Казақ тілі терминдерінің салалық гылыми түсіндірме создіктерінің топтамасы Қазақстан

КӘС  -------------------------------  I
К Ә С ІП Т ІК   М Е К Т Е ІІ  (П роф ессно- 
нальная  школа)  —  жалпы  орта,  косіптік 
бастауыш   білім н ің   білім  беру  бағдар- 
ламаларьтн  іскһ  асы раты н  ж эн е  еңбек 
кызметінің түрлі бағытгары бойьінша білікті 
еңбек кызметкерлерін даярлауды  камтама- 
сыз ететін орта оку орны. Кэсігтпк мектепте 
оку мерзімі — 2—3 жыл. Жекелеген косіптср 
бойынш а  косіптік  бастауыш  білім  беру 
кысқартылған  окыту  мерзіміңдегі  жалпы 
орта білім беруге негізделуі мүмкін. Косіптік 
оқыту  тікелей  өндірісте,  оқу-өндірістік 
ком би н аттарда,  о қ у   о р тал ы қтар ы н д а, 
курстарда  жэне  жүмысшылар  даярлайтын 
басқа  да  оку-ондірістік  қүрылымдарда 
жүзеге асырылады.
КӘ СІП ТІК  О Қ Ы Т У Д Ы Ң   П Ә Н Д ІК  
Ж Ү Й Е С І  (П р е д м е т н а я   сн стем а  про- 
фессионального  обучения)  —  белгілі  бір 
өнімді  дайындаү  процестерін  түгел  қам- 
титын  жүйе.  Жүмысшы  озірлеу  багдар- 
ламасы  косіптік  оқытудың  пондік  жүйе- 
сіне негізделеді.  Кэсіптік білім беру кейде 
косіптік ақпарат деп те  атапады.  Кэсіптік 
білім берудің пэндік жүйесі — бүл ор түрлі 
мамандықтар  жэне  сол  мамандықтардын 
адамға қоятын талаптары жөнінде окушы- 
ларды  біліммен  қаруландыру.  Кэсіптік 
білім  берудің  поңдік  ж үйесінің  нсгізгі 
мақсаты  —  халы қ  шаруашылығы,  оның 
салалары, мамандықтар туралы окушыпар- 
д ы ң   түсінігін  еңбек  торбиесі,  полнтех- 
никалы қ  білім  беру  негізінде  калыптас- 
тыру.  Кәсігггіқ білім берудің пондік жуйе- 
сіңде  екі  фактор:  біріншісі  —  оқушының 
білім дсңгсйі, екіншісі — окушының жекс 
қасисті  есепке алынады.
К Ә С ІП Т ІК   О Р Т А   Б І Л І М   Б Е Р У  
(Среднее профессионалыіое образование) — 
б іл ік т е р   м е н   д а г д ы л а р д ы ң ,  гы л ы м н  
б іл ім н іц   бірігуін   с э й к е с   багдарлам а- 
ларымен, қогам оміріне белсенс қатысуды 
қамтамасыз ететін немесе жогары мектепте 
орі  қарай  оқуды  корсететін  жалпы  білім 
берудің  қүрам дас  болігі.  Косіптік  орта 
білім берудің максаты — жсткіншсктердің 
қабілеттш ігі  м ен   бейім ділігін  дамыту, 
қоғамдық белсенділігін арттыру, еңбеккс, 
кәсіби  багдар  беругс,  ғылым  мен  техни- 
кага,  өнерге,  одебиетке,  спортқа,  үлтгық 
достүрге  қүиггарлығын торбиелеу.  Халык 
шаруашылыгынын барлык салалары ушін 
кажетті  мамандарды  дайындау  косіптік 
орта  білім  бсретін  о ку   орындарында  — 
коллсдждерде,  училишелсрде  жүзеге асы- 
рылады.  Білікті мамандар даярлау жогары 
көсіптік-тсхни калы қ  ли ц ей ,  п ім н ази я, 
училише  жоне  коллсдждерде  іскс  асыры- 
лады.  Бүл  оку  мскемелерйше  оз  мамап- 
д ы гы н   ш сб ср л ікп ен   м ең гер е  алаты н , 
қазіргі  замангы   ондірістіл.  гылым  мен 
техниканың талаптарына сай  кслстін  жас 
мамандар  даярланады.
К Ә С ІП Т ІК   Т Ә Р Б И Е   (П роф еесио- 
нальное  воспиташіе)  —  косіптік  орекетті 
жүзеге  асыру тожірибесін  беру. 
-'-ИН 
КЕК  (З л о ст ь ).  Т уган   елін  жаудан 
қоргау, жауга кек жібермеудегі азаматгық 
боры ш .  К ек  ер  н ам ы сы н   қозды рады , 
сондықтан ерді намысшыл болуга торбие- 
леу  үшін,  оны ң  жауга  деген  кегін  ояту 
қажет. 
'3
  '
КЕКТЕНУ -«^тм ы станы п, жаудан есе 
қайтару,  арды  а я қ қ а   бастырмау  ниеті; 
ултты қ  н ам ы сты ң   қозгауш ы   күш і.  К. 
жауга  қарсы  қалыптасатын  үгым.
КЕКШ ІЛ  (Злопамятный)  —  кешірім- 
сіз,  ксктснгіш  адам.
КЕЛЕКЕ  (Обзывать;  сарказм;  грек. 
іагкалтоі)
  —  бслгілі  бір  күбылысты,  істі 
багалау,  суретгеп  сынау  тосілі.  Объектіге 
алган қүбылысты мысқылдап қаиа қоймай, 
етген  өтіп,  суйекке  жететін  зілді  сынмен 
ошкерелеу.  К.  —  келемеждеудің,  күлкіге 
жыгудың, мазақ қылуаың жогары түрі  К. — 
ю мордан  сатирага  отудегі  м ы сқы лдан 
кейінгі аралық қүрал. Объектіні ошкерелеу 
қажст  болганда,  кектсн,  ызадан  туатын 
ашы  кслемеж келексге  ауысады.
КЕЛЕМЕЖ  —  мазақтаудың  бір  түрі; 
кекесін  қалж ы ц,  м азақ   қылу.  Үлттык 
достүр бойынша біреудің кемшілігін  гана 
коріп,  оны  келемеждеу  (кекету)  үлкен 
айып  болып  табылады.
КЕЛЛЕР ЖОСПАРЫ  (Келлер план)  -  
жогары  оқу  орындары  ушін  АҚШ   психо- 
логы жоне педагогы Ф. Келлер қүрган жеке 
оқьпу  жүйесі.  Ксллер  жоспарының  негізгі 
ерскшелігі:  оқу  матсриалын  толық  мсңгс- 
руге  багдар  береді,  келесі  тақырыпқа  өту 
үш ін  м індетті  ш арт  ретіндо  алдыцгы 
меңгерілген  білімнін  толыктыгын  талап 
етсді.  СондаЙ-ақ,  окушының  мүмкіндігіне 
с о й к е с   ж еке  ж ү м ы с  ж ү р гізу д і  ж он е 
оқуш ының  жалпы  багдары  мен  мотива- 
цнмсы  үшін  гана дорістің пайдаланылуын, 
оқу  акпаратгарын  мазмүндау  үшін  баспа 
о қу   қүралд ары н   ж етекш іліккс  алуды, 
курстын  болімдсрі  бойынша  матсриалдың 
мецгерілуін  бақылайды.
КЕМ А ҚЫ Л ,  Ж А Р Ы М Е С Т ІК   (Сла- 
боумие)  —  психика  ксмістігі.  Зияттын, 
а қ ы л - п а р а с а т т ы ң   к е м у ім е н ,  б ү р ы н  
қабы лдан ган   білімді  үмы тумен  ж о н е/ 
нсмссе  ж аңа  білімді  меңгерудің  киын> 
дыгымсн,  пснхиканы н  жүтаңдыгымем, 
мінез-қүлықтыіі озгеруімен  сипатталады. 
Туа  бітксн  К.  (олигофрения)  жоис  жүре 
п айда  болатын  К.  (ор  түрлі  ауру  (ми 
тамырларыныцатсросклерозы. эпилепсия 
ж оне  т.б.)  салдары нан  миды ц  озгеруі 
иотижесііше)  болып ажыратылады.
К Е Ң   ІІЕ Й ІЛ Д ІЛ ІК   —  а д а м н ы н  
жалпы  адам затка  лсген  ізгі  ииеттілігі, 
ілтипаты, жаксылық тілеуі ретіндс көрініс

I   « і я и и п к т с   •гувы.іыс  К.  1-Н)
ц р в а н  І и и т и   ггрим   О н и і і р м і -
0 1
  -   ЯіЛЫМ  І М Я И і   ■ .*■_ ■»—   и м м н
ін 
шшшш  шшшштв»
  р р н в   н м Ш і 
і > ж
ш
т і м ц   к  —  ■ м ті
шим 
я м ам  «м м ш тс тшщш
 
и н ш р а і 
віпі  уш ы р м ідм   М **ЯЙ ІМ   < и 1-м г 
1
І Й М М а   И М І К   К І   І 7 М Я  
Ш Ш Я П *  
і Л і Ш І   і  
І И И і і р  « у лилын .іүрмс гам
щшшшш  клйтт  тшяя шщшт 
і
 
г
/
тз
 
шшшш
* 
тсч  т яипш   шфшштщшшя  штщшш
  <мр—  
щщшяштт.
  л.  кача*  р і а а а ш   ш в м м и  
м м м ім і 
лмтшшшяш штя
 
үнмрмммм 
ЩМВК*МЯ  1*Л М »  п м н м м м м м м м м я   Й р 
м м и і м   р м м в п   &  ам>—. ш ■ > . м м и  
ім м м м н ввш м м .  и м р ім м м ц м м   ам м р
»ТР««ЬІ
ІГ Р Г Н 4У Ш К   І » һ р к іч р и в т і
шрмрррм 
жт
 м м м и г а м »   і___
Ц р   М )М М І ШфВрММ  м р м м   &  —
ЯВШррпмтмм  Шр «үрі
1СҒ1  м И іЛ И Ы С   «ІМ р гам   м ш   -
М
к і   О к у р м ш і   біліщ ді  м е ц м у у й і 
ім в м т 
т а я   рркмрия  вмкярру 
ю т і 
і п г >   *үй«?сіиіп  вщжту  П С Ю Ц М і
ММЯІППМ 
Лпяні
  Т  -рг-ИС •ІСНУНШІІМ  ШП іі')||, 
И-крс» т   ірк ы.ты  ц р й ін ш і  і  ■ і  і  (  ^  • 
ип 
яштеп»
 
йкім ратр.  ЯІми.  и ш   іШ м р
м р й м ті р к м я  ір м и р  и р  Һ К н н м  
ш і і т   п м к і м г и  лрнгм р  иггүршм 
м п  в м и , м рім им і и к м м м т мгүр
ашш
м к ся гт л м ж л гм  іскс  к  к р т г и о л м  м т
вошшііі
К Е Ш С ІІІІ  ОҚЫ ТУ  А Ү Й С (  I  (К м - 
і м і с і і і  
ш п я і   і і у ч в м и   -  
-*. V 
■ІНрІМШрІМ ЖүМЯІ 
Г|рм б м и м м щ м і 
Шщту
  ( М е И л м ш і і   г а б и г - і г г .  <Ж1 
& К Ш К І І Д І  
І І К Д А Г О Г И К А Л Ы *  
Т Э А І Г Н Ы   ( І о м м ш м м і   м м м і -  
м і и і   м м і )   —•  г у щ .   п ш г ш а ш м і  
ір и о к П   л о о а   ііу  
исм 
• )  и я   к м р у м  
і М д и м і ш к и и   і к и г і і  
і и ш ,   і и ш ,  
ш аін ы п  и м ж ііі пеі>'Лі • •інкл.ш к  ім іри 
бсде  біри>х 
^
ККИІКІ  М Ш І Л   (Ігмрмм ммдмі 
М й р   ИВИ  ).ІМНМШ  и ш і  і р м і и н  
ІАИ I  мірмия &І-ИМ І і р ііи  —м п   И м и  
ІИІНЯЯ  оқу  м с я р   м м   ұ ІКСІСК рлш 
і у м к  
умип и а и  
п к   ксшкс 
ш 
іүр- 
п зи сл і. 
'
ККШ КІ  ОҚУ  (В м м р н к   ІІГ  ■ іи і >  -  
■ м р м н и   І Н  
|Іб М  
акут  I  м у м и м  
йерепи  ІМ М ІМ Р   куйесі.
м і н и   т м и н . ш к   < к о и  V I ы о
П Й С І І Т І Р  ! К м м гм гм м м м м  мимимннк 
г р м   І м м   —  я м и « я   м и м   н м гім и   — 
тү*кін>  -   и м м и м и  м  и ү м е м р іи т  нрим  
м п н іи .  ц і н м п іи   м м м   в ү м и м   еттері 
иМ іү м и і түйсиіуі,  К ш м я іи п н к   гүИснг 
м р м  
ешш
  м м м   и п р м н М ы ,  И  М  С ім - 
и и т м  і м м м м м   'ц р м н м  Р у т м м і
—
  кли
! бе-рғда  АмММ
ШШШШШШШШШ^ШШШШШяшш^
 ргп
шшшшшшшЩШШШш*
 
С ш н м й
« 
шшпшШШШ'**
рИМИИМИММ  ("ирммяк 
М   р и м і  
>ИМ‘
щШШЯШШПШШт-
шшшшШ шШ шш&щшшШ шшшш*'*?***
һ л м
 
і
 
іы к   ■
  ы   н \ і  
ЩШШ9
1 К гмхсячеиы**
  Ирииім іі
пгкаим и  і у м л і   г>
МЯМвИП  МММ 
арТіа  6Ь Зім [
И м д и м м і К т »  '>П' м і 
шл
шшяшшштЩ
 
МММ ИИИНМІЙІММНІ
МНММИНМЯ  М   *  
|  
___
Орг* ■нкяиие прмпивимм Едргегт  унин
и р М Я М   варіи  уйрет>  иүикім 
г
шттшт тшт  шшщтт.
 
вм ром м м к
Н
Мрмв м и сщ ям м р 
ирйш  мак.<.лт
[ 2
_____
и т а м м р м  
шшшш
 
вмшнмрм  р я и р у
К Ш Т І Ғ  П І  Т і Ш У   і К и г я р М  
штлтшз)
  ♦   кии  н ш і и и  
іш ялш улы ш
И И М Ш І юипи см мрмгмипнр
смарм*  к м с м р м   І і м я р м р і   к и п  
н р м ію т   І м »  
тшт
 
ву м в  гоптма 
т Ш Ш
  и и т і р і і   кіріЮ і 
а б %
€
 кплері
ін м м т р а ш и и  
КХНСТМ 
КІРИЙТМИІ
« • м т м р й м і   в і р м і і ,   м е к   вм м м  
и ш я м к ш  «
і м р
  О І ш п і м р м ^ м и  
тирмки  в и і ш и т   якрнме тр.ісрі
им ю м м   н м р м л і  ирнамшим  м и  
н м ш и м л   сшмтм  һши  касмш мйЩ Щ І 
ештшшшт  ятсш,  іт ил
 
и м ш і р м   м  
кнряуі мүмкм Іһмиши  м м ш м м ктъятр
ММІ 'ІІ.1111  ш м г н р м л м м   К. Т  НШКІ 
псм-и- 
|
ПМПМСМІШШ  НШІ  ршмшшмнм»
К.ІИНИКЛ.ІЫК  п г и х о  юг  ия  -  
исяим м м ш р  яшмишишмам  атруяр- 
ш м  м И м  вмррм иаи варашашим 
штшшш- 
нкями  фаиярмрашк  нрртмрмм  гу 
ш янямн. я о я .  шинанык мкпм 
рсиммалммшк  к и и і и р и   мр т п  
саласи  Клпияяккдмж  к і м . и г т м к  
инккатм  мгя  ям ш парі  ікидяитрикшк. 
иияряяогяияык. 
СІМИПИШ ШК  Ц ІЩ Ц - 
ими  я р к г т п ш ік   і и к т і і я и р і м е я  
т и п ш м  
Осмм я  сиМис. К я

хология,  нсйропсихология,  сом атопси- 
хология тарауларын қамтиды. Соматопси- 
х о л о г и я   п р о б л е м а л а р ы н ы ң   т о б ы н а  
түлған ы   зерттеу,  н евр о л о ги ял ы қ   жоне 
психикалық ауруларга жатпайтын ор түрлі 
а у р у л а р м е н   а у ы р ғ а н   н а у к а с т а р д ы ң  
диагностикасы ны ң,  емдеудің,  сараптау- 
д ы ң   психологиялы к  мосслслсрі  қам ты - 
лады.  Соматопсихологияда  психосомати- 
к ал ы к   кінораттары   —  шыгуы  мсн  өтуі 
барысында психикалық факторлар жстек- 
ші  оры н  алатын  ішкі  аурулармен  (мыс., 
гипертониялық  аурулар,  бронх демікпесі, 
созылмалы  коронарлы қ жетімсіздік жоне 
т .б .)  ау ы р аты н   ау р у лар д ы   зср ттсу д ің  
ерекше  маңызы  бар.  К линикалы қ  психо- 
логияны ң  пато-,  нейро-  жэне  стоматоп- 
сихология болып бөлінуі оте шартгы түрде 
жоне  аурулардың  достүрлі  медициналык 
топтастырылуын бейнелейді.  К.п.  салала- 
ры  зсрттсу  м ін д еттері,  қолд ан ы латы н  
одістері аркасыңда, сондай-ақ клиникалық 
п с и х о л о г и я н ы ң   б ір н е ш с   т а р а у ы н ы ң  
зертгеу пэні болып табылатын шекаралык 
патолопіяны ң болуымсн байланысты бір- 
б ір ім е н   ж а қ ы н д а й д ы .  К л и н и к а л ы к  
психологияның тсориялы к ж эне  қолдан- 
балы  м эн-маңы зы   диагностикалы қ  жэне 
сараптамалык  жүмысты  жетілдіру,  смдеу 
ш аралары ны ң  психологиялы қ  элеуетін 
к ү ш е й т у ,  а у р у л а р д ы ң   ө з а р а   қ а р ы м - 
катынастарын  зертгеу,  смдеу  мексмслсрі 
қызмстксрлсрінің жүмысын үйымдастыру 
ж э н е   к л и н и к а л а р д ы ң   е м д ік   о р тас ы н  
оң тай лан ды ру,  емдсудің  нэтиж елілігін 
ж э н е   о ң   н э т и ж с л с р ін ің   ү з а қ т ы г ы н  
артгыру, науқастардың ауру барысындагы 
пайда болған  түлғалық озгерістсрін  түзсу 
моселслерін шешуде жан-жақты аиіылады. 
Шетелдерде, атап айтқанда, А Қ Ш -та кли- 
никалы қ  психологияның  көлсмі  “меди- 
циналы қ психология”  үгымының  мазмү- 
нына сэйксс  келеді.
КЛУБ — мэдени-агарту іс-шараларыи 
ж ү р гізетін ,  о л ар д ы ң   м одени  д сң гей ін  
көтсрстін,  ш ы гарм аш ы лы қ  іс-орскстін 
д а м ы т а т ы н   м э д с н и -а г а р т у   ө р н ы .  К. 
м екем елерін е  студенттік  клуб,  мектеп 
клубы ,  ау ы л д ы қ ,  ау д а н д ы к ,  к а л а л ы қ  
клубтар  жатады.
КО ГНИТИВТІК ДИССОНАНС ТЕО- 
РИЯСЫ   — америкалы қ психолог Л. Фес- 
ти н гср  үсы нган  (1957)  ж онс  адам иы ң 
м ін сз-қ ү л қ ы н а  когнитивтік  элемеиттср 
(сснімдср, пікірлср, күндылықтар, ниеттср 
жоне т.б.) жүйссінің ықпалын түсіндірстін 
батыс олеуметгік психологиясы түжырым- 
дамаларының бірі.  К опш тивтік диссонанс 
тсориясының бастау қағидасы: диссонанс 
деген  субъектідс  бір  объскт  туралы  бір 
м езгілде  қ а р а м а -қ а й ш ы   ек і  п си холо- 
ги ял ы қ   “білімдер”  (пікірлер,  үғымдар) 
болаты н дай   ж ағдаятта  п айда  болаты н
жағымсыз  ынталандырушы  күй.  Диссо- 
нанс  күйі  субъективтік  түргыдан  қолай- 
сы зды қ  болып  үгынылады;  одан  диссо- 
н ан сты қ   білімдер  элем ен ттерінің   бірін 
өзгерту,  ңе  жаңа  элемент  енгізу  арқылы 
арылуга  тырысады.  Бертін  ксле  Л.  Фес- 
т и н г с р   д н с с о н а н с т ы   т а ң д а у д ы   жсте 
ақтам ауды ң  салдары  деп  аны қтады .  Оз 
қы лы гы н  ақтауды  күшсйтуге  тырысып, 
адам не өз мінездсүлқын өзгертеді, қылык 
соган  байланбісты  объектіге  көзкарасын 
өзгертеді, не қы лы қты ң өзі жөне баскалар 
ү ш ін   м аң ы зы н   кем ітеді.  70-ж ы лдары  
бірқатар зертгеушілер ақпараттық термин- 
дерд егі  “д и с с ө н а н с т ы қ   э ф ф е к т іл е р д і” 
қ а й т а   қ а р а п ,  к а у за л ь д ы қ   ж үй елсрд ің  
функция  атқаруының  жске  бір  жағдайы 
деп көрсетті.  Букіл когнитивистік багдарға 
тон  когнитивтік диссонанс  тсориясының 
басты  кемшілігі  —  зертгеулердің  субъек- 
тігс,  о н ы ң   сан а  олем іне  ш огы рлануы , 
субъект  қамтылған  жонс  оны ң  қоршаган 
болмыспен  байланы сы на  негіз  болатын 
заттық іс-орекетін жете багаламаушылық. 
қ . 
Когнитивтік  психология.
КОГНИТИВТІК  КАРТА (Копіи пшная 
карта;  лат. 
со%піііо
  —  білім ,  таны м )  — 
ай н ал ан ы   қ о р ш аған   ксң істіктің   таны с 
бейнесі.  К.к.  субъектінің  өзін  қоршаган 
д ү н и е м е н   б ел сен д і  ө зар а   орсксттесуі 
н о т и ж е с ін д е   ж асал ад ы   ж о н е  ө згср іп  
отырады.  М үпдайда  когнитивтік  карта 
ортақтыгы,  "ауқы м ы ”  жоис  үйымдасуы 
ор  түрлі  дсн гсйдс  бол ы п   қалы п тасуы  
мүмкін.  Мыс.,  ксңістіктік қатынастардың 
алга тартылуының толықтыгына жонс есеп 
нүктесі  болуына орай  шолу  карта  нсмссс 
ж ол  карта  к ал ы п тасад ы .  К огн и ти втік 
к а р т а н ы   зер т тсу   ү ш ін   қ а з ір г і  к езд е 
қ ар ап ай ы м   н обай   суреттердеп  бастап, 
картадағы  нүктелердің  арақаш ы қты гы н 
меггрмен  нсмссс  реттілікпсн  багалаудың 
нотижесінде  бсйнснің  күрылымын  қал- 
пына  келтіруге  ссптігін  тигізетін  көпөл- 
шемді  шкалалауга дейін  пайдаланылады.
К О Г Н И Т И В Т ІК   К Ү Р Д Е Л ІЛ ІК   -  
адамның танымдық (көгнитивтік) саласы- 
н ы ң   психологиялы к  сипаттамасы.  К.к. 
и н д и в и д тің   с а н а с ы н ы ң   к а тс го р и я л ы к  
мүшслсну  (диффсрснциялану)  дорежесін 
бсйнслейді,  м ү н ы ң   өзі  болмы с  туралы 
осерлерді тандамалы сүрыптауға ссптсседі. 
К.к. субъект кайсыбір мазмүндық салада- 
ғы  о б ъ е к тіл с р д і  д и ф ф е р с н ц и а ц и я л а у  
кезінде үгынып не үгынбай пайдаланатын 
таптастыру негіздерінің санымсн анықта- 
лады. Адамның санасы біртекті смсс жоне 
ор  түрлі  мазмүнды қ  салаларда  ор  түрлі 
когнитивтік  күрделілікпен  сипатталуы 
мүмкін  (мыс.,  спорт  саласында  жогары 
ж оне  түлгааралы қ  қабылдау  саласында 
томсн  К .к.).  К огнитивтік  күрдсліліктің 
о п е р а ц и я л ы қ   к р и тср и й і  субъекти втік

113
КОН
•  
■ •
семантикалык  кеңістікпң  өлшемдестіп 
(тоуелсіз факторлар саны)  болуы мүмкін.
КОГНИТИВТІК  ПСИХОЛОГИЯ  -
қазіргі  шетелдік  психологияның жетекші 
бағыттарының  бірі.  К.п.  XX  ғасырдың 
50-жылдарының аяғывда АҚШ-та үстем- 
дік  етіп  тү р ған   би хеви ори зм ге  тон 
психикалык  процестердің ішкі  үйымдас- 
тырылуы  рөлінің  теріске  шығарылуына 
реакция  ретінде  қалыптасты.  Әуелбаста 
когнитивтік  психологияның  басты  мін- 
деті — сенсорлық ақпаратгың стимулдың 
рецепторлық бетке түскен  сотінен жауап 
алынғанға  дейінгі  өзгерулерін  зерттеу 
болды. Бүл орайда, зертгеушілер адамдағы 
жоне есептеу қондырғысындағы ақпарат- 
тын  өңделу  п роц естері  арасы ндағы  
үқсастықты негізге алды. Танымдық жоне 
атқаруш ылық  процестердің  көптеген 
қүрылымдык  қүрамдастары  (блоктары), 
соның  ішінде  қысқа  мерзімдік  жад  пен 
үзақ  мерзімдік  жад  сараланды.  Жекелей 
психикалық  процестердің  қүрылымдық 
модельдерінің  үлғаюымен  байланысты 
елеулі  қиыншылықтарға  тап  болған  бүлі 
зертгеулер  бағыты  когнитивтік  психо- 
логия  дегеніміз  —  міндеті  субъектінің 
мінез-қүлқындагы білімнің шешуші рөлін 
долелдеу  болып  табылатын  бағыт  деп 
үғынуға  алып  келді.  Осындай  неғүрлым 
кең  түрғыдағы  К.п.  бихевиоризм  мен 
психоаналнзді  интеллектуалистік  немесе 
менталистік  позициялардан  сынайтын 
барлық бағытгарды қамтиды. Субъектінің 
жадындагы білімдердің  үйымдастырылуы 
туралы  моселе,  соның ішіңде  есте  сақтауі 
жоне  ойлау  процестеріндегі  вербальдык 
жоне бейнелік компонентгердің арақаты- 
насы  туралы  моселе  орталық  моселеге 
айналды.  С о н д ай -ақ   эм оцияларды ң, 
индивидумдық  айырмаш ылықтардың 
жоне  түлғаның  когнитивтік  теориялары 
үдете  талдан ы п ,  белгілене  бастады. 
Бихевиорнзмнің,  гештальтпсихология- 
ның жоне басқа да бағытгардың дағдары- 
сын  еңсеру  орекеті  ретінде  К.п.  оған 
жүктелген сенімді ақтай алмады,  өйткені 
оның өкілдері бытыраңқы зертгеу бағытга-І 
рын  біртүтас  түжырымдамалық  негізде 
біріктіре алмады. 
Г
К О ГН И Т И В Т ІК   С Ә Й К Е С Т ІЛ ІК  
Т Е О РИ Я С Ы   (Теория  когнитивного 
соответствия)  —  адамнын  өзін  үстауын- 
дағы  қисындылық пен  қисынсыздыктын 
арақатынасын  түсіндіріп  беруді  мақсат 
ететін когнитивтік бағыт аясында жасалган 
теориялардың бірі.  Бүл теорияның басты 
идеясы  адамның  когнитивтік  қүрылымы 
теңдестірімде, үйлесімде болуы керек; егер 
олай  болмаса,  дереу  бүл  күйді  озгерту, 
когнитивтік  ж үйенің  іш кі  үйлесімін 
қалпы на  келтіру  тенденциясы   пайда 
болады деп есептелетінінде. Бүл ңдея түрлі
когнитивтік  сойкестілік  теорияларда 
түрліше берілген. Рссей психологтары бүл 
теорияның одіснамалық кемшіліктері бар 
деп  есептейді.  Солай  болса  да,  жинақ- 
талған бай тожірибелік материал филосо- 
фиялық-одіснамалық  түрғыда  қайта  ой 
тезінен  өткізілуае.
КОЛЛЕДЖ  (ағылш. 
соІІе%е)
  —  орта 
косіптік  білімі  бар  мамандар даярлаудын 
білім беру бағдарламаларын іске асыратын 
оқу орны. 
К . 
кейде университет қүрамына 
кіреді.
КОЛЛЕЖ (франц. 
соііе&е) —
 Франция, 
Швейцария  жоне  т.б.  бірқатар  елдердегі 
орта жоне толық емес орта оқу орны.
КОЛЛОКВИУМ  (лат. 
соЧо&иіт  — 
оңгіме,  оңгімелесу)  —  1)  оку  сабақгары 
нысандарының бір түрі; оқытушылардың 
оқушылардың білімін тексеру мақсатыңда 
оңгімелесуі. Жоғары оку орындарында К., 
одетге,  лабораториялық  жүмыстьщ,  оқу 
практикасы ның аддьшда студентгердің сол 
жүмыстарды орындауға қажетгі теориялық 
білімін  байқау  үшін  жүргізіледі.  Қазіргі 
оқу  процесінде  коллоквиумде  электрон- 
дык  оқыту  машиналары  жиі  пайдала- 
нылады;  2)  баяндамалар  талқыланатын 
ғылыми  жиналыс. 
ц
КО М М ЕРЦ И ЯЛЫ Қ  БІЛ ІМ   БЕРУ 
(Коммерческое  образование)  —  ақылы 
білім беру. Қазіргі кезде ақылы оқыту орта 
мектептен  бастау  ала  отырып,  арнаулы 
орта,  жоғары,  магистратура,  бакалавр, 
аспирантура,  докторантураларда  жүзеге 
асырылады.
КОМПЕНДИУМ  (лат. 
сотрепйіит  — 
қ ы сқ ар ту )  —  қ ай сы б ір   ғы лы м ны ң, 
зертгеудің жоне т.б. негізгі қагидаларының 
қысқаша жинақтама  мазмүны.
КОМПЬЮ ТЕРЛІК  САУАТТЫЛЫҚ 
(Компьютерная  грамотность)  —  техноло- 
гиялық  білімнің  бір  бөлшегі.  К.с.  қүры- 
лымына  ақпарат  жоне  есептеу  техника- 
сының  негізгі  түсініктері  туралы  білім; 
компьютерлік  техниканың  қүрылымы 
мен қызмет мүмкіндіктерінің қағидаларын 
білу;  жүйелері  мен  негізгі  командаларын 
білу, бағдарламалар мен олардың қызмет- 
терін  меңгеру,  бағдарламаның  алгоритм, 
тіл,  дестелері  туралы  алғашқы  түсінік, 
қо лд ан б алы   қ ар ап ай ы м   бағдарлам а 
бойынша  бастапқы  тожірибеге  үйрену 
орекетгері енеді.
КОНВЕНЦИЯ  —  арнаулы  моселе 
жоніндегі  халықаралық  шарт.
КОНВЕРГЕНЦИЯ  —  бақыланатын 
объектін ің   бейнесі  екі  козге  бірдей 
мейлінше жақсы көрінетін алаңға келетін- 
дей етіп коздердің қиысуы.  Бақыланатын 
норсе  неғүрлым  жақын  болса,  К.  да  көз 
остерінің қиысуы соғүрлым айқын болуы, 
демек,  екі  көз  объекті  түрган  нүктеден
8-2003

жүктеу/скачать 13,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: