Ш, Ж, Щ, Ч дыбыстарының айтылу кемшіліктері және түзету тәсілдері

19-сурет  

артикуляциялық көрінісі 

аздап  дөңгеленеді.  Тістер  не  қысылған,  не 

жақындаған,  арасында  жіңішке  саңылау  1-1,5  мм  

болады.  Тіл  таңдайға  «ожауланып»  көтеріледі.  Оның 

бүйірлері  жоғарғы    азуларға  тиеді.  Алдыңғы  ұшы 

альвеол  артындағы  таңдайға  тиіп,  ортасында  жарты   

ай      қуысын      жасайды.  Жұмсақ  таңдай  көтеріліп, 

мұрын  жолын  бітейді.  Дауыс  перделері  ажыраған, 

шығатын демді жұтқыншақ пен ауыз қуысына еркін 

өткізеді /19-сурет/. 

20-сурет  

Щ фонемасының 

артикуляциялық көрінісі 

/профилі/

Ауызда  тіл  ұшы  мен  таңдай  арасындағы  саңлау 

дыбысынан  төмен  болып  естіліп  шу  шығарады.  С  - 

ға  қараганда  Ш  дыбысының            төмен            шығуы    

таңдайға көтерілген    тіл    мен    алдыңғы    тістер 

арасындағы     қуыстың     көлемділігімен   болады.    

Шудың        қосымша        төмендеуі  еріннің  

дөңгеленуімен 

іске 

және 

дыбыстарының  айтылуындағы 

 айырмашылық 

Ж  дыбысын      айтқанда  дауыс  перделері  жабысып, 

қозғалысқа  түседі,    шығатын        ауа    ағысының    

әлсіздеу,   таңдай  аралық қуыс тарылады 

ілгері  ығысуымен,  одан  тіл  мен  алдыңғы  тіс  арасы  тарылуымен,  сонын 

нәтижесінде шыжылдаған шудың күшеюімен ерекшеленеді (20-сурет). 

 

Ч дыбысы жабысқан Т мен Щ дыбыстарының тығыз бірігуін танытады. 

Алғашында  тіл  альвеол  астындағы  таңдай  алдына  жабысады.  Тіл  үсті  мен 

бүйірлері Щ дыбыстарындағыдай қалыпта болады. Жұмсак таңдай кетеріледі, 

дауыс  перделері  ажырайды.  Оның  ізінше  жабысу  бүзылады  да  тіл  алды  щ 

артикуляциясына тән кейін серпіледі. /21-сурет/. 

21-сурет Ч фонемасының 

артикуляциялық көрінісі 

Щ,  Ж,  Ч,  Ш  дыбыстарын  айтқанда  С,  Ц,  3 

дыбыстарын  сипаттағанда  кездесетін  көптеген    

кемшіліктер        кездеседі.        Оған  еріндік-тістік,     

тісаралық          тістөңіректік,  бүйірлік,      мұрындық   

сигматизм     түрлері     жатады.     Соның ішінде кей  

жағдайда бұл дыбыстардың  кемшілігінен 

ерінің 

 дөңгелеуіне, 

соған  сай  шудың  төмендеуіне 

 

94 

/профилі/ 

 

байланысты  ерекшеленеді.    

Басқа  жағдайларда   келтірілген      дыбыс   жұптарының айырмасы болмайды, 

бұл Ш мен Т; Ж мен Д; Ч, Щ мен Т алмасады, бұндай жағдайда парасигматизм 

сияқты жазуды игеруге қатты қиындық келтіреді. Кейде Ш' дыбысы С, С; Ш, 

Щ  дыбыстарының;  Ж,  дыбысы  3,  3',  Ж,  Ж';  ал  Ч  дыбысы  Ч,  Ц 

дыбыстарының  орнына  айтылатын  сигматизмдер  түрі  кездеседі.  Ызың 

дыбыстарға  тән  парасигматизмнің  түрі  ызың  дыбыстардың  ысқырық 

дыбыстарымен  алмасуы  /шана-сана,  қонжық-конзық,  ашы-асы  т.б./. 

Парасигматизмнің  бұл  түрі  ысқырық  сигматизм  деп  аталады  және  бұл 

көбінесе балабақша балаларының арасында кездеседі. Ш мен Ж дыбыстарын 

жігерлі  айтуын  да  ұрт  томпаяды,  соған  сай  келетін  оны  ұрт  сигматизмі 

дейді. Ш, Ж дыбыстарын айтудағы кемшіліктер қатарына оларды X дыбысына 

жақын  немесе  сай  келетін,  оның  үнді  түрімен  дыбыспен  алмастыруда 

кездеседі.  Есте  болатын  жай  жуан  Ш  мен  Ж  дыбыстарын  айту  кемшілігі 

болса да кейде жіңішке Ч, Щ дыбстары дұрыс айтылады. Бұған сигматизмнің 

аталған екі түрі жатады. 

 

Қатаң және жұмсақ ызың дыбыстардың мұндай айырмасы соңғысы тіл 

ұшын  таңдайға  көтермей  айтудан  болады.  Щ,  Ч  дыбыстарының 

артикуляциясын  салалауда  таңдайға  жабысуды  тілдің  алдыңғы  шетімен  емес, 

тіл үстінің алдыңғы тұсымен жасайтын адамдар кездеседі. Бұнда тіл түсіріліп 

жүктеу/скачать 5,47 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: