бөлініп кел ген.
РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпаРаттыҚ газет
№210 (210)
25.11.2009 жыл, сәрсенбі
www.alashainasy.kz
5
e-mail: info@alashainasy.kz
Өркениет
? Б i л г i м к е л г е н Б i р с џ р а ћ
Б i л г i м к е л г е н Б i р с џ р а ћ
тағылым
Интернет арқылы некеге тұруға
бола ма?
Стереодыбыс бізде қолданыла ма?
арна
Шар
а
тұСаукеСер
Таныс болыңыз!
«Жетінші арна»
жұлдызы
бірлескен киножобалар
сынға түсуде
Шәкәрім жайлы тағы
бір еңбек жарық көрді
Қытай түркологтарының пірі
Болашақ ғалым 1929 жылы 28
қарашада Қытайдың Жяңсу өлкесі, Шүй
жоу қаласында өмір есігін ашты. Оның
бола шақ өміріне берік негіз қалаған сол
кезде ка надалық дін таратушы пірадарлар
тара пы нан ашылған шіркеу мектебі еді.
мек теп тің ең басты ерекшеліктерінің бірі
оның шет тілдерін және әлем тарихын аса
ыждағаттылықпен үйрететіндігі еді. ға лым
осы жерден қазақ, қыр ғыз, татар,
түрік, әзір байжан, қа ра қалпақ,
ұйғыр, өз бек, сары ұй ғыр, са ла
тілдері сынды туыс тас түр кі тіл
дерін толық меңгерумен қо са,
ағыл шын, орыс, неміс, фран цуз
жә не жапон тілдерін еркін мең ге
ру ге мүм кіндік алды. Сөйтіп, 1949
жы лы ұс таз Пе кин универ си те тінің
шығыстану фа куль тетіне оқу ға түс
ті, содан 1952 жылы Ор талық ұлт
тар уни вер си те ті нің ұлттар фи ло ло гиясы
фа куль те тіне ауы сып, қазақ тілін үй ре неді.
атал ған универ си тетте 1953 жылы
Қытайда тұң ғыш рет қазақ филологиясы
маман дығын ашты. Содан бері ғұлама
ғалым түр кі тілдері мен түркі әлемін
зерттеуге тұ тас саналы ғұ мырын арнап
келеді. Дайын асқа тік қа сық болып қолға
іліккен мате риал дарға жылы кабинетте
отырып талдау жа сап, кітап жазуды ең
бек қор ғалым ерек ше жек көреді. Өмірінің
он даған жы лын алтайдан Памирге, Гән
су дан тибет үстіртіне дейінгі ұлан байтақ
өл кені аралап, осында қо ныс тан ған түркі
тілдес халық тар дың арасынан ма те риал
дар жинап зерт теумен ай на лыс ты. алтай
ай мағында тұратын моң ғол дар дың «ақ
мон шақ», «көк мон шақ» деп ата латын
тай палары байырғы ту ва тілінде сөй
лейтіндігін осы зерттеу ба ры сында ашып
қағазға түсірген әлемдегі тұң ғыш түр колог
болды. түркілер қолданған ежел гі жазулар
– ежелгі ангекүсән тілі, то қар ті лі, хотан
сақ тілі және осы өңірдің тарихы мен
мәдениеті, ұстан ған діндері де ең бек қор
ғалымның қала мы нан қағыс қалған жоқ.
Өмірде Тәңір жаратқан
түр-тұлғасы, бітім-
болмысы һәм айрықша
ақыл-парасатымен
айналасын нұрландырып
тұратын жандар болады.
Дәл сондай даналар ғана
тұтас адамзат жаратқан
ізгі құндылықтарды ұлыс
пен ұлтты алаламастан
зерттеп, зерделей отырып,
бойына сіңіріп, адамзат
өркениетінің өрісін кеңейте
түсері хақ.
біз сөз еткелі отырған
кісі Қытай астанасы
бейжің қаласында
орналасқан Орталық Ұлттар
университетінде табаны
күректей 56 жыл еңбек
етіп, Қытайдағы түркітілдес
бауырлас ұлттардың тіл
танушыларын, әдебиет
майталмандарын,
журналистер мен кәсіби
аудармашыларды өз
қолымен баулып өсірген
ұлағатты ұстаз – профессор
Гың Шымин. Ол кісіні жұрт
«Қытай түркологтарының
пірі» деп атайды. Ұстаз
бүгінде 80-нің сеңгіріне
қадам басты.
Кеше Орынборда халықаралық «Шығыс және батыс» кинофестивалі
басталды. 28 қарашаға дейін созылатын аталмыш шараның Орынборда
осымен екінші мәрте өткізіліп отырғаны кездейсоқтық емес. Еуропа мен
Азияның шекара жігі тап осы арадан өтеді, ал Орынбор аумағын бүгінде
119 ұлттың өкілдері мекен етіп отыр.
Алғаш Әлихан бөкейханов іргетасын қалап, кейін Міржақып Дулатов,
Жүсіпбек Аймауытов, Сәкен Сейфуллиндер қабырғасын қалаған
шәкәрімтану ғылымы арада біраз қиындықтар болса да, бүгінде қайта
жандануда. Шығыс шынары, ойшыл ақын Шәкәрім Құдайбердіұлы
ақталғалы бері оның шығармалары халқымен қайта қауышып қана
қоймай, ғұлама жайлы талай ғылыми дүниелер жазылып жатыр. Таяуда
соның тағы бірі, Шәкәрімтану ғылыми-зерттеу орталығының директоры,
филология ғылымының кандидаты, доцент Жандос Мағазбекұлы
Әубәкірдің «Шәкәрім Құдайбердіұлы. библиографиялық көрсеткіш» атты
еңбегі жарық көрді.
1970 жылдар дың соңын ала ежелгі түркі
тілдерін өзек ете отырып, осы за ман ғы
сарыұйғыр, тува тіл дерін салыстыра зерт
теп, түркология әле мін дүр сілкіндірген
құн ды зерттеулерін бі рінен соң бірін жа
рия лады. ғалымның 23 монографиясы,
18 аударма кітабы, 200ден астам зерттеу
еңбектері қазақ, қы тай, ұйғыр, ағылшын,
француз және жа пон тілдеріндегі ең
таңдаулы ғы лы ми ба сылымдарда жарық
кө ріп, әлем түр ко лог тарының назарын
өзі не ерек ше ау дар ды.
Халықаралық Оралал тай ғы лы ми қо
ғамының төр аға сы, Герма ния ның түр ко
лог алыбы, про фес сор а.Фон Габайн мыр
за: «Біз жапон әріп тестеріміздің ерте за ман
түркілерінің мәдениетін зерттеп, қолға
келтірген табыс та рына қуанып едік. Олар
дың ішінде ең әй гілісі профессор Ха неда
болды, ал қазір біз дің қытайлық әріп
тесіміз де кіндік азия жә не түркі мә де
ниетін зерттеуден аса зор та бысқа қол
жет кізіп отыр. Олардың біре гей уәкілі про
фес сор Гың Шымин мырза... Про фессор
Гың Шыминды нағыз филолог деп атауға
тұ ратын кісі. Ол қысқа ғана уақыт ара лы
ғында кіндік азияның түркі тіліндегі де
рек тері, буддизм, манихей діні және қа
зір гі заманғы қазақ тілі туралы қыр уар ғы
лы ми еңбектерін жариялап, біз дің кін дік
азия және ежелгі түркі жазуы жө нін дегі бі
лім қорымызды байыта түсті», – деп
ағынан жа рылған болатын. Қы тай дың 80
жыл дардан басталған сыртқа есік ашу
саясаты кемел жастағы талантты түрко лог
тың зерт теу көкжиегін әлемдік аренаға ке
ңейт ті. Онсыз да көптеген шет тілдерін ер
кін мең герген ұстаздың орыс тілін елуден
асқан ша ғында дәл біздің көз алдымызда
бірақ жыл дың ішінде қалай меңгеріп ал
ға ны ның куәсі болып ерекше таң дан ға ны
мыз әлі есімде.
ғалымның еңбегі ескерусіз қал ған жоқ.
Ол қазір Қытайдың алтайтану қо ғамының
құрметті төрағасы, Қытай түр ко логия
қоғамының төрағасы, Қытай та ри хы мен
мәдениетін зерттеу қоғамының тұ рақты
мүшесі, аҚШ кали форния уни верситеті
«түркология ғылыми журна лы ның» және
түркияның
«түркі
тіліне
зерттеу
журналының» ке ңесшісі. 1981, 1983 және
1992 жылдар да ғы Гер мания Хумболдт
қорының «Ха лық аралық әйгілі оқымыс
тылар сти пен диясы мен сыйлы ғы ның» үш
мәрте ие гері. Бұған қоса, ғалым 2000
жылы Халық ара лық алтайтану ілімі
тұрақты кеңесінің (рІаС) алтын медалінің
иегері атанды. Және сол жылы ұстаз
түркия ғылым ака де мия сының құрметті
академигі болып сай ланды. Оның табысты
зерт теу ле рі та лайталай мүйізі қарағайдай
әлем түр ко логтарын өзіне тәнті қылып,
осы са ла да ғы аса актуалды тақырыптарды
бірлесіп зерт теу ге жетеледі. Әлемнің ең
беделді оқу орын дарының мінберінде
ғалымның қо ңыр үні сан мәрте жаңғырды.
Олардың ішін де Германияның Гиоттинген
уни вер си теті, аҚШтың Индиана уни вер
ситеті, Фран цияның Париж университеті,
ұлы Бри та нияның лондон университеті,
Жа по ния ның киото университеті, Да ния
ның Гэвен хаген университеті, түркияның
ан ка ра және Стамбул университеттерінің
ау ди то рияларында ғалым іздері күні бүгін
сай рап жатыр.
ұлы абайдың: «адамзаттың бәрін сүй
бауырым деп» деген өсиеті дәл осы про
фессор Гың Шымин сияқты дегдар да рын
дарға арнап айтылса керек.
Біз ұстаздың елуді еңсерген кемел ша
ғында алдын көріп, білімінен сусындаған
ба қытты ұрпақ екенбіз. ұстаз білімімен ға
на емес, тұтас болмысбітімімен түрік тек
тес ұлттардың бір бөлшегі сияқты болып
кө рінетін бізге. ғалымның кең пішілген
етжеңді бітімі, қауғадай басы, толығымен
ағар ған қою шашы, тіпті бауырсақ мұр ны
на дейін біз үшін ерекше ыстық болушы
еді.
Ол кісі: «Әр нәрсені үзіп-жұлмай түп-
нұс қадан оқыған жақсы, әрине. Бірақ
адам бір нәрсені мақсатсыз оқымайды
ғой. Кейбірің тіпті болашақта саясатпен
ай налысқыларың келетін шығар. Сая сат-
пен айналысу деген сөз – бастық болуға
ұм тылу деген сөз. Қоғам болған соң бас-
тықсыз болмайды. Менің ойымша, сендер
бі рінші кезекте ғалым болыңдар. Ғалым
адам дар, білімді адамдар елді ақыл мен
бас қарады», – дейтін. Бі рақ дегдар ғалым
өзі бастық болуға ешқашан талпынған
емес.
ұлағатты ұстазға түркі әлемі
ішін де біз сияқты төл шә кірт те рі
ғана емес, тұ тас бір ұлт қа рыз дар
ғой деп ойлаймыз. Со нау 1950
жылдардың басынан қазірге де йін
дәл осы оқу ордасынан қазақ фи
ло ло гиясы мамандығы бойынша
мың нан ас там қазақ жастары тәр
бие леніп шықты. Бү гіндері әлде
неше буын ға жалғасқан осы ма
мандық иелері Қытайдағы қазақ
мә дениетінің ең бас ты тірек теріне
ай нал ды. Және халық ара лық бе
дел ді оқу орын да рында да дәріс бе ріп,
ғы лыми зерт теу мен айналысып, түр кітану
мен қа зақ тану саласында есе лі үлес тер
қосып ке л еді.
ұстаздың бастамасымен Орталық ұлт
тар университетінде құрылған қазақ фи
ло логиясы бөлімі 2004 жылы арнайы қа
зақ филологиясы факультеті болып құ
рыл ды. Бүгінде аталған факультетте ба ка
лавр лар, магистрлар, докторанттар болып
200ден астам қазақ жастары білім алуда.
Бұл Қазақстаннан тысқары әлемдегі бір
денбір қазақ филологиясы факультеті
екен дігін астын сыза отырып, ерекше атау
ға тиіспіз.
«Жақсыдан – шарапат» дейді қазақ,
ұс таз дың шарапатымен атқарылып отыр
ған игі істерге ұзақ ғұмыр тілеп, ұла ғат ты
ұс та зы мыз дың 80 жасымен құттықтап,
денінің сау, отбасының бақытты болуын,
ал ды мыз да асқар таудай болып ұзақ жа
са уын ті лей міз!
Қайрат ҒАбиТҚАнҰлы,
ф.ғ.к, профессор,
Рақым АйыпҰлы,
журналист
бүгінгі таңда интернет арқылы танысып, отбасын құрып
жатқан жандар баршылық. бір құрбымнан «интернет арқылы
некеге тұруға да болады екен» деп естідім. Осы рас па? Рас болса,
өтініштің үлгісін қай сайттан алуға және өтінішті қай электрондық
мекенжайға жіберуге болады?
индира РУСлАн, Алматы облысы
мамандардың айтуына қа ра
ғанда, Қазақстан республи ка сы
ның «неке және отбасы туралы»
Заңына сәйкес, некеге тұру әйел
мен ер адамның арасында,
екіжақты толық ке лісім негізінде,
отбасы құру мақ са тында заңда
көрсетілген
тәртіппен
жү зеге
асырылады. неке тек мем ле кеттік
аХаЖ бөлімінде некелесуші екі
жақтың тікелей қатысуымен тір
кеуге алынғанда ғана заңды болып
есеп теледі. Сондықтан интернет
ар қылы некелесуге болмайды.
Хасен МОлДАбАЕв
1985 жылы Семей қаласында дүниеге келген.
2007 жылы Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік
университетін «бұқарамен байланыс» мамандығы
бойынша үздік бітірген. 2006 жылы «Жылдың
жас журналисі» номинациясы бойынша қала әкімі
жүлдесінің иегері атанған. Оқу орнында «Студенттер альянсы» жастар
ұйымын басқарған. Студент кезінен мәдени іс-шаралардың жүргізушісі
болып танылған. Еңбек жолын Семей
қаласындағы жергілікті «ТвК-6»
телеарнасынан бастап, кейіннен
Астанадағы «Эра» телеарнасында
жүргізуші-тілші қызметін атқарған.
Қазір «Жетінші арнаның» тілшісі.
Жылы: сиыр
Жұлдызы: сарышаян
Сүйікті ас мәзірі: қазақтың еті
Сусыны: шие шырыны
бос уақыттағы ермегі: кітап оқып,
бассейнде жүзу
Жақсы көретін автокөлігі: Toyota
Camry
Өмірлік ұстанымы: «ақырын жүріп,
анық бас!» (Абай)
Оқырманға пайдалы кеңесі:
«Ойым іске аспай қалды» деп
мойымау керек. керісінше, тер төгіп,
еңбектене берген жөн. еңбек бәрін де
жеңбек. Жоспарларды жүзеге асыра
бастағанда, абайша айтқанда: «ақырын
жүріп, анық басу қажет». Қуанышқа
бөленіп, бақытқа кенелем десең, өз
өзіңді қамшылап, жалқаулыққа бой
алдырмағаның дұрыс. Осыны ойына
түйген адам аңсаған арманына, көздеген
мақсатына жетері сөзсіз.
«Жетінші арнада» жағымды жаңалықпен жолығайық, ағайын!
Фестивальдің негізгі мақсаты – зама
на уи кинодағы ұлттық және ин тер на цио
нал дық мәселелерге назар аударту.
конкурстық бағдарламаға енген 10
фильм нің ішінде ҚазақстанресейГер ма
ния бірлесіп түсірген мұрат Сарыұлының
«Се мья» картинасы да бар. ұйым дас ты ру
шы лардың айтуынша, конкурстық карти на
лардың әрқайсысынан Шығыс пен Ба тыс
ара сындағы өзара қарымқатынас, қа рама
қай шылық, түсіністік пен тү сін бес тік көрініс
тапқан және ол тек жағыра пия лық тұр ғы
да
ғана емес, сондайақ әлеу меттіксаяси (мы
салы, «Сделано в Вен грии» (Вен грия),
адам гершілік арұж дан («том ми в аду»,
норвегия), отбасылық қа рымқа тынас
(«Семья», Қазақстанре сейГер ма ния) не
ме се жеке тағдырлар («Об ходчик 47», Че
хия) арқылы си пат та ла ды.
кинофестиваль аясында про дю сер лер
дің халықаралық форумы да ұйым дас ты
рылмақ. аҚШ, Франция, Германия, ко рея,
Үндістан, Жапония, Греция, Швей ца рия,
кипр, канада және тмД елдерінің өкіл де рі
қатысатын бұл форум бірлескен ки но
жобалар қатарын арттыруды көз дей ді.
еуропада және азияның басым бө лі
гін де халықаралық деңгейде бірлесіп тү сі
ріл ген фильмдер бүкіл өндірістің 7080
па йызын құрайды. ал тмД елдеріндегі
жағ дай бұған мүлде керісінше, яғни бір
лес кен жобалар көлемі әрі кетсе 510 па
йыз ды ғана құрайды. кинофорум ба ры
сын да болашақтағы маңызды жобаларға
жол ашылады, келісімдер жасалынады
деп кү тілуде.
Фестиваль қорытындысы бойынша
же ңімпаз болып танылғандарға «Золотой
сар матский лев» жүлдесі, сондайақ «ең
үз дік фильм», «ең үздік режиссура», «ең
үз дік ер адам рөлі», «ең үздік әйел рөлі»
но ми нациялары бойынша сыйсияпаттар
тап сырылмақ. Фестивальдің конкурстан
тыс арнайы бағдарламалары негізінде ре
сей, украина, Өзбекстан режиссерлерінің
жа ңа туындыларымен қатар, ардақ Әмір
құлов тың «Қош бол, Гүлсарысы» мен «Қа
зақ фильмнің» анимациялық жаңа фильм
де рі де көрсетілмек.
Достарыңызбен бөлісу: