеттік
хатшы, сыртқы істер министрі
Қанат Саудабаев Мәскеуге
сапары барысында келесі жылы
жұмысына кіріспекші Кедендік
одақ жақын болашақта Бірыңғай
экономикалық кеңістіктің
құрылуына, одан кейін
Еуразиялық экономикалық
одақтың шаңырақ көтеруіне
ықпал ететіндігін айтқан
болатын. Міне, осы мәселе мен
Мемлекет басшысы Н.Назар-
баев тың «Бесінші жол» мақала-
сындағы ЕурАзЭҚ аясына
бірыңғай мемлекетаралық есеп
айырысу валютасын енгізу
туралы бастамасын бүгіндері
ресейлік қоғам қызу талқыға
алуда. Енді сол пікірлерге
тоқтала кетелік.
Салық төлеу жеңілдігі
жағынан Қазақстан 22 пунктке
көтеріліп, 70-орыннан 52-
орынға шықты. Бұл дерек бізге
Дүниежүзілік банк, Халықара-
лық қаржы корпорациясы жә-
не PriceWaterHouseCoopers ау-
диторлық компаниясы әзір ле-
ген «Салық төлеу 2010. Ха-
лық аралық шолу» есебінен
бел гілі болды.
қАрЖыЛық тӘртіп
Салық мәдениеті неге
қалыптаспай жатыр?
Ипотекалық нарықты, әрі оған қа-
ты сушыларды, соның ішінде үлескер-
лер ді құқықтық жағынан қорғау бізде
то лыққанды қарастырылмаған. Мұны
осы нарықта орын алып жатқан қолай-
сыз дықтар, шешімі табылмай жатқан
өзекті мәселелер байқатып отыр. Осы-
ған сәйкес халық қалаулылары бола-
шақ та мұндай олқылыққа жол бермес
үшін Мәжіліске арнайы заң ұсынған
бо латын. Ол келесі жылы күшіне енеді
деп күтіліп отыр. Бірақ аталған заң бү-
гінгі күннің үлескерлер мәселесін шеш-
пейді. қытайда: «ұрпағыңыз өтпелі ке-
зеңге тап болмасын, ғұмыры ұзақ
бол сын» дегенге саятын тілек бар. Со-
Үлескерлердің құқығы толықтай қашан қорғалады?
Қазір тұрғын үй нарығындағы баға күрт төмендеді. Үлескерлердің
бірінші нарыққа құйған ақшасы қазіргі екінші нарықтағымен бірдей
болды десе де болады. Ипотекалық нарықтағы үлескерлер мәселесін
шешуде осы айырманы өтеу мәселесі қамтылған ба?
Сайлаугүл БАҚБЕРГЕН, Алматы қаласы
трАСЕКА мына бағыттарды
қамтиды: Достық стансысы –
ташкент – Ашхабад – түрікмен-
ба шы – Баку – тбилиси – поти,
ары қа рай паромды тасымалдар
бо йын ша Одесса – Варна – Конс-
тан ция – ыстамбұл. Еуропалық
одақ та рапынан көп қолдау
тапқанына қа рамастан, аталған
жоба 14 жыл дың ішінде толық-
тай жұмысы на кірісе алмады.
Оған өзіндік се беп тер бар. трА-
СЕ КА-ға қатысушы мем лекеттер
те міржол жүк тасы ма лында 50
пайыз дық жеңілдікті қарастыра-
тын құжатқа қол қой ған. Сондай-
ақ салық және басқа да негіздегі
тө лемдерде жеңілдік тер қарас-
ты рылған. Алайда эко но мика-
лық жағынан бұл жобаны көп ел
тиімсіз деп санайды. Мә се лен,
Еу разиялық даму банкінің сарап-
та малық орталығының жүргізген
есе бі бойынша, трАСЕКА бағы-
ты ның жанында ресей теміржолы
астық, мақта тасымалында бізге
1,7 есе, ал мұнай мен түрлі-түсті
металдарды жеткізуде 1,2 есе ар-
зан қызмет көрсете алады екен.
Сондай-ақ жүктің жету мер зімі
жағынан да ұтамыз. Де генмен
трАСЕКА-ның жеке бө лік тері
бойынша түрікменнің мұ найы
және мұнай өнімдері, өз бек тің
мақтасы, астығы тасы мал данып
жатқанын айта кетелік.
Жүк тасымалында трАСЕКА қазақстанға тиімді ме?
Жүк тасымалының шығыны зор, ол көбіне бизнес-
компанияға көп ауыртпалық жүктейді. Осы мәселені шешуде
ТРАСЕКА бағдарламасы жүзеге асырылып жатыр деп жиі
естиміз. Сол туралы кеңінен мағлұмат алуға бола ма?
Марат АЗАТБЕК, кәсіпкер
Экономикалық және сыбайлас қыл-
мыс пен күрес агенттігінің мәліметінше,
биыл ғы жылдың бірінші тоқсанында жал-
ған кәсіпкерлікпен айналысушы 52 қыл-
мыс тіркелген. Осындай қылмыс бойынша
бюд жетке 10,1 миллиард теңге шығын
келтірілген. Бұл көрсеткіш былтырғы жылы
мемлекетке келтірілген залал көлемінен
бір де емес, екі де емес, 13 (!) есе артық
екенін көрсетеді. Осы дәйектің өзі мә се-
ленің қаншалықты өзекті екенін байқатса
керек. Сол себепті Салық кодексін қай-
тадан қарауда жалған кәсіпкерлік мәсе ле-
сіне баса назар аударылды.
Бұл арадағы тағы бір мәселе – Салық
ор ганында қосымша құн салығын төлеу-
шілер мәліметінің соңғысы 2002 жылы
тір келгендігінде болып тұр. Яғни 2002
мен 2009 жылдар аралығында көптеген
салық төлеушінің бұл реттегі көрсеткіштері
өз гергені айқын. Сондықтан салық төлеу-
шілер мәліметі кешенін жаңарту қажеттілігі
та ғы бар.
қалай дегенмен де құқықтық құжат та-
рына немесе тағы басқа себептерге бай-
ла нысты 30 қарашаға дейін қосымша құн
салығы бойынша есепке тіркеліп үлгермеуі
мүмкін кейбір компаниялардың болашағы
алаң датары сөзсіз. Сондықтан «осы про-
Кәмшат САТИЕВА
БА
н
Кт
Ер
Әр қарызгер өз шешіміне
жауап береді
– Денис, дағдарысқа дейін үмітсіз
несиелер үлесі 4 пайыздан асса, өте
қауіпті көрсеткіш саналатын. Қаржы-
лық қадағалау агенттігінің 1 қазанда-
ғы де регіне сәйкес, бұл көрсеткіш 30
па йызға жеткен. Банктер бұл несие-
лерді са наттан шығарып жатыр ма?
– Әрине, активтер сапасы алаңдау шы-
лық тудырады. қазақстан экономикасы-
ның ерек шеліктерін ескере отырып, проб-
ле малы несиелер үлесі аражігін 10 пайыз
деп көрсеткен жөн. 30 пайыздық деңгей
бар лық банктер бойынша орташа көр-
сеткіш, негізінен, Альянс банк пен БтА
банк ахуалынан туындап отыр. Өзге банк-
тердің проблемалы несиелер үлесі 30 па-
йыздан төмен. Бұл жағдайды ресеймен
са лыстырсақ, онда жыл соңына қарай
қайт пайтын несиелер үлесі 20 пайызға
жетеді. Дамыған елдердің жағдайы бұдан
жақ сырақ. KzRating-тің бұдан бұрынғы
есеп терінде банктердің несие портфелі
сапасын көтермелеп көрсету ықтимал-
дығы туралы ескерткен болатынбыз.
несие портфелінің шынайы кескінін бі-
рінші болып 2008 жылы АтФ банк ашып
көр сет ті. Биыл БтА банк пен Альянс банк
ак тивтерін қайта құры лымдау ісі бұл проб-
леманың қанша лықты ау қымды екенін
бай қатады.
– Банктер өздері сыртқы қарыз-
дарын жеңілдетіп жатқанымен өз
қарызгерлеріне мұндай мұрсат бергісі
жоқ. Банктердің қазір жеңілдік беретін
шамасы бар ма?
– Біріншіден, дәл қазір банктер сыртқы
кредиторларынан жеңілдік алды деп айта
алмаймыз. қазір келіссөз жүріп жатыр,
оның нәтижесі әзірге белгісіз. Екіншіден,
банктер халыққа әлеуметтік көмек көрсе-
те тін Үкімет емес, коммерциялық ұйым.
Сыртқы борышты қайта құрылымдау ісінің
басталғаны банктердің қарызын қайтаруға
ақшасы жоқтығын көрсетеді. Сөйте тұра
қарызгерлерге жеңілдік бере бастаса,
онсыз да оңбай тұрған жағдайын тіпті
мүш кілдендіріп алады. Жалпы, жеңілдік
беру мәселесін әр банк жеке қарастырады,
қарызгерге несие шарттарын жеңілдету
оны тұрақты төлеуіне кепіл боларын дә-
лел деу керек.
– Альянс банк ипотекалық несие
алғандарға өсімді 13 пайызға дейін
төмендетіп, 1 жылға негізгі қарыздан
босатып отыр. Бірақ борыш қарызгер
мойнында қалады. БТА банк корпо ра-
тивтік клиенттер несиесін қайта құры-
лымдау жайын қарастырып жатыр.
Мұндай қадамдар бірінші кезекте
несие портфелі сапасын жақсарту үшін
банк тердің өздеріне тиімді сияқты.
– Бұл қадам несие төлемдерінің кешік-
т ірілуін кемітсе ғана тиімді болмақ. БтА
банк пен Альянс банктің сапасы нашар
несие лер жөнінен алға шыққаны белгілі.
қа рызгерлер кредитін қайта құрылымдау
нә тижесінде жұмыс істемейтін несиелер
үле сі кемісе – бұл әдіс өзге банктердің де
қызығушылығын тудыруы мүмкін.
– Елбасы тікелей эфир барысында
қарызгерлер кредитті төлеулері керек
деп кесіп айтты. Осы сөзді арқалана-
тын банктерден не күтуге болады?
– проблемалы несиелермен жұмыс
істеу әдістері банктердің өз еркінде. Сон-
дық тан әр банк сотқа жүгіну, коллек тор-
лармен жұмыс немесе төлемдер мерзімін
өзгерту жайын өзі шешеді. қарызгерлерге
жеңілдік беру мәселесін Елбасы деңгейіне
дейін көтерудің қажеті жоқ деп ойлаймын.
Банктердің басым бөлігі жекеменшік
коммерциялық ұйымдар екені белгілі.
Сондай-ақ қарызгерлерге қысым көрсету
жалғасады деп те ойламаймын, банктер
Ел экономикасының жариялылығы, бухгалтерлік есептердегі
айқындылық мәселесі жаңа Салық кодексі талқысы барысында басты
назарда ұсталғаны белгілі. Осыған сәйкес жалған кәсіпкерлікпен
Достарыңызбен бөлісу: