364
б) тектес заттардың меншікті аттарын атамай олардың сыртқы түрлерінің
ұқсастығына және тұрмыстағы қолдануларына қарап жалпы атауларымен
атайды (қарға - «құс», қарағай – «ағаш»; етік, бәтіңке – «аяқ киім»);
в) көлемін білдіретін белгілердің орнын алмастыру (биік, кең, ұзын –
үлкен; қысқа, аласа, тар, жіңішке- кішкентай).
Бала өз бетінше еркін сөйлесіп отырған кезде заттың белгілерін, күйін,
қимыл іс-әрекетін білдіретін сын есім мен үстеу сөз таптарын аз қолданады.
Бала жаңа сөздерді сөйлеп дағдыланбағандықтан іс жүзінде көп қолданбай
сөздік қоры тоқырап, кедейленіп қалудың әсерінен оған сөздің
морфологиялық элементтерін айыруға мүмкіншілік бермейді.
Көп балалар жаңа сөздерді қолданған кезде қателерді жиі-жиі жібереді.
Шынында да, дұрыс сөздердің жасалуымен қатар кемшіліктері де болады.
Мысалы: көрпе - көрпешілік, көрпе - кішкентай көрпе.
Осыған ұқсас қателер бірлі-жарымдап тілдері жаңа шығып келе жатқан,
дендері сау балаларда кездесуі мүмкін, бірақ олар тез арада жоғалып кетеді.
Қателердің көпшілігі тамақтардың, заттардың, есімдіктердің мағыналарын
білдіріп, ара қатынасын белгілейтін қатыстық сын есімнің жасалуы кезінде
болады. Мысалы: стекловый стакан.
Ресейлі ғалымдардың зерттеу жұмыстарының нәтижесіне қарағанда
сөйлеу тіліндегі грамматикалық қателердің ішіндегі ең ерекшеліктері
төмендегідей:
а) сын есіммен зат есім сөздердің жекеше, көпше түрлерінде және
септіктерде дұрыс қиылыспайды;
ә) сан есім зат есіммен дұрыс қилыспайды;
б) жалғаулықтарды қолданғанда кететін қателер: түсіріп қалдырады,
алмастырады, толық айтпайды;
в) сөздің көпше түрінің септік жалғауларын қолданғанда кететін қателер.
Достарыңызбен бөлісу: