133
тиіспіз. Біріншіден, қағиданы колдану тек қана реттілік қағидасын жүзеге
асыруды қамтамасыз етіп қоймайды, сонымен қатар басқа да қағидалардың
қолданылуын да талап етеді. Екіншіден, жекеленген талаптар реттілік
кағидасының кӛп жағдайда жеке жақтарын ғана кӛрсетеді. Сондықтан да,
үйретудің біртұтас процесінде барлық қағидалар байланысты болады.
Yшіншіден, барлық қағидалар реттіліктің барлық белгілерінен алшақ болып
келеді, тек жалпы тенденцияларды білдіруі мүмкін. «Жеңілден ауырға» деген
ереже бойынша жаттығумен айналысушы салыстырмалы түрде кӛп дене күшін
және психикалық күшті талап етпейтін жаттығуларды үйренуден бастағаны
дұрыс. Бірақ жағымды ауыстыру әсерін қарастыру қажет. Мысалы, гранат
лақтыру алдында кіші допты лақтыруды игеру жүргізілген болса, онда бірінші
дағдыны калыптастыру процесі екінші дағдының жағымды әсерін сезетін
болады. Алайда уақытты алдындағысы келесісіне кедергі келтірмейтіндей етіп
бӛлуге болады. «Біліммен дағдыға» ережесі, қажетті білімді пайдаланып соған
сәйкес дағдыларды қалыптастырудың алдында жүретіндей реттілікті
қарастырады. Бұл ереже дене тәрбиесіне тән, арнаулы білімнің бағалылығы
қозғалыс қимылы түрінде кӛрінеді. Екінші жағынан, қимылдың түрі тиісті
білімнің сапасы мен кӛлеміне де байланысты. «Қарапайымнан күрделіге»
ережесі,
үйренетін
жаттығулар
құрылымдық
күрделілігі
ретімен
орналасатындай реттілікті қарастырады. «Қарапайым» және «күрделі»
ұғымдары бір-біріне қарама-қайшы ұғымдар. Кез келген жаңа жаттығу бала
үшін әрқашан күрделі болатынын ұмытпау керек. Жаттығудың құрылымы
жеңіл болса, ол шапшаң игеріледі деп қателесуге болмайды. «Меңгерілгеннен
меңгерілмегенге» деген ереже бір жағынан бұрын үйренген дағдыларды
қалыптастыру үшін пайдалануды, екінші жағынан – келесі жаттығуларды
үйретуге алғышарттар жасауға мүмкіндік тудыратындай реттілікті ұсынады.
Осы ережені пайдалана отырып жаттығушы қандай білім, дағдыларды
меңгергендігін педагог анықтайды және осыған негіздеп оның білімі мен
қозғалыс тәжірибесін кеңейтуге мүмкіндік туғызады. Егер алғашқы
қалыптасқан дағдының бұрын қалыптасқан дағдымен құрылымдық ұқсастық
элементтері болса, онда үйрену шапшаң ӛтпек. Мысалы, жаттығушы белгілі бір
жаттығудың үш тәсілін меңгерген болса, онда арқанға екі тәсілмен ӛрмелеуді
тез арада меңгеріп алады. Бірақ, әлдеқашан ӛткен, нашар үйренген, ұмытылып
қалған материалды игерілген деп есептеу қателік. Бұл жағдайда ережені сақтау
кӛрінісі ғана пайда болады. Осы ережені физиологиялық негіз деп те атайды.
Достарыңызбен бөлісу: