183
толық жазбайды, аяқтары тізесі мен белінен бүгулі тұрады, табандарын бір-
біріне қатар қойып, тіпті аяқ ұшын ішке қарай сәл бұрып тұрады. Жерге аяқ
басқанда бала жүрісті ӛкшесінен аяқ ұшына ауыстырмай табанымен тырп-
тырп басады. Кӛпшілік балалар жан-жағына теңселіп тұрады, екі қолын
бауырына басып немесе ептеп қана бір қолын ербеңдетеді, аяғын жерден әрең
кӛтереді (тыпырлайды). Қимыл-қозғалыстың әркелкі қарқыны байқалады:
бала бірде жүгірген сияқты тез жүреді, бірде аяқ алысын баяулатады. Екі
жасқа қараған кезінде әр бала ӛзіне ыңғайлы қарқынмен жүреді. Қол мен
аяқтың ӛзара үйлесімді қозғалыстары 2,5-3 жастағы балалардың шамамен
25%-нен, 4 жасқа келгенде олардың тең жартысынан байқалады.
Табандарының жерге басылуы параллель қалпында қалады. Балалар бірінің
артынан бірі тізбекпен, кӛрсетілген бағдарлардың бағытын сақтай отырып,
екеу-екеуден, шеңбер бойлап жүре алады. Олар қимыл-қозғалысқа келтіретін
тапсырмаларды жақсы қабылдайды және ӛз бетінше орындауға тырысады.
Саналылық тапсырманы орындауға дұрыс қимыл-қозғалыс жасауға жеке-
жеке, бірінің ізінен бірі жүруге, әр жерге қойылған заттардың арасымен
бағдар ұстап, оларды айналып, аттап ӛтіп, қолына ұстап жүруге мүмкіндік
береді. Балалар бастап жүруші болуға, кеңістіктегі кӛріністі қабылдауға және
жүрген кезінде кӛрсетілген затқа (орындық, жалауша, ойыншық және т.с.с.)
саналы түрде бағдар ұстауға үйренеді.
Жасы беске қараған, әсіресе, бес жарым жасқа толған бала үйрену
процесінде біртіндеп дене тұлғасын дұрыс қалыптастыру, қолдар мен
аяқтардың ӛте-мӛте үйлесімді қимылын, кеңістікте бағдар ұстаудың, бағытты
ӛзгертудің мол еркіндігін игереді. Дұрыс дағдылы жүріс тӛмендегі
белгілермен сипатталады, кеуде тік қалпында, иық керілген, іш тартылған, бас
сәл ғана (жолды бақылап кӛру үшін) аяқтан 2-3 м озыңқы болуы тиіс. Тыныс
алу мұрын арқылы ырғақты, қалыпты. Адым белгілі бір қалыпта және
ырғақта, аяқ пен қолдың үйлесімі дұрыс болуы қажет. Балалардың жас
мүмкіндіктерін ескере отырып, тәрбиеші кимыл-қозғалыс қасиетіне неғұрлым
жоғары талап қояды. Бұрынғы топта игерілген жүріс дағдылары нығаяды,
жетіледі, жүріс аяқтың ұшына, ӛкшеге, табанның сыртқы жағына және т.с.с.
кезекпен ауысады. Балалардың бәрі де бастап жүруші бола алады және
кеңістікте
тәрбиешінің тапсырмасымен де, ӛз бетінше де бағдар ұстай алады.
Жасы алтыға қараған баланың жүрісі неғұрлым орнықты, баяу
қарқынмен, адымының кеңдігімен сипатталады. Тәрбиеші әрбір баланың
тұлғасының дұрыс қалыптасуын, қолдары мен аяқтарының үйлесімін, тыныс
алуының біркелкілігін (3 адым-мұрын арқылы терең дем алу; 4 адым ұзақ дем
шығару) және жүрістің әдістерін ӛзгерте отырып, сенімді, байыпты мәнер
жасауын (тізені бүкпей, жартылай отырып, тізені биік кӛтеріп және т. б.)
бақылауға назар аударады. Жүрісті жетілдіру, сондай-ақ балаларды үйреткен
кезде жалпақ табанды болдырмау мақсатында бірқатар арнаулы жаттығулар
пайдаланылады. Аяқтың ұшымен жүру тірек алаңы тар жерде орындалады
және балтыр мен табан бұлшық еттерінің ширығуын тудырады, сол арқылы
табанның жерге тірелуін нығайтады. Бұл жаттығу қысқа адым жасап, қолды
жай сермеуге мәжбүр етеді және омыртқаны түзетуге кӛмектеседі. Табанның
184
сыртқы қырымен аяқты қисайтып жүру («маймақ қонжық»). Аяқты жартылай
бүгіп, бұқпалап жүру. Жерде жатқан сатымен жалаң аяқ оның кӛлденең
басқыштарын аяқтың саусақтарымен іліп жүру. Белгіленген ауыстыру арқылы
ӛкшеден аяқ ұшына жүрісті ауыстыру. Жас ӛскен кезде арқаның, құрсақ
шандыры мен аяқтың бұлшық еттерін нығайтатын, қолды кең сермеуді талап
ететін, иық белдеуінің бұлшық еттерін дамытуға, байланыс және буын
аппаратын нығайтуға кӛмектесетін жүріс-санды жоғары кӛтеріп жүру; әртүрлі
тапсырмалар мен кеңістікте бағдар ұстауға, қарқын мен бағытты ӛзгертуге
сигнал беру арқылы орындалатын, сан алуан ӛзгерістер мен, заттардың
арасында жүру; ептілікті дамытатын шалыс жүріс, қосымша адым жасап
жүру; қолды қосымша қозғалтып, зат ұстап жүру; жоғарыға біртіндеп
кӛтерілетін, тарылтылған тірек алаңымен жүру, сондай-ақ тепе-теңдікті
сақтау, тӛзімділік, жинақылық, ептілік, қимылды үнемдеу сезімін тәрбиелеуге
кӛмектесетін әртүрлі биіктікте (белдіктің тақтайдың, бӛрененің үстінде) жүру
қолданылады. Иық белдеуінің, құрсақ шандырының, аяқтың, табанның
бұлшық еттерін күшейтетін, аяқтың ұшына салмақ салып, қолды кең сермеп
жүретін гимнастикалық жүріс. Жүріп жасалатын жаттығу жүрісті немесе аяқ
алыс кезінде дене тұлғасын қалыптастыратын қозғалыс стереотипінің пайда
болуына кӛмектеседі. Жүрісті жетілдіру мектеп жасына дейінгі бүкіл балалық
кезең бойына жалғасады. Жасқа байланысты жүріс дағдысын игерудің
сапалық қана емес, сандық кӛрсеткіштері де ӛзгереді: адымның ұзындығы 4
жасар балаларда 39-40 сантиметрден, 7 жасар балаларда 51-53 сантиметрге
дейін ӛседі, тиісінше адым саны минутына 170-180-нен 150-ге дейін азаяды.
Достарыңызбен бөлісу: