I теоретические основы логопедии

 15-бөлім.  

       Жалпы  сөйлеу  тілінің  дамымауы  –  есту  қабілеті  мен  зияты 

әдеттегідей дамыған балалардың дыбыстық, мағыналық жағына қатысты 

сөйлеу  тілі  жүйесінің  барлық  компоненттерінің  қалыптасуының 

бұзылуынан  болатын әртүрлі күрделі тіл кемістіктері. 

Жалпы  сөйлеу  тілінің  дамымауын  (ЖСТД)  Ресейлік  дефектология 

ғылыми  зерттеу  институтының  Р.  Е.  Левина  бастаған  ғалым 

қызметкерлер  (Н.  А.  Никашина,  Г.  А.  Каше,  Л.  Ф.  Спирова,  Г.  И. 

Жаренкова  және  т.б.)  50-60  жылдары  мектеп  жасына  дейінгі  және 

мектеп 

балалардың 

тіл 

кемістіктерін 

зерттеулердің  қорытындысының  нәтижесінде  ғылыми  тұрғыдан 

негіздеді.    Жалпы  сөйлеу  тілінің  дамымауы  алалия,  афазия,  ринолалия, 

дизартрия  сияқты  күрделі  сөйлеу    патологияларының  түрлерінде 

байқалуы мүмкін.  

      Дыбыстарды    айтуының  бұзылуы,  фонематикалық  есту  қабілетінің 

дамымауы, сөздік қоры мен грамматикалық сөйлем құрылымының артта 

қалуы  жалпы  сөйлеу  тілі  дамымаған  балалардың  барлығына  тән 

кемшілік. 

      Сөйлеу  тілінің  дамымауы  әртүрлі  деңгейде  кездеседі.  Алғашында  Р. 

Е.  Левина  жалпы  сөйлеу  тілі  дамымауын  үш  деңгейге  бөледі.  Кейіннен 

Т. Б. Филичева 4-деңгейді сипаттап қосады.  

    

Жалпы сөйлеу тілі дамымауының бірінші деңгейінде тілдің мүлде 

қалыптаспауы    байқалады.  Ондайларды  мылқау  балалар  дейді.  Бұл 

деңгейдегі  балалардың  кісімен  тілдескенде  анық  байқалатын  тіл 

кемістіктері  мынандай  болып  келеді:  былдырлап  сөйлейді,  жеке 

дыбыстарға  еліктейді,  жекелеген  зат  есімдік  сөздермен,  күнделікті 

тұрмыста  айтылып  жүрген  етістік  сөздерді  пайдаланады,  сөйлемді 

былдырлап  мүлде  түсініксіз  етіп  үзіп-үзіп  айтады,  сөйлемде  дыбыстар 

анық айтылмайды, әрі тұрақсыз, құбылмалы келеді. Олар айтайын деген 

ойын  қолдарын  ербеңдету  арқылы  ым-ишара    қолданып,  ымдап 

түсіндіруге  тырысады.  Сөйлеу  тілінің  бұндай  кемістіктері  зияты 

бұзылған балаларда да болуы мүмкін. Бірақ та сөйлеу тілі дамымаған есі 

дұрыс  балаларды  ақылына  қарап-ақ  сөйлеу  тілі  дамыған  (олигофрен) 

зияты  бұзылған  балалардан  оңай  ажыратуға  болады.  Біріншіден, 

сөйлегенде  пайдаланатын  сөздік  қорына  қарағанда  енжар  сөздік 

қорының  артықшылығы.  Жалпы  сөйлеу  тілі  дамымаған    есі  дұрыс 

балалардың  зияты  бұзылған  балалардан  өзгешелігі,  ойларын 

тындаушысына  жеткізу  үшін  дене  мүшелерінің  қимылын  және  мәнерлі 

 

360 

ымды  пайдаланады.  Оларға  өзінің  сөйлеу  тілінің  кемшілігіне  сын 

көзімен қарап, оны қалайда түзетуге тырысуы тән.  

Сонымен,  сөйлеу  тілінің  ұқсастық  жақтарына  қарамастан  ой-өрісі 

сөйлеу тілінің дамуы жағынан бір-біріне ұқсамайды. 

   

Сөздік  қоры  шамадан  тыс  шектелген  бұндай  балалар  заттардың 

және    қимыл-әрекеттердің  сыртқы  түрлеріне  немесе  олардан  шығатын 

дыбыстардың ұқсастығына қарап, өздерінің былдырлаған тілімен барлығына 

бір    сөзбен  ат  қойып  алып  түсіндіреді.  Мысалы:  «дөдөт»  -  машина, 

машинамен  кетті,  кетіпті  және  т.б.  Сонымен  бірге  қимыл-іс  әрекеттерді 

білдіретін  сөздерді  заттың  атымен  орнын  алмастыра  беретін  жағдайларда 

байқалады.  Мысалы:  «адас»  -  қарындаш,  жазу,  сурет  салу;  «тәй»  -  шай, 

жүктеу/скачать 5,47 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: