Филология факультеті Теориялық және қолданбалы тіл білімі кафедрасы

Салалас құрмалас сөйлем - предикатив  сыңарларының баяндауыштары тиянақты тұлғада келіп, белгілі бір лексика-

грамматикалық тәсілдер арқылы мағыналық-құрылымдық және интонациялық тұтастық құрайтын сөйлем түрін салалас 

құрмалас сөйлем дейміз.  

Жаттығулар  

1.Төменде айтылған ғылыми пікірлердің авторын анықтап, талдаңыз. 

2.  Төменде  берілген  сөйлемдерден  жалғаулықты  салаласты  бір  бағанға,  жалғаулықсыз  салаласты  бір  бағанға  көшіріп 

жазыңыз,  жалғаулықтарының  мәндік  ерекшелігіне  сәйкес  салаластың  түрін,  жалғаулықсыз  салалас  құрмалас  сөйлем 

компоненттерінің байланысу амал-тәсілдерін анықтаңыз, синтаксистік талдау жасаңыз.  

 

Тиын-тебен қымбат емес, адамның ары қымбат. Ұлы табалдырықтан аттау үшін адамға дәт керек, үлкен 

әрі  таза  рух  керек.  Орнынан тұрғысы  жоқ,  шам  да  жақпады.  Ізбайшаға Ескендірді  көтеріп  отыру  жарасар–ақ  еді, 

бірақ тағдыр жазбады.Оңтүстіктен, ыстық жақтан келгені бірден байқалады, жүзін күн қақтап тотығып кеткен. 

Мұрны  да  қоңқайып,  жоталанып  кеткендей  екен,  өйткені  көзілдірік  бұрынғыдай  нық  тұрмай,  қолқылдап  қалыпты 

(Ш.Мұртазаев).  

2.1. Мына жалғаулықтарды келтіріп салалас сөйлем құрыңыз, бұлардың қайсысы қайталанып қолданыла береді.Тыныс 

белгілерін қойып, түсіндіріңіз. 

 

Алайда, өйткені, әрі, кейде, не.   

Блиц тест  

1. Салалас құрмалас сөйлемге тән белгіні анықтаңыз? 

а)  предикатив  сыңарларының  баяндауыштары  әрдайым  өз  бастауышымен  жақ  жағынан      қиыса  байланысады        ә) 

предикатив  сыңарларының  баяндауыштары  әрдайым  өз  бастауышымен  жақ  жағынан      қиыса  байланыспайды      б) 

предикатив сыңарларының мағыналық дербестігі басым, олар өзара теңдес дәрежеде және сыңарларының мағыналары 

өзара тұтастай қарым-қатысты болмайды 

2. Салалас құрмаласты көрсетіңіз 

а)  Келші,  қалқам,  менің  қасыма  отыршы!    ә)  Қане,  жігіттер,  аттарыңды  қамдаңдар!  б)  Жаны  шығып  кете  жаздады, 

өйткені оның қолына түскен ыдыс сау қайтқан емес.  

3. Қарсылықты салаласты анықтаңыз. 

а) Ол басында қатты қарсылық білдірген еді, дегенмен көптеп-көмектеп көндірдік. ә) Қоңырау соғылды, сабақ басталды.  

б) Қазір ол сақалын да қырған, киімін де өзгерткен, сондықтан кескін-кейпі де өзгерген.  

Әдебиеттер: