Мәдениет және спорт министрлігі Тілдерді дамыту және қоғамдық-саяси жұмыс комитетінің тапсырысы бойынша «Қазақстан Республикасында тілдерді дамыту мен қолданудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы»
жүктеу/скачать 2,1 Mb. Pdf көрінісі
|
| жаратушы – творец, ақыл – премудрость.
183 Каримуллин А. У истоков татарской книги. - Казань, 1971. - С. 158. 276 Жоғарыда аталған «Братство святого Гурия» деген қоғам- ның Советінің ұйғарымымен 1893 жылы Орынборда шыққан орысша-қазақша шағын сөздік төрт бөлімнен тұрады, соның бір бөлігі «Бог» деп аталады. Осында құтқарушы (спаси- тель), бәрін де ұстап тұрушы (вседержитель), бәрін де білуші (всемудрый), бұйрық (заповедь) деген сөздер жақша ішінде көрсетілген орысша дін терминдерінің баламалары ретінде ұсынылады. Әрине, бұлардың барлығы бірдей терминдік сипат ала алмаған, өйткені бірсыпырасы жеке сөз-термин емес, анали- тикалық суреттеме жолмен тіркес ретінде берілген: бәрін де ұстап тұрушы, бұрыс дінде тұрушы, бәрін де білуші т.б. Бірқатар сөздер ислам дініне қатысты атаулармен білдірілген: әулие – святой, берісте – ангел, байғамбар – пророк. Христиан дініне байланысты әдебиетті жасап, осы салаға қатысты ұғым атауларын халық тіліне енгізу әрекеті әдейі жүргізілгенмен, оның нәтижесі айтарлықтай болмаған тәрізді, оған басты се- беп – христиан дінінің қазақ арасына жайылмағандығы бол- са, екіншіден, осы діннің әдебиетінің де қалың жұртшылыққа кеңінен тарамағандығы болды. Тіпті христиан дінін қабыл- даған аз ғана қазақтардың бұл әдебиетті оқып, оның терми- нологиясын меңгеретін мүмкіншілігі жоқ болатын, өйткені шоқынғандар түгелімен дерлік кедей, жоқ-жұқалар болған- дықтан, олардың арасында сауаттылар (оның ішінде орыс гра- фикасын білетіндер) мүлде болмады деуге болады. Әрине, бұл кітаптар, негізінен, дін қызметкерлеріне (шоқын- дырушыларға) көмек ретінде, солардың пайдаланулары үшін шығарылған болу керек. Қайткен күнде де бұл әдебиеттің қазақтың не ауызекі сөйлеу тілін, не жазба әдеби тілін дамы- туда рөлі болмады, оның қазіргі біз үшін құнды жағы – қазақ тілінің XIX ғасырдың II жартысындағы күй-қалпын, норма- ларын танып-білуде жақсы материал екендігінде, өйткені бұл әдебиетті шығаруға (аудару, редакциялау сияқты жұмыстарға) түркі тілдерін, оның ішінде қазақ тілін білетін, тілдің жүйесі, нормасы дегендерді жақсы танитын Н.И.Ильминский, А.В.Васильев, В.В.Катаринский, Н.Ф.Катанов («Братство святого Гурия» деген қоғамның жанындағы «Аударма комис- 277 сиясының» председателі осы кісі болатын 184 ) сияқты ғалым- мамандар тікелей қатысты. Сондықтан С.Е.Маловтың сөзі- мен айтқанда, христиан дінін уағыздап, насихат айтатын кітаптардың қазақша аудармасы көпшілікке түсінікті, халық- тың жатық тілінде жасалды 185 . Әсіресе бұл кітаптар сол тұстағы қазақ тілінің фонетикалық жүйесі мен грамматикалық тұлға-тәсілдерін тануда көп көме- гін тигізеді, өйткені бұлар пайдаланған орыс графикасы дәстүрлі («түркілік») орфографияны ұстамағандықтан, мұнда қазақ тілінің дыбыс зандарына байланысты ерекшеліктер көбінесе бұзылмай көрсетілген, тіпті бұған қазақтың өзіне тән кейбір дыбыстарын таңбалайтын қосымша әріптердің (ö,ä) қолданылғандығы да септігін тигізді. Осының нәтижесінде септік жалғауларының варианттарының (-ның, -дың, -тың, жүктеу/скачать 2,1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|