Директорская программа задачи пре-курса

 

2. Сынып туралы

 

Параметрл

ері 

Оқыту тілі 

Қазақ тілі 

Орыс тілі 

Ұл бала/бозбала (%) 

Қыз бала/бойжеткен(%) 

Ұл бала/бозбала (%) 

Қыз бала/бойжеткен(%) 

Классы 

6 

7 

8 

9 

10 

11 

6 

7 

8 

9 

10 

11 

6 

7 

8 

9 

10 

11 

6 

7 

8 

9 

10 

11 

Сіз бен 

мұғалім 

арасындағ

ы тұрақты 

қарым-

қатынас 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ресурстар 

(мысалы: 

кітаптар, 

тақта) қол 

жетімді 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

23  

 

Оқыту 

әдістемесі 

/ стилі 

(сабақ 

жүргізу 

тәсілі) 

жақсы 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Мазмұны 

қызықты 

(сабақты 

қызықты 

етеді) 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Оқушылар 

бәсекеге 

қабілетті 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Мұғалім 

нақты 

мақсаттар/

дамудың 

айқын 

бағытын 

қояды 

(сізден не 

күтетінін 

біледі) 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Жұмысы  

қазіргі 

таңда 

өзекті 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Мен 

бірлескен 

маған 

көмектесе

ді 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сізді өз 

бетіңізше 

жұмыс 

істеуге 

ынталанд

ырады 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сабақтың 

қарқыны 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

24  

 

қолайлы 

(сіз жаңа 

материалм

ен 

қаншалық

ты тез 

немесе 

баяу 

жұмыс 

істейсіз) 

Сабақ 

барысынд

а 

орындауға 

тапсырмал

ардың 

бірнеше 

түрі 

берілді (әр 

түрлі 

тапсырмал

ар) 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сіз бен 

мұғалім 

арасындағ

ы тиімді 

қарым-

қатынас 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Алып қосар 

ойыңыз

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3. Мұғалім сабақты қалай жүргізеді

 

 

Параметрл

ері 

Оқыту тілі 

Қазақ тілі 

Орыс тілі 

Ұл бала/бозбала (%) 

Қыз бала/бойжеткен(%) 

Ұл бала/бозбала (%) 

Қыз бала/бойжеткен(%) 

Классы 

6 

7 

8 

9 

10 

11 

6 

7 

8 

9 

10 

11 

6 

7 

8 

9 

10 

11 

6 

7 

8 

9 

10 

11 

Мұғалім 

тұрақты 

және  

қалыпты 

бір 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

25  

 

ережелерд

і ұстанады 

Мұғалім 

әділ және 

барлық  

оқушыға 

бірдей 

қарайды 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Мұғалім  

не істеу 

керектігін 

айтады 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Мұғалім 

қатал, 

бірақ әділ 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Мұғалім 

оқушыны 

алдында 

танытқан 

мінез – 

құлығына 

қарай 

бағаламай

ды 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Мұғалім 

жақсы 

тәртіп 

үшін 

марапатта

йды 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Мұғалім  

тәртіп 

бұзған 

үшін әділ 

жазалайды 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Алып 

қосар 

ойыңыз 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4. Бағалау

 

26  

 

 

Параметр

ы 

Оқыту тілі 

Қазақ тілі 

Орыс тілі 

Ұл бала/бозбала (%) 

Қыз бала/бойжеткен(%) 

Ұл бала/бозбала (%) 

Қыз бала/бойжеткен(%) 

Классы 

6 

7 

8 

9 

10 

11 

6 

7 

8 

9 

10 

11 

6 

7 

8 

9 

10 

11 

6 

7 

8 

9 

10 

11 

Мұғалім 

сіз 

орындап 

жатқан 

немесе 

орындаған  

тапсырма 

бойынша 

жақсы 

кері 

байланыс 

береді. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Мұғалім 

тапсырман

ы жақсы 

орындасаң 

марапатта

йды 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Мұғалімде

р жазбаша 

бағалауды 

қолданады 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Мұғалімде

р білімді 

бағалау 

мақсатынд

а ауызша 

сұрақтар 

қояды 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Мұғалімде

р  сізді 

тапсырман

ы орындап 

барысынд

а 

бағалайды 

(тапсырма

ны 

орындау 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

27  

 

барысынд

а бағалау 

сізге 

тапсырман

ы қалай 

орындап 

жатқаның

ыз туралы 

білуге 

мүмкіндік 

береді) 

Бағалау 

оқу  

мақсаттар

ына 

сәйкес 

келеді 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Бағалау  

сіз 

орындап 

жатқан 

тапсырмағ

а сәйкес 

келеді 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Жақсы 

баға алу 

өте 

маңызды 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кері 

байланыс/

бағалау 

жүйелілігі 

(сіз 

орындаған 

тапсырма 

қаншалық

ты жиі 

бағаланад

ы) 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Басқа 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

28  

 

Алдын ала оқу 

 

Памела Мандэлс, (2012) Тиімді Директор. Көшбасшылық, 

33 (1) , 54 -58 

Сұрақтар мен 

түсініктемелер 

 

Адамдардың  көбі  "директор"  деген  сөзді  естігенде,  бірден  ойларына 

келетіні  ол-  бастық,  жоғарғы  басшы,  бәрінің  жетекшісі,  барлығын 

басқаратын  адам.  Алайда,  бұрынғы  директор  және  бүгінде  АҚШ-тағы 

Кентукки Білім Министірлігінде комиссар көмекшісінің қызметін атқаратын 

Дьюи Хэнслидің ойы басқа. Хэнсли адамдарға бұл алғаш рет 1800 жылдары 

мектеп  көшбасшылығына  байланысты  қолданылғанын  еске  салғанды 

ұнатады,  "  principal  (директор,  басты)"  сөзі  "мұғалім"  сөзінің  алдында  сын 

есім ретінде болған (Pierce, 1935, 11-бет).  

Оның  пайымдауынша,  мектептің  маңызы  бір  бөлмелі  ғимарат 

шеңберінен  әлде  қайда  ауқымды  мағынаға  арта  бастағандықтан,  «басты 

мұғалім» білім саласында кейбір әкімшілік міндеттерді атқаратын алғашқы 

нұсқаушы болды.Хенсли алғашқы мектеп директоры қатардағы мұғалімдер 

сияқты басқаларға нұсқау беруші болғанын ерекше атап өткен. Олар тиімсіз 

мектептерде  жұмыс  істеуге  мәжбүр  болып,  көптеген  қиындықтарға  тап 

болған.  Қазіргі  заманауи  "көшбасшы"  ұғымындағы  идеалдарға  лайық  өмір 

сүру үшін қызмет еткен. Сол себепті 21-ғасыр директорларына осы 19-ғасыр 

анықтамасын ұмытпау абзал дейді ол. Қазіргі үздік басшылар, дейді Хенсли, 

"жақсы және тиімді оқыту көшбасшылығы қандай екенін біледі, сондықтан 

олар  мұғалімдерді  бағыттау  үшін  кері  байланыс  бере  алады".Мұндай 

көзқарас  соңғы  жылдары  кеңінен  таралған  басқаруға  немесе  әкімшілік 

қызметке    емес,  оқу  мен  оқытуға  бағытталған  басшылықты  басты  назарға 

алады. Оқу мен оқыту мектеп жұмысының негізі деп қарасақ, онда директор 

сол  мектептің  дамуының  басты  ұйтқысы.  Мектептер  мен  аудан 

әкімшілігінің,  саясат  кеңесшілерінің  және  басқа  да  білім  беру 

сарапшыларының сауалнамаларына шолу жасайық. 

Сауалнама  қатысушыларынан  арнайы  білім  беру  мен  ағылшын  тілін 

үйренуден  бастап  мектептегі  зорлық-зомбылық  пен  мектепті  тастап  кету 

пайызын  төмендетуге  дейін  аралықта  маңыздылығы  бойынша  21  бағытты 

жүйелеп  беру  сұралғанда  олар  мұғалімнің  кәсіби  сапасынан  кейін 

"директордың көшбасшылығын" атады (Simkin, Charner, & Suss, 2010, pp. 9-

10).

 Директорларға назар аударудың басты себебі-мектептің көшбасшылығы 

мен  оқушылардың  жетістіктері  арасындағы  эмпирикалық  байланысты 

көрсеткен  зерттеу.  2004  жылы  табысты  жүргізілген  "көшбасшылықтың 

оқушылардың  оқуына  әсері"  деген  зерттеу  көшбасшылықтың  балалар 

үлгеріміндегі екінші маңызды фактор екенін дәлелдеді және бірліжарымды 

проблемалық  мектептер  ғана  табысты  жетекшісіз  өз  қызметін  жақсарта 

алмайтындығын атап өтті (Leithwood, Louis, Anderson, & Wahlstrom, 2004). 

2010  жылы  осы  зерттеудің  авторлары  Миннесота  университеті  мен 

Торонто  университетінің  зерттеушілер  тобы  мектептегі  көшбасшылықты 

терең зерделеу үшін егжей-тегжейлі зерттеу жариялады. 

Олар  бастапқыда  жасаған  тұжырымдамасы  асығыс  жасалғанына 

толығымен  көздері  жетті.  «Біз  осы  алты  жылдық  зерттеудің  басында 

алғашқы    талдауға  ғана  сүйене  отырып,  көшбасшылық  оқушылардың 

оқуына әсер ететін фактор ретінде тек сыныптағы оқудан кейін екінші орын 

алады  деп  сендірдік»-деп  мойындады.  "осы  алты  жылдық  зерттеудің 

бастапқы  кезеңінде  біз  зерттеудің  алдын-ала  талдауы  негізінде 

көшбасшылық  оқушылардың  оқуына  әсер  ететін  фактор  ретінде  тек 

сыныпта  оқудан  кейінгі  екінші  орын  деп  тұжырымдадық.Араға  алты  жыл 

салып    бұл  зерттеу  тұжырымнына  сеніміміз  беки  түсті  (Louis,  Leithwood, 

Wahlstrom,  &  Anderson,  2010,  p.  9).

  Бертінгелі  олар  көшбасшылық 

оқушылардың  жетістіктеріне  тікелей  әсер  етпесе  де,  оның  жанама  әсері 

статистикалық тұрғыдан өте маңызды екенін анықтады (Louis et al., 2010, p. 

37).  

Шын мәнінде мектептің әр сыныбына әсер ететіндей және оқу деңгейін 

 

29  

 

көтеретіндей, әсіресе көрсеткіштері төмен мектептерде тиімді басшылар  не 

істейді?  2000  жылдан  бастап  Уоллис  қоры  24  штаттағы  білім  беру 

көшбасшылығын дамыту жобаларына ықпал етіп, осы тақырып бойынша 70 

баяндама жариялады (Миннесота мен Торонто зерттеулерін қоса),күні бүгін 

осы  сұраққа  жауап  іздеуде.  Жақында  жарияланған"  Wallace  Perspective  " 

баяндамасы  қор  зерттеуі  мен  практикалық  тәжірибесіне  сілтеме  жасай 

отырып,  тиімді  мектеп  көшбасшылығында  келесі  негізгі  бес  тәжірибені 

айқындайды(The Wallace Foundation, 2012):  

1.  Барлық  оқушылар  үшін  бірдей  және  жоғары  стандарттарға 

негізделген академиялық үлгерімнің нақты көрінісін анықтау; 

2.  Оқу  мен  оқытуда  қауіпсіз,  корпоративтік  рухтың  және  тиімді 

ынтымақтастықтың  басқа  да  негіздерін  арттыру  мақсатында  қолайлы 

атмосфера құру; 

3.  Мұғалімдер  мен  басқа  да  мүдделі  тұлғалар  мектептің  мақсатын 

жүзеге асыруға қатысатындай көшбасшылыққа тәрбиелеу; 

4.  Мұғалімдерге  өз  жұмыстарын  жақсы  орындау  үшін,  ал  оқушыларға 

барлық  күш-жігерін  жұмсап  оқуға  мүмкіндік  беру  үшін  басқару  стильін 

жетілдіру;  

5.  Адамдарды,  деректер  мен  процестерді  мектептің  дамуына  әсер 

ететіндей басқару. 

Егер басшылар осы элементтердің әрқайсысын іске қосса, олар мектеп 

үдерісіне үйлесімді әрі жағымды өзгерістерді енгізе алады. 

 

 

1.МАҚСАТТЫ БЕЛГІЛЕУ 

 

 

Тиімді  басқару  барлық  оқушылардың  жетістіктері  мен  жоғары 

стандарттарды  қстанатын  жан-жақты  мектеп  тұжырымдамасын  дамытудан 

басталады. Басшы бұл тұжырымдаманы егжей-тегжей  түсіндіруге және оны 

мектеп ұжымының барлық басқа мүшелерінің түсінуіне көмектеседі.   

Вандербилт 

университетінде 

білім 

берудегі 

көшбасшылықты 

зерттеушілер:  "Өткен  ширек  ғасырдағы  ғылыми  әдебиеттер  академиялық 

үлгерімнің  жоғары  стандарттарының,  соның  ішінде  нақты  және  жалпы 

қабылданған  стандарттардың  болуы  әр  түрлі  қабілеттері  бар  студенттер 

арасындағы академиялық алшақтықты жоюдың және барлық оқушылардың 

жалпы  үлгерімін  арттырудың  кілті  болып  табылады  деген  идеяны  дәйекті 

түрде қолдады", - деп жазады (Porter et al., 2008, p. 13). 

Миннесота/Торонто  командасы  жақсы  оқуға  жағдай  жасағаны  үшін 

немесе  тиісті  шешім  қабылдағанына  байланысты  мұғалімдер  тарапынан 

жоғары  бағалаған  басшылар  барлық  оқушылардың  оқуға  қабілетті  екендігі 

туралы 

нақты 

түсінікті 

қалыптастыра 

алғандарын 

 

анықтады. 

Зерттеушілердің  пайымдауынша:  «Жоғарыбілікті  басшының    таң  ұйқысын 

шайдай  ашатын  мәселе  -  оның    мазасын  қашырған  мәселе  екені 

сөзсіз:олардың  барлық  оқушы  жоғары  деңгейде  бір  нәрсеге  қол  жеткізе 

алады  деген  сенімі  берік».  Олар  зерттеуге  негізделген  стратегиялардың 

барлығының  маңызын  ерекше  атап  өтті.  Мектеп  тұжырымдамасын 

дамытуға,  зерттеуге  ақпарат  жинауға,  содан  кейін  оны  жергілікті  деңгейде 

қолдануға кететін уақыт туралы айтты. 

Они  подчеркивают  важность  стратегий,  основанных  на  исследовании. 

Они  говорят  о  количестве  времени,  потраченном  на  развитие  концепции 

школы,  сборе  информации  для  исследования,  а  затем  ее  применении  на 

местном уровне. Бір абзацта зерттеушілер мақсаты айқын мектептің мұғалім 

мен  директор  сөзін  мысалға  келтіреді:  "Менің  жетекшім  өз  сеніміне  өте 

берік", - дейді мұғалім зерттеушілерге. Өз кезегінде, директор зерттеушілер 

анықтағандай және түсіндіргендей, оның мақсаты мен одан күтілетін нәтиже 

өте жоғары екенін нақты жеткізеді. 

Мұғалімдер мұны анық түсінеді. «Мен тек қана ұсындым: Біз оны басқа 

деңгейге көтеруіміз керек», - дейді директор (Louis et al., 2010, p. 84). 

30  

 

 

2. ОҚЫТУ МЕН ОҚУ ҮШІН ҚОЛАЙЛЫ ЖАҒДАЙ ЖАСАУ 

 

Әрине,  табысты  басшылар  мектепті  ұйым  ретінде  қабылдап,  оның 

негізгі  бағыттары  -  қауіпсіздік  пен  тәртіп  деп  белгілейді,  бірақ  сонымен 

бірге әр мектеп оқушыларды қолдауға және кері байланыс беруге атмосфера 

құратынын түсінеді. 

Мектеп  басшылары  кәсіби  қоғамдастықтың    басты  мүшесі  болып 

табылатын мұғалімдерге бағыт береді,  «мектептің  ғылыми мақсаттарында 

және  әлеуметтік  әрі  оқу  мақсаттарында  тереңнен  тамыр  жайған» 

басқарудың  төрешілдік  стилін  жоюға  ықпал  етеді.

  (Goldring,  Porter, 

Murphy,  Elliott,  &  Cravens,  2007,  pp.  7-8).  Директорлар  мұғалімдер  өз-

өздерімен  оқшауланбай  оқу  тәжірибесін  жақсарту  үшін  бір-біріне  көмек 

көрсетіп, бірлесіп жұмыс істейтіндеріне кепілдік береді.(Louis et al., 2010, p. 

50).

  Табысты  басшылар  Вашингтон  университетінің  зерттеушілері  қалалық 

мектептердегі  көшбасшылықты  зерттеу  кезінде  анықтаған  оқыту 

қауымдастығын құру үшін тынбай еңбек етуде. 

Зерттеушілердің  пайымдауынша:  «Олардың  күш  -  жігерімен  қатар, 

бірлескен  жұмыс  пен  мекемеге  деген  сенім    пәрменді  болып  танылып, 

әкімшілік  қызметкерлердің  көмегімен  басшылар  еңбек  мәдениетін 

жетілдірді  және  оқуды  жақсарту  бағдарламасын  басқарудың  басты 

мақсатын орындады». «Кейбірі, жұмысқа келісімен-ақ міндетін толыққанды 

атқару үшін мектептегі жағымсыз ахуалды бірден өзгерту керектігін сезінді. 

Енді  басқалары  «мәдениетті  қалыптастыру»  туралы,  «мәдениетке  қадам 

жасау  туралы»  немесе  «қалыптасқан  мәдениетке  өзгеріс  енгізу»  туралы  ой 

қозғады.  

Вашингтон  университетінің  зерттеушілері  оқу  мен  оқытуға  қолайлы 

жағдайдың келесі элементтерін санамалдап беруді ұсынды: "оқушылар мен 

қызметкерлер өздерін қауіпсіз сезіну; қызмет мәртебесіне немесе жағдайына 

қарамастан  оқу  қоғамдастығының  барлық  мүшелеріне  құрмет  көрсету; 

көңілді, мейірімді, бетке басып сөкпейтін, шешім қабылдауға бағдарланған, 

кәсіби орта; қызметкерлерді мектептің әр түрлі мектеп қызметін орындауға 

тарту  әрекеті;  оқушыларды  ынтымақтастыққа    және  оларды  әр  түрлі  іс-

шараларға қатысуға қатар тарту» (Portin et al., 2009, p. 59). 

 

 

3.  КӨШБАСШЫЛЫҚҚА ТӘРБИЕЛЕУ 

 

Табысты басшы жалғыз алысқа бара алмайтынын жақсы түсінеді 

Олар  қазіргі  поп-мәдениетте  бейнелейтін  жалғыз  басты  көшбасшы, 

қаһарман  басшы  емес.  Керісінше  олар  мектеп  қауымдастығын  құруға 

қабілетті  адамдарды  көшбасшы  болуға  және  оның  міндеттерін  орындауға 

ынталандыру үшін өздерінің білік дағдыларын мұғалімдер арасында тиімді 

қолданады. 

 Миннесота/Торонто  зерттеушілері  анықтағандай:  басшы  қаншалықты 

көшбасшылықты  дамытуға  ашық  болса,  сонша  дәрежеде  оқушылардың 

оқуының тиімділігі  артады. Шынында да, олардың зерттеулеріндегі ерекше 

маңызды  нәтиже  -    директорлар,  мұғалімдер,  қызметкерлер  тобының  және 

басқа да топтың тиімді көшбасшылығы оқушылардың математика және оқу 

сынақтарындағы ең үздік нәтижелерімен байланысты. «Көрсеткіштері төмен 

мектептерге  қарағанда  нәтижелері  жоғары  мектептер 

 

барлық 

қатысушыларға қабылданған шешімдерге үлкен әсер ету мүмкіндігін берген 

екен»,  -  деп  баяндалады.  Осы  тұста  көшбасшылық  «Бір  кісінікі  макұл,  Екі 

кісінікі  ақыл»  деген  мақалды  растай  түседі.  "Мұндай  мектептердің жоғары 

нәтижелілігі  олардың  қоғамдастықтары  шеңберіндегі  ұжымдық  білім  мен 

біліктің  қол  жетімді  болу  көрсеткіші  деп  түсіндіруге  болады",  -  дейді 

зерттеушілер (Louis et al., 2010, p. 35).  

Көшбасшылық  бас-аяғы  жоқ  ойын  емес.  Зерттеушілер  басқалары 

көшбасылықты  енді  меңгеріп  жатқан  сәтте  басшылар  өз  әсерін 

31  

 

жоғалтпайтынын анықтады (Louis et al., 2010, p. 19). 

 

4. ОҚУ МЕН ОҚЫТУДЫ ЖАҚСАРТУ 

 

Табысты басшы қылыштың  өткір жүзіндей басты назарын  мектептегі 

оқу мен оқыту сапасына үшкірлейді. Как отмечается в «Wallace Perspective» 

айтылғандай,  «Олар  оқу  мен  оқытуды  жетілдіру  мақсатында  жеке 

мұғалімдер арасында және топ ішінде білім беру тәсілдері туралы пікірталас 

бастау  үшін  зерттеулерге  негізделген  тұжырымдарды  анықтайды.  Кейбір 

мұғалімдердің  қарсылықтарына  қарамастар олар осы  тұжырымдарды қатаң 

ұстанады» (The Wallace Foundation, 2012). 

Директорлар оқу мен оқытуды бағалау үшін уақытын сыныпта өткізеді. 

Әсіресе, барлық ғылыми пәндер бойынша сарапшы бола алмайтын орта 

мектептерде.  Олар  біліктілігі  бар  қызметкерлер  сыныптағы  оқу  мен  оқыту 

үдерісін  бақылап  отыратындарына  сенімді.Барлық  тәсілдердің  тиімділігін 

егжей-тегжейлі  талдайды.Жасаған  қорытындысының  дұрыстығына  сенімді 

болуы үшін шешімін мұғалімдермен талқылайды. 

Миннесота\Торонто  зерттеулері  нәтижелері  жоғары  басшыларды 

көрсеткіштері 

төмен 

әріптестерімен 

салыстырды. 

сопоставило 

руководителей  с  высоким  результатом  с  их  коллегами  с  низким 

результатом.  

Бірінші топ әр сыныптың сабақтарына  өте жиі, мұғалімге бірден қысқа  

түсініктемесін беріп кенеттен кіріп-шығып жүрді. 

Екінші  топ  сабақтарға  кесте  бойынша,  ешбір  талдаусыз,  мұғалімге 

бірде бір түсініктеме бермей  кіріп жүрді. 

Вашингтон  университетінің  зерттеушілері  оқуды  одан  әрі  жақсарту 

үшін  табысты  басшылар  өз  мектептерінде  жұмыс  істейтін  бірлескен  еңбек 

мәдениетінің  артықшылығын  пайдаланатынын  анықтады.  Олар  талдаған 

мектеп  басшылары  мұғалімдерді  жұмыс  істейтін,  тәжірибені  жалпылайтын 

және  бір-біріне  көмектесетін  қызметкер  ретінде  көруге  «ерекше  ниеті» 

білдірді.  

Мұғалімдердің  бірлесіп  жұмыс  істеуге  және  оқытуға  мүмкіндік  жасау 

мақсатында  мектептің  барлық  бөлімдерінің  әкімшілік  басшылары  уақыт 

бөлу үшін және  осындай жұмыс түрін  жүзеге асырып, қолдау үшін  мектеп 

кестесіне жүгінді". 

  "Кейбір 

басшылар  модульдік  кестеге  көшті,  ал  басқалары 

мұғалімдерді жоспарлауға көбірек уақыт бөлу үшін әкімшілік жиналыстарға 

арналған  уақытты  қысқартты,  тағы  бірі  негізгі  кестені  "зертханалар", 

әріптестерді бақылау, оқытатын сыныбына  сәйкес жиналыстар және кәсіби 

даму  бойынша  жиналыстар  сияқты  мұғалімдердің  әр  түрлі  іс-әрекеттері 

үшін мүмкіндіктер жасау және келісу құралы ретінде пайдаланды» (Portin et 

al., 2009, p. 59).  

 

5. АДАМДАРДЫ, ДЕРЕКТЕРДІ ЖӘНЕ ҮДЕРІСТЕРДІ БАСҚАРУ 

 

Табысыт  көшбасшылар  жұмысқа  жақсы  мамандарды  шақырады  және 

жоғары  білікті  қызметкерлерді  өз  орнында  тұрақтандыру  жолдарын  да 

біледі. Сондай-ақ, олар өздерінің мұғалімдеріне  кәсіби дәрежесі өсуі  үшін 

қажет  қолдау  көрсете  алады.  "Алайда,  -  деп  жазады  Стэнфорд 

университетінің  білім  беру  саясатының  талдаушысы  Линда  Дарлинг-

Хаммонд,  -  мұғалімдердің  мектепте  қалуға  шешім  қабылдауының  бірінші 

себебі  -    бұл  ұйымды  дамытатын  көшбасшының әкімшілік қолдау сапасы»  

(Darling-Hammond, 2007, p. 17). 

Федералды және мемлекеттік есеп құжаттары бойынша мектеп өмірінің 

мәліметтерін  талдау  кезінде  табысты  басшылар  сонымен  қатар  пайдалы 

сұрақтар  қоюды  үйреніп,  мұғалімдер  арасында  бірлесіп  зерттеу  және 

оқушылармен  пайдалы  қарым-қатынас  жасау  үшін  деректерді  қалай  тиімді 

пайдалану керектігін білді (Portin et al., 2009).  

32  

 

Мықты  көшбасшылар  өз  жұмыстарын  жүйелі  түрде  қалай  орындау 

керектігін  де  біледі.  Басшыларды  бағалау  үшін  VAL-ED  деп  аталатын 

құралды  жасаған  Вандербилт  университетінің  зерттеушілері  мектеп 

басшыларының маңызды міндеттерін орындау кезінде алты негізгі қадамды 

анықтады:  жоспарлау,  қолдану,  қолдау,  насихаттау,  қарым-қатынас  және 

басқару (Porter et al., 2008, p. 15). 

 

 

КӨШБАСШЫЛЫҚ КҮН ТӘРТІБІНДЕ 

Мектептің  жақсы  көшбасшылығының  құрамдас  бөлігі  жай  ғана  білу-

бұл  бір  нәрсе.  Оны  қолдана  білу  мүлдем  басқа  нәрсе.  Оқу  мен  оқытудағы 

көшбасшылық  деген  не  екенін  терең  түсіну  және  оны  саяси  қайраткерлер 

шындап  қабылдай  бастағанының  өзі  жақсы  жаңалық.  Алайда  мектептің 

көшбасшылығын алға жылжытатын мектеп реформасы шеңберіндегі мәселе 

саясаттың ағымдағы істер тізімінде бірінші тұр. 

2010  жылы  заңнамалық  сессияда  мектептегі  көшбасшылыққа  қатысты 

42  заң  қабылдаған  топ  ретінде  23  штат    аталды.  "Мектептегі  тиімді 

көшбасшылыққа баса назар аударылатыны туралы мемлекеттік және ұлттық 

деңгейлеріндегі мектеп тиімділігі туралы пікірталастар да растай түседі ", - 

деп  баяндалады.  Мемлекеттік  қызметтен  басқа,  федералды  үкімет 

конкурстық грант бағдарламалары, соның ішінде жарыс Біріншілігі  арқылы 

көшбасшылыққа қатты қызығушылық танытып отыр (Shelton, 2011, p. 2). 

Осындай қызығушылықтың артықшылығын пайдалану үшін білім беру 

қызметкерлері мен барлық деңгейдегі саясаткерлер бүгінгі таңда көшбасшы 

жұмысының  кілті-бұл  жақында  болған  нәрсе  емес,  әкімшілік  міндеттерді 

басқарып,  орындау  емес,  бірлесіп  жұмыс  істеу  және  әлеуетті  іске  асыру 

екенін ұмытпаулары тиіс. 

Мектептің  мақсаттары  тұжырымдалғанына  қарамастан,  мұғалімдерді 

бір-біріне  көмектесуге  және  сыныптағы  дағдыларын  жетілдіруге 

ынталандырғанына қарамастан, табысты директор тиімді оқу мен оқытудың 

жолсерігі ретінде әрекет етеді.  

Луисвиллдің  көрсеткіштері  төмен  бастауыш  мектебін  табысты 

басқарған  директор  кейін  Кентуккидегі  жаңа  мемлекеттік  мектепті 

басқаруға  тағайындалған  Хенсли:"  Оқу  мен  оқытудағы  көшбасшы  -  бұл 

бірінші  және  өз  кезегінде  мұғалімдердің  қолданатын  стратегиялары  мен 

білім беру әдістері оқушылардың нәтижеге қол жеткізуінің негізгі қозғаушы 

күші  екенін  түсінеді",  -  дейді.  "Мұндай  басшылар  өздерінің  мұғалімдерін 

академиялық  үлгерім  үшін  не  істейтіні  саналы  түрде  нақты  білуге 

жетелейді". 

 

 

БИБЛИОГРАФИЯ (әдебиеттер көрсеткіші) 

 

Asia  Society    (2012)  Teaching  and  leadership  for  the  21st  century.  [21-  ғасырдағы  оқыту  мен көшбасылық] 

Accessed Jul 2103 http://asiasociety.org/files/2012teachingsummit.pdf 

Darling-Hammond, L. (2007). Тамаша мұғалімдер керемет көшбасшыларға лайық [Тамаша мұғалімдер керемет 

басшыларға лайық]. Білім беру көшбасшылығында: мектеп реформасына көпір [мектеп реформасына көпір] 

(17-бет). Нью-Йорк: Уоллес Қоры. Қол жетімді: www.wallacefoundation.org/knowledge-center/school-

leadership/key-research/Pages/Bridge-to-SchoolReform.aspx. 

Goldring,  E.,  Porter,  A.  C.,  Murphy,  J.,  Elliott,  S.  N.,  &  Cravens,  X.  (2007).  Оқуға  бағытталған 

көшбасшылықты  бағалау:  зерттеулермен,  кәсіби  стандарттармен  және  қазіргі  тәжірибемен  байланыс.  [Оқу 

көшбасшылығын  бағалау:  зерттеу  байланыстары,  кәсіби  стандарттар,  және  қазіргі  заманғы  әдістер]  Нью-

Йорк:  Уоллес  қоры.  Қол  жетімді  www.wallacefoundation.org/knowledge-center/schoolleadership/principal-

evaluation/Pages/Assessing-LearningCentered-Leadership.aspx. 

Leithwood,  K.,  Louis,  K.  S.,  Anderson,  S.,  &  Wahlstrom,  K.  (2004).  Көшбасшылық  студенттердің  оқуына 

қалай  әсер  етеді.  [Көшбасшылықтың  оқуға  әсері]  Нью-Йорк:  Уоллес  қоры.  Қол  жетімді 

www.wallacefoundation.org/knowledge-center/schoolleadership/key-research/Pages/How-Leadership-

InfluencesStudent-Learning.aspx. 

33  

 

Louis,  K.  S.,  Leithwood,  K.,  Wahlstrom,  K.,  &  Anderson,  S.  (2010).Студенттердің  білімін  жетілдірумен 

байланысты  зерттеу:  зерттеу  нәтижелері  туралы  қорытынды  есеп.  [Оқушыларды  сапалы  оқытумен 

байланысты  зерттеу:  зерттеу  нәтижелері  туралы  қорытынды  есеп]  Нью-Йорк:  Уоллес  қоры.  Қол  жетімді 

www.wallacefoundation.org/knowledge-center/school-leadership/key-research/Pages/Investigating-the-Links-to-

ImprovedStudent-Learning.aspx. 

Пирс,  П.  Р.  (1935).  Мемлекеттік  мектеп  директорлығының  пайда  болуы  және  дамуы  [мемлекеттік 

мектептердегі директорлықтың пайда болуы және дамуы] (11-бет). Чикаго: Чикаго университетінің баспасы. 

Қол жетімді www.archive.org/details/origindevelopmen00pier. 

Porter,  A.  C.,  Murphy,  J.,  Goldring,  E.,  Elliott,  S.  N.,  Polikoff,  M.  S.,  &  May,  H.  (2008).  Вандербилт  білім 

берудегі  көшбасшылықты  бағалау:  техникалық  нұсқаулық,  1.0  нұсқасы.  [Вандербилт  университетінің  білім 

беру  көшбасшылығын  бағалау:  техникалық  нұсқаулық,  1.0  нұсқа]  Нью-Йорк:  Уоллес  қоры.  Қол  жетімді 

www.wallacefoundation.org/knowledge-center/school-leadership/principal-evaluation/Pages/Vanderbilt-Assessment-

ofLeadership-in-Education-Technical-Manual-1.aspx. 

Portin,  B.  S.,  Knapp,  M.  S.,  Dareff,  S.,  Feldman,  S.,  Russell,  F.  A.,  Samuelson,  C.,  et  al.  (2009).  Қала 

мектептерінде  оқытуды  жетілдірудегі  көшбасшылық.  Нью-Йорк:  Уоллес  Қоры.  Қол  жетімді 

www.wallacefoundation.org/knowledge-center/school-leadership/district-policy-andpractice/Pages/Leadership-for-

Learning-Improvement-inUrban-Schools.aspx. 

Шелтон, С. (2011). Мықты көшбасшылар күшті мектептер: 2010 жылғы Мектеп көшбасшылығы туралы 

заңдар.  [Күшті  басшылар  күшті  мектептер:  мектептің  көшбасшылық  заңдары  2010]  Денвер,  Колорадо: 

мемлекеттік 

заң 

шығарушы 

органдардың 

ұлттық 

конференциясы. 

Қол 

жетімді 

www.wallacefoundation.org/knowledge-center/school-leadership/state-policy/Pages/Strong-Leaders-Strong-Schools-

2010-School-LeadershipLaws-.aspx. 

Simkin,  L.,  Charner,  I.,  &  Suss,  L.  (2010).  Білім  берудің  жаңа  мәселелері:  Уоллес  Қорының  зерттеу 

нәтижелері  (9-10  беттер).  [Білім  берудегі  даулы  мәселелерді  анықтау:  Уоллес  қорын  зерттеуден  алынған 

ашылымдар]  Нью-Йорк:  Уоллес  қоры.  Уоллес  Қоры.  (2012,  қаңтар).  Мектеп  директоры  көшбасшы  ретінде: 

мектептерді үздік оқыту мен оқытуға бағыттау.[Мектеп директоры көшбасшы ретінде: мектептерді ең жақсы 

оқыту  мен  оқытуға  бағыттау]  Нью-Йорк:  Автор.  Қол  жетімді  www.wallacefoundation.org/knowledge-

center/school-leadership/effective-principal-leadership/Pages/The-School-Principal-asLeader-Guiding-Schools-to-

Better-Teaching-and-Learning.aspx