IV. Ш.Айтматовтың «Алғашқы ұстаз»
16
Шекер ауылында дүниеге келген.Әкесі
Төреқұлды Тұрар Рысқұлов қолынан жетектеп
жүріп, Ташкентке оқуға түсірген. Кейін
қырғыздың көрнекті қоғам қайраткері болған.
1938 жылы «Халық жауы» ретінде атылып
кеткен Төреқұл Айтматов Тұрар Рысқұловтың
тікелей тәрбиесін көрген, шәкірті болған
жазушының кандидатурасын түркі тілді
елдердің мәдениет министрлерінің кеңесі
(ТҮРКСОҮ) түрік әлемінің атынан Нобель
сыйлығына ұсынған. Шыңғыс Айтматов түркі
әлемінің дамуына қосқан үлесі үшін ТҮРКСОҮ
тағайындаған халықаралық көрнекті сыйлықтың
тұңғыш лауреаты атанған. Қайта құру
жылдарында КСРО Президенті Михаил
Горбачевтың кеңесшісі болды, 1990-1994
жылдары КСРО мен Ресейдің Бенилюкс
елдеріндегі елшісі қызметін атқарды. 2008
жылдың наурыз айына дейін Қырғызстанның
Франция, Бельгия, Люксембург және
Нидерланды елдеріндегі елшісі болды. 2008
жылы 10 маусымда «Адамзаттың Айтматовы»
атанған Шыңғыс Айтматов Германияның
Нюрнберг қаласындағы ауруханада қайтыс
болды. Жазушының мүрдесі 14 маусым күні
Бішкектен 10 шақырым жердегі Чон — Таш
ауылындағы «Ата Бейіт» мемориалды –
мұражай кешенінде жерленді. Сол күн
Қырғызстанда «Қаралы күн» ретінде «ұлттық
қайғы» деп жарияланды. Осы 2008 жыл
Қырғызстанда «Айтматов жылы» болып
жарияланды. Шыңғыс Айтматовтың
шығармалары дүниежүзінің 128 елінде 176 тілге
аударылып, 80 миллион данамен
таратылды.Өзінің тұңғыш әңгімелерін 1952
жылы бастырды, ол – әлемге танымал бірнеше
повестер мен романдардың авторы.
Айтматовтың соңғы шығармаларының бірі –
«Когда падают горы»(« Таулар шөккенде»)
романы. Бұл роман 2006 жылы Мәскеуде жарық
көрді. Шыңғыс Айтматовтың шығармашылығы
мен өмірі қазақ халқымен тығыз байланысты
болды. Қырғыз жазушысының тағы да басқа
шығармалары рухы мен мінезі жағынан қазақ
17
халқына өте жақын.Жазушының өзі де қазақ
халқымен іргелес, қоныстас жерде туып – өскен.
Әйгілі жазушы «Ақ кеме» повесінде кішкентай
ғана баланың көзімен күллі әлемнің қуанышы
мен қайғысына үн қосқан аңыз бен мифті
шындықпен астастыра суреттейді. «Қош бол,
Гүлсары!» — жүйрік жылқының тағдыры
арқылы қоғамдық — әлеуметтік болмысты
тереңнен тануға арналған. «Жан пида» романын
қалың қазақ оқырманы кезінде жақсы
қабылдаған. Роман қасқырлар тіршілігі арқылы
табиғат пен адам баласы арасындағы күрделі
қарым – қатынасты биік адамгершілік деңгейде
көтеруімен терең ой салады. «Ғасырдан да ұзақ
түн» романында және «Шыңғысханның ақ
бұлты» повесінде заман зарын, адамзаттың
трагедиялы тағдырын толғайды. Табиғаттың
жазы мен күзі, қысы мен көктемі алмасып келіп
отыратынындай, адам баласының да қилы –
қилы мінездері «Қызыл алма» шығармасында
сәтті ашылған. Ш.Айтматовтың «Жәмилә»
повесі кезінде Ресей ғана емес, Еуропаның өзін
таңырқатқан. Ал, бүгінгі сабақ арқауы
«Алғашқы ұстаз» повесі қарапайым жандардың
ізгілікке толы кең жүрегін, асыл адамгершілік
қасиеттерін ашып, қаламгерді ірі суреткер
ретінде танытқан.
Достарыңызбен бөлісу: