Бегежанова Райхан Карымжановна
ТАҚЫРЫП. Арнайы мектепте математиканы оқытудың
жүктеу/скачать 1,34 Mb. Pdf көрінісі
|
Бегежанова Р.К. Мүмкіндігі шектеулі балаларға математиканы оқытудың арнайы әдістемесі-2
| 1
ТАҚЫРЫП. Арнайы мектепте математиканы оқытудың әдістемелік негіздерінің даму тарихы Отындық педагогика ғылымында арнайы мектеп қабырғасында білім алатын зияты зақымдалған балаларға математиканы оқыту әдістемесі XX ғасырдың 30-шы жылдарында қалыптаса бастады. Ресейдегі зияты зақымдалған балаларға арналған мектебінің негізін қалаушылар А.Н. Грабаров, Е.В. Герье, Н.В. Чехов математика зияты зақымдалған балаларға есеп шығарудың тәжірибелік тәсілдерін ғана беруі тиіс деп есептеді. Ғалымдар пайымдауынша, бұл балаларды математикаға оқыту баланың жеке қасиеттерін ескеру салдарынан дараланған, оқушыларға таныс және қызықты болатын нақты мәліметтерді пайдалану арқылы жүзеге асырылады. Зияты зақымдалған балаларға арналған түзету мектебінің алғашқы қалыптасу жылдарында О. Декроли, Ж. Демор, М. Монтессори, Э. Сеген сынды прогрессивті шетелдік мамандардың оқу-әдістемелік тәжірибесі қолданылды. Мұғалімдер мен студенттерге арналған арифметика бойынша алғашқы әдістемелік құралдарды даярлаған ғалым – Н.Ф. Кузьмина- Сыромятникова. Онда арифметиканың жалпы, сондай-ақ жеке әдісте- месінің мәселелері толық баяндалды. Н. Ф. Кузьмина-Сыромятникова түзету мектебінің жалпы міндеттеріне сүйене отырып, арифметиканы оқыту міндеттерін тұжырымдады: жалпы білім беру, тәрбиелік, практи- калық. Ол арифметиканы оқыту кезінде кӛрнекі құралдарды пайдалануды әділ насихаттап, осы оқу пәні бойынша жұмысты нақты жоспарлауға, практикалық жұмыстарды ұйымдастыруға назар аударды. Ол арифметикалық есептерді шешу әдістемесін егжей-тегжейлі әзірледі, дербес жұмыстарды ұйымдастыруға ұсыныстар берді. Басқа жұмыстарында Н.Ф. Кузьмина-Сыромятникова ("кӛмекші мектепте арифметикалық есептерді шешу", "кӛмекші мектептің І сы- ныбында арифметиканы оқыту", "арифметиканы оқытудың пропедев- тикасы") арифметиканы оқытудың тиісті мәселелері бойынша неғұрлым толық әдістемелік ұсынымдар береді. Бұл құралдар «Дефектология» мамандығының студенттерін практикалық жұмысқа дайындауда, сондай- ақ арнайы мектеп мұғалімдерінің жұмысында үлкен рӛл атқарды. 40- шы жылдардың соңында 50-ші жылдардың басында математи- каның арнайы әдістемесінде зияты зақымдалған оқушыларды оқытуды жетілдіруге, арифметиканың әр түрлі бӛлімдері мен кӛрнекі геометрия- ның элементтеріне арналған эксперименттік зерттеулер пайда болды. Мәселен, зерттеулерге К.А. Михальский, М.И. Кузьмицкой, О.П. Смалю- ги, М.Н. Перова, А.А. Хилько, Р.А. Исенбаева, В.В. Эк., Г.М. Капустина, И. В. Зыкманова және т. б. арифметикалық міндеттерді шешуге оқыту әдістемесін әзірледі, құралдарда оқушылардың практикалық тәжірибесін байытуға бағытталған дайындық жаттығуларының рӛлі, салыстыру және салыстыру, дидактикалық ойындар, кӛрнекілік, тізбелік суреттер, мазмұнын жазу және міндеттерді шешудің әр түрлі нысандары, сондай- 7 ақ міндеттердің мазмұнын нақтылауға бағытталған заттық-тәжірибелік жаттығулар кӛрсетілді. Эксперименталды зерттеуге еншілес және сандық ұғымдарды қалыптастыру әдістемесі, зияты зақымдалған мектеп оқушыларын нӛмірлеу және арифметикалық есептеулерге оқыту әдістемесі (Н.И. Непомнящая, О.Ю. Штителене, Н.Д. Богановская, В.Ю. Неаре) ұшырады. Зерттеулер сан ұғымын табысты қалыптастыру үшін зияты зақымдалған балалар белгілі бір кӛрнекі-практикалық тәжірибе алуы керек екенін кӛрсетті, бұл олардың есептеу тәсілдерін меңгеру тек кӛрнекілікке сүйеніп және әр сӛйлемді бейнелеуге мүмкіндік береді. Демек, үздіксіз және дискретті жиындармен жұмыс істеу кезінде жинақталған тәжірибені белгілік-мінсіз деңгейге кӛтере білуді қалыптастырудың арнайы әдістемесі қажет. Зерттеулерде әр түрлі ӛлшемдермен ӛлшеу және олардың арасындағы қатынастарды орнату негізінде сандардың негізгі функционалдық сипаттамаларымен танысу әдістемесі әзірленді. Б.Б. Горский эксперименталды түрде нӛмірлеу мен арифметикалық әрекеттерді кӛп мәнді сандармен (мыңдық класпен) зерттеудің жаңа әдістемесін әзірледі, ӛмірді кәсіби-еңбектік оқытумен тығыз байланысты түзету-дамыту жаттығулары, практикалық тапсырмалар жүйесі ұсынды. Сонымен қатар, жай (қарапайым) және ондық бӛлшектерді зерттеу әдістемесі жетілдірілді (Т.В. Терехова, Л. Гринько). Ӛлшеуден алынған сандар үстінен шамалар мен әрекеттерді орындауды оқыту әдістемесін жетілдіру жолдарын зерттеуде (И.Н. Манжуло, М.И. Сагатов, И.И. Финкельштейн және т.б.), ең жақсы нәтижелер шамаларды ӛлшеу бірліктерінің жүйесін меңгеру бойынша мақсатты жаттығулар беретіндігін кӛрсетті: ӛлшем бірліктерін салыстыру, әртүрлі бірліктік арақатынастармен ӛлшеуден алынған сандарды салыстыру, бірдей сандық сипаттамалармен, бірақ әр түрлі атаулармен сандарды салыстыру, бірдей сандық сипаттамалары бар атауларымен және атауларымен іс-қимылдарды салыстыру. Арифметикалық тапсырмалармен жұмыс істеу барысында зияты зақымдалған балаларға арналған мектеп оқушыларының белсенділігі мен дербестігін дамыту тәсілдерін іздеуге А.А. Хилько, ал үй тапсырмаларын орындау кезінде дербестікті дамытуға — А.Н. Ляшенко зерттеулері арналған. Әрбір зерттеуші дербес іс-қимылдарға сенімділікке тәрбиелеу және берік білім мен іскерлікті қалыптастыру үшін репродуктивті сипаттағы тапсырмалардың қажеттілігін айқын кӛрсетеді. Алайда оқушылардың танымдық қабілеттерінің дамуы мен түзетілуіне қарай ӛз бетінше ізденуді, ойлануды, білімді жаңа немесе стандартты емес жағдайларға ауыстыруды талап ететін тапсырмалардың, сондай-ақ практикалық сипаттағы тапсырмалардың (күрделі емес моделдеу, графикалық жұмыстар, ӛлшеу, дидактикалық ойындар, экскурсиялар және т.б.) қажеттілігі кӛрсетілген. 8 Ю.Ю. Пумпутис ӛз зерттеуінде математика сабағында алған білімін ӛзінің тұрмыстық немесе еңбек іс-әрекетінде қолдана алатын оқушылардың іс-әрекеті дәлелді болған жағдайда математикалық материалды меңгеру сапасы артады деген қорытындыға келген. Математикаға танымдық қызығушылықты дамыту бастауыш сыныптарда дидактикалық ойындарды, қызықты жаттығуларды, балалардың заттық- тәжірибелік іс-әрекеттерін қолдану жетекші орын алса, ал жоғары сыныптарда математикалық білімнің практикалық маңыздылығын түсінуге (М.Н. Перова) кӛп кӛңіл бӛлінеді. Математиканы оқытудың арнайы әдістемесі тақырыбы аясында зияты зақымдалған балаларға кӛрнекі геометрия элементтері оқыту мәселесі зерделенді. Сонымен қатар еометриялық материалды зерттеудің міндеттері, жүйелілігі және жүйесі, оқыту мен бақылаудың әдістері мен құралдары, кӛрнекі геометрия элементтеріне оқытуды ұйымдастыру, геометриялық білімнің ӛмірмен, кәсіби еңбекпен тығыз байланысын орнату мәселесі зерделенді. (П. Г. Тишин, М. Н. Перова, В.В. Эк және т.б.). Зерттеулер барысында арнайы мектеп оқушыларының құрамының біртектес еместігі, математикалық білімді меңгерудің әртүрлі мүмкіндіктері кемістіктің ауырлығы мен дәрежесіне байланысты дифференциалды, жеке тәсілді математика сабақтарында талап ететіні анықталды (В.П. Гриханов, В.В. Эк). Сонымен қатар, еңбек әрекетінде сызбалық-графикалық, ӛлшеу және есептеу дағдыларын пайдалану ерекшеліктері зерттелді (Т.В. Варенова). Зерттеулерде арнайы білім беру ұйымынсыз еңбек профилі ақыл- ой кемістігі бар оқушылардың математикалық дайындығына тиісті әсер етпейді, ал математикалық білім, білік және дағды деңгейі жұмыс мамандығын меңгеруде маңызды рӛл атқаратыны кӛрсетіледі. Математиканың пәнаралық байланыстарын және кәсіптік-еңбекке үйретуді мақсатты түрде жүзеге асыру ӛлшеу және сызба дағдыларын дамытуға, оларды әр түрлі жағдайларда пайдалану мүмкіндігіне оң әсер етті. В.В. Эк "Түзету мектебінің I—IV сынып оқушыларын оқыту" кіта- бында (М., 1982), математикаға оқытудың пропедевтикасына, матема- тикалық білімді меңгеруде интеллекті бұзылған балалардың мүмкіндік- терін зерделеуге, математика сабақтарында сараланған тәсілді іске асыруға үлкен кӛңіл бӛлінеді, бастауыш сынып мұғалімдеріне нақты әдістемелік кеңестер беріледі, зияты зақымдалған оқушыларға математикалық білімді қалыптастырудың қызықты жолдары кӛрсетілген. В.В. Эк, М.Н. Перова жазған "Кӛмекші мектептегі кӛрнекі геометрия элементтеріне оқыту" (м., 1983) әдістемелік құралы геометриялық материалмен жұмыс істеуге арналған. Құралда кӛрнекі геометрияны оқытудың міндеттері анықталып, оқушылардың геометриялық білімді меңгеруінің ерекшеліктері мен қиындықтары, кіші және жоғары сыныптарда ӛлшеу, графикалық және сызба іскерліктерін меңгеру 9 жолдары кӛрсетілген. Сондай-ақ оқу құралында кӛрнекілік геометрияны оқытуды ұйымдастырудың әдістері мен тәсілдері, түрлері сипатталған, оқыту құралдарының сипаттамасы берілген, барлық бағдарламалық тақырыптарды зерттеу әдістемесі егжей-тегжейлі баяндалған, гео- метриялық және арифметикалық материалдарды оқытудың байланысы, кӛрнекілік геометрияның оқушылардың кәсіби-еңбектік дайындығымен байланысы ашылған. Оқу құралында геометриялық мазмұнды есептерді шешу әдістемесіне маңызды орын беріледі. Зияты зақымдалған балаларға арналған арнайы мектепте математиканы оқытудың әдістемелік негіздерін талдау келесідей қорытынды жасауға мүмкіндік береді: қазіргі уақытта математиканы оқыту әдістемесінде оқушылардың ақыл-ой іс-әрекетінің ерекшеліктерін есепке алу және олардың математикалық білімді меңгеру негізінде математикаға түзете оқытудың тиімді дидактикалық тәсілдерін іздестіруде маңызды қадамдар жасалуда. Ӛзін-ӛзі бақылауға арналған сұрақтар: 1. Арнайы мектепте математиканы оқыту әдістемесінің дамуына үлес қосқан ғалымдарды атаңыз. 2. Арнайы мектепте математиканы оқытуда М.Н. Перова еңбектерінің маңызы қандай? 3. Арнайы мектепте математиканы оқыту әдістемесін әзірлеуде В.В. Эк зерттеулерінің мәні неде? жүктеу/скачать 1,34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|