БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДА

235 
 
сипаттарын, қасиеттерін, қабілеттерін қамтитын құзырлық ұғымының əдіснамалық деңгей-
де зерттелуі оның жалпы білімдегі жүйелі практикалық қызметтерімен тікелей байланыс-
ты.  
Сондықтан, бүгінгі таңда ұстаздардың алдында тұрған міндет: табысты жəне тиімді 
əрекетке дайын, өзінің пікірін білдіруге жəне өзінің іс-əрекеті мен өмір сүріп отырған қоғам 
үшін жауапкершілігін түсінуге қабілетті, отбасындағы, қоғамдағы, еңбек ұжымындағы əлеу-
меттік ролін сезінетін құзырлы тұлғаны қалыптастыру.  
«Құзыр» білім беру үрдісі нəтижесіне оқушының мінез-құлқына əрекетіне қойылатын 
талап ретінде оның өз тіліндегі, өз деңгейіндегі жатық сөздер, жатық іс-əрекеттер арқылы 
анықталатын ұғым, ал құзырлы адам нақты бір аймақта негізді шешім шығару, тиімді əре-
кет жасауға мүмкіндік туғызатын білім мен қабілеттерді қамтиды. 
Құзырлық  қызмет  теориясы  мен  мінез-құлық  теорияларының  тоғысуынан  туындап, 
пайда болған жағдаят мəселелерін шешу барысында көрінеді. Адам бойындағы құзырлы-
лық  əртүрлі  формада:  шеберлік  дəрежесінің  сапасына,  өзін  жүзеге  асыру  тəсілдеріне, 
əдет машығына, əрекетіне, қабілеттіліктеріне байланысты кездеседі. Адам өзінің даралы-
ғын,  өзіндігін,  өз  қабілеттерін,  құндылықтарын  сезініп,  салыстырып,  бағалап,  болашағын 
болжамдай  алған  сəтте  ғана,  ол  өз  құзырлығын  аша  алады.  Құзырлы  адам  жөнінде  Əл-
Фараби былай деген: «беделді адам дегеніміз, егер адам бір мəселе хақында пікір айтса 
да, оның пікірі даусыз қабылданады жəне тексеруді қажет етпейді. Тіпті ешқандай факті-
мен негізделмесе де, оның айтқаны қабылданады. Адам бұл қасиетке ұлғая келе ие бола-
ды, өйткені ол жанның бұл бөлшегі ұзақ тəжірибені керек етеді.» 
Əл-Фарабидің  «беделді  адам»  жөнінде  айтылған  ойлары  «құзырлылық»  ұғымына 
қатысты ойлармен, энциклопедиялық сөздіктерде берілген түсініктемелердің астарын дəл 
мағынасында ашады деп түсінеміз. 
Психологиялық-педагогикалық əдебиеттерге жүргізілген талдау құзырлылық ұғымы-
ның  педагогикалық  категория  ретіндегі  орнын,  қызметін,  оның  негізгі  құрамдас  бөліктері 
кəсіби  шеберлігі  мен  тұлғалық  сипаттары  арасындағы  байланысты  ашуға,  жалпы  құзыр-
лылықты сегіз қырлы, бір сырлы əлеуметтік феномен деген қорытынды жасауға мүмкіндік 
береді. 
«Құзыреттілік» термині əдетте белгілі бір əлеуметтік-кəсіби статус иесіне байланыс-
ты қолданылады жəне оның сол істі атқарудағы түсінігі, білімі, білігінің орындалуға тиіс мə-
селенің нақты өз деңгейінде шешілуімен сəйкестілігі арқылы сипатталады.  
«Методикалық  терминдер  сөздігінде» «Құзыреттілік  (латынның competentis-бейім 
сөзінен) – қандай  да  бір  оқу  пəнін  оқыту  үдерісінде  қалыптасатын  білім,  білік,  дағдылар 
жиынтығы, сонымен қатар, қандай да бір қызметті орындай алу қабілеттілігі», – делінген.  
Латынның «compete» деген  термині  «білу», «жасай  алу», «дегеніне  жету»  деген 
мағыналарды береді. Бұл жалпы алғанда құзыреттіліктің мəнін анықтайды. 
Жалпы құзыреттіліктің сипаты қандай екендігіне тоқталып өтсек, кейбір сөздіктерде 
құзыреттілікке белгілі бір зат, құбылыс жөнінде пайымдауға, салмақты да беделді пікір ай-
туға  мүмкіндік  беретін  білімді  игеру  ретінде  түсіндірме  берілген.  Ал,  орыс  тілінде  «құзы-
реттіліктің» аудармасы «компетентность». «Компетенция ешқандай білімге де, біліктілікке 
де келіп тірелмейді. Кең ауқымды білімге ие, бірақ оны қажет болған кезде іске асыра ал-
майтын  адамдарды  кездестіруге  болады.  Компетентті  болу  деген  оқымысты  немесе  ға-
лым болу деген сөз емес. Компетенция адамның білімі мен практикасындағы іс-əрекеттер 
арасында болатын қатынас ортасы болып қалады» – деп жазады орыс ғалымы М.В.Рыжа-
ков өз еңбегінде. 
«Құзыреттілік» терминін ХХ ғасырдың ортасында Н.Хомский енгізген болатын, алға-
шында ол ана тілінде нақты тілдік қызметті орындау үшін қажет қабілеттіктер ұғымын бер-
ген. 
Құзыреттілік теориясы Г.В.Вайлер, Ю.В.Койнов, Я.И.Лефстед жəне т.б. еңбек-терін-
де негізделген. Білім беруді ұйымдастыруға құзыреттілік тұрғыдан келуді жүзеге асырудың 
əдіс-тəсілдерін  меңгеру  туралы  мəселелер  М.Н.Скаткин,  И.Я.Лернер,  В.В.Давыдов  жəне 
т.б. ғалымдардың еңбектерінде қарастырылған.  
«Қазақстан  Республикасы 12 жылдық  орта  жалпы  білім  берудің  жалпыға  міндетті 
стандарты»  жобасында  «Құзыреттілік – оқушылардың  іс-əрекетінің  əмбебап  тəсілдерін 
меңгеруінен көрінетін білім нəтижесі, ал құзырет дегеніміз алға қойылған мақсаттарға же-
ту үшін ішкі жəне сыртқы ресурстарды тиімді іске асыруға дайындық; оқушының білім беру 
жүйесіне деген əлеуметтік тапсырысты құрайтын жеке жəне қоғам талаптарын қанағаттан-
дыру мақсатында табысты іс-əрекетке дайындығы» деп көрсетілген. Сонымен қатар, құзы-
реттілікті тəсілге де төмендегідей анықтама берілген: «Құзыреттілікті тəсіл – оқу процесі-
нің түпкілікті құзыреттерді қалыптастыруға бағдарлануы; күтілетін нəтижелерге қол жеткізу 
аясында білім сапасын қамтамасыз ететін білім беру мақсаттарын анықтаудың, білім маз-

236 
 
мұнын  іріктеудің,  білім  беру  процесін  ұйымдастыру  мен  білім  нəтижелерін  бағалаудың 
жалпы ұстанымдарының жиынтығы». Тұлға құзыреттілігін дамыту үшін ұстаздың құзырет-
тілікті тəсілдерді меңгеруі, білім беру мазмұнын жетілдіруі қажет.  
Сондықтан, жаңа инновациялық əдіс-тəсілдердің ең тиімдісін пайдалану үшін қазіргі 
оқу  үрдісінде  оқып,  үйреніп,  тəжірибеде  пайдаланып  келе  жатқан  американ  ғалымдары 
Джинни Стилл, Куртис Мередит жəне Чарльз Темпл жасаған «Оқу мен жазу арқылы сыни 
ойлауды дамыту» жобасы оқушы құзыреттілігін дамытуда маңызы зор. 
90-жылдары Қазақстанда Америка Құрама Штаттарының оқу жүйесінде пайда бол-
ған «Сын тұрғысынан ойлауды дамыту» бағдарламасы мұғалімдер үшін əйгілі бола баста-
ды. Мазмұны жағынан бұл бағдарлама оқыту əдістері бағытының бірі болып табылады. 
«Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» бағдарламасы оқушылар-
дың  аналитикалық  позитивті  сыни  жəне  шығармашылықты  ойлауын  дамытуға;  сыныпта 
демократиялық ахуалды тудыруға, мұғалім тек ақпарат беру көзі болуды тоқтатып, оқушы-
ларға  сұрақ  қоя  білуге  бағытталған  пікірлесуге  қатысуға  мүмкіндік  тудыратын  теңқұқылы 
диалог атмосферасын тудырушы, сонымен бірге түрлі ақпарат көздерінен (өз тəжірибесі-
нен, телебағдарламадан, көркем əдебиеттен, бұқаралық ақпарат көздерінен) белгілі тақы-
рыпта жаңа ақпарат таба білулеріне ықпал жасаушы бірқатар əдістемелер ұсынады.  
Республикада бұл бағдарламаны «Соростың Демократиялық Білім Беру Орталығы» 
ендіруде. 
Сын тұрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасы əлемнің түкпір-түкпірінен жиылған 
білім берушілердің бірлескен еңбегі. Тəжірибені жүйеге келтірген Джинни Л.Ситл, Куртис 
С.Мередит, Чарльз Темпл. Жобаның негізгі Ж.Пиаже, Л.С.Выготский теорияларын басшы-
лыққа алады. 
Мақсаты, барлық жастағы оқушыларға кез келген мазмұнға сыни тұрғыдан қарап, екі 
ұйғарым бір пікірдің біреуін таңдауға саналы шешім қабылдауға сабақтарда үйрету. Біздің 
елімізде Джордж Соростың ашық қоғам институты, «Сорос – Қазақстан» қоры арқылы кел-
ген  бұл  технология  орыс  жəне  қазақ  тілдерінде  мектеп  тəжірибелеріне  ене  бастады. 
/4,2001/ 
Оқу  мен  жазуды  сыни  тұрғыдан  ойлау  дегеніміз  не? – деген  сұраққа  американдық 
профессор Дэвид Клустер, сыни деп айтуға келмейтін құбылыстарға тоқтала отырып, сы-
ни тұрғыда ойлауды анықтайтын үш пункті ұсынды:  
Біріншіден, сыни тұрғыдан өзіндік жеке ойлау болып табылады дейді. (мысалы, са-
бақ барысында əр оқушының өз ойлары мен пікірлерін басқалардан тəуелсіз құруы). 
Екіншіден, сыни ойлауды тудыратын білім дəлелдемелері екеніне тоқталады.  
Үшіншіден,  сыни  тұрғыдан  ойлау  сұрақтартар  қойып,  шешімін  табуды  қажет  ететін 
мəселені анықтаудан басталады – дейді. 
Бұл  жерде  адамзат  баласының  Абай  айтқандай,  үш  түрлі  мінезбен  туатыны,  яғни 
соның бірі көрсем, білсем деген талпыныс құмарлығы туралы пікірмен үндеседі.  
Бұл жөнінен шығыстың ғұламасы Аристотель «Ойлау таңданудан басталады, таби-
ғаттың ашылған құпиясы алдында шынайы таңырқау – ойдың күшті тасқынын тудыратын 
қуатты түрткі» – деген.  
«Сыни  тұрғысынан  ойлау»  ұғымын  белгілі  бір  идеяларды  қабылдай  отырып,  оның 
неге қатысты екенін зерттеу, оларды жеңіл септикалық ойларға қарсы қоя білу, салыстыра 
алу,  сол  идеяларға  қарсы  көзқарастармен  тепе-теңдікте  ұстап  зерттеу,  оларға  сеніммен 
қарау деп түсіндіреді авторлар. 
Сыни ойлау туралы əр түрлі психологиялық əдебиеттерде əр қилы айтылады. Мы-
салы: В.Г.Крутецкий – ойдың сыншылдығы – бұл адамның өзінің жəне басқалардың ойла-
рын белсенді бағалау дағдылы барлық ұсынылған ережелер мен қорытындыларды нақты 
жəне жан-жақты тексеру. 
Ал, отандық психолог Сəбет Бап-баба əр қандай шешім сындарлы ойға түсіп, жұрт-
тың айтқанын не өз топшалауын жалаң құптай салмай, терең сын талдауға келтіріп «оң, 
не  қарсы»  тараптары  таразылағанды  талап  етеді.  Сындарлы  ақыл  сипаты  адамның 
объектив жағдайлар мен өз əрекетіне орынды баға беру қабілетінен, нақтылы бағыт ұсы-
нып  алға  тартылған  болжамдарды  жан-жақты  өштестіріп,  оларды  тексеру  нəтижелерін 
объектив  бағалай  алуынан  келіп  шығады.  Сындарлы  ойлау  ой-дамытудың  негізгі  əрбір 
тұлғаның терең білімділігі мен тəжрибесінде. 
Сын  тұрғысынан  ойлау – сынау  емес,  шыңдалған  ойлау.  Бұл  деңгейдегі ойлау  тек 
ересек  адамдарға,  жоғары  сынып  оқушыларына  ғана  тəн  деп  ойлау  аса  дұрыс  түсінік 
емес. Жас балалардың да бұл жұмысты дұрыс ұйымдастырған жағдайда өз даму деңгейі-
не сəйкес ойы шыңдалып, белгілі бір жетістіктерге жетері сөзсіз.  
Баланың білімді жүйелі меңгеріп, қабілет деңгейін арттыруда «Сын тұрғысынан ой-
лауды дамыту» бағдарламысының маңызы ерекше. Бұл бағдарламаның мақсаты: бастау-

237 
 
ыш сынып оқушыларының кез-келген мазмұн түсінікке сыни тұрғыдан қарап, екі ұйғарым 
бір  пікірдің  біреуін  таңдауға,  сапалы  шешім  қабылдауға  сабақтарда  үйрету.  Бағдарлама 
жаңа буын оқулықтарының талаптарын жүзеге асыруда оқушылардың білім деңгейін көте-
руде, балаларды шығармашылыққа баулуда, ойларын еркін айтуда, тез арада дұрыс ше-
шімдер табуға ат салысатын бірден-бір тиімді бағдарлама деп есептейміз. 
Аталмыш бағдарламаның ішкі құрылымында ерекшелік бар. Бұл құрылым 3 деңгей-
ден тұратын оқыту мен үйретудің моделі. Білімнің болашақта пайдаға асуы, қажетке жара-
туын  қалыптастырады.  Көп  ақпаратты  талдай,  жинақтай  отырып,  ішінен  қажеттісін  алуға 
үйретеді. 
Сын  тұрғасынан  ойлау  бағдарламасы  қызығушылықты  ояту,  мағынаны  тану,  ой 
толғаныс кезеңдерінен түзіледі. 
Сыни  ойлау  философиясындағы  басты  мақсат:  оқушы  қандай  да  болмасын  ақпа-
ратты өздігінше игеріп, өз өміріне жарата алатын əмбебап тəсілдерді үйренуі керек. Білім 
алу  оқушы  тұрғысынан  белсенді  процесс  болуы  қажет,  тек  белсенді  түрде  жұмыс  жасай 
отырып, ол қандай да болмасын білімді игереді. Сын тұрғысынан ойлау əрбір оқушыны те-
рең  ойланып,  философиялық  тұжырым  жасауға  бағыттайды.  Өмірде  ең  керекті  білік  пен 
дағды – қоғамда қарым-қатынас құра білу, басқа адамдармен тіл табысу екендігін ескере 
отырып,  əр  сабақта  оқушы  оқытудың  басқа  да  қатысушыларымен  (оқушылар  мен  ұстаз-
дар)  араласып  коммуникативтік  қарым-қатынас  процесінің  белсенді  мүшесіне  айналады, 
əрі ұжымда, қоғамда, əлеуметте қалайша өзара байланыс құру мəселесі төңірегінде ойла-
нады. 
Сын  тұрғысынан  ойлауды  дамыту  сабақтарының  негізінде  сабақта  оқушылар  ара-
сында: 
-  бір-бірінің пікірін тыңдау, сыйлауға ынтымақты қарым-қатынастың негізі қаланды; 
-  өзін жеке дара тұлға ретінде тануға жол ашуға; 
-  бір-біріне құрметпен қарауға; 
-  өз ойын ашық, еркін айтуға, пікір алмасуға; 
-  өзін-өзі, бірін-бірі бағалауға; 
-  мұғаліммен еркін сөйлесіп, пікір алмастыруға; 
-  достарының  ойын  тыңдай  отырып,  проблеманы  шешу  жолдарын  іздей  отырып, 
қиындықты шешуге көмектесуге; 
-  белсенді шығармашылықты ойлауға негіз қаланды. 
Оқыту əдістемесінде RWCT стратегияларын қолдану болашақ мұғалімде өте маңыз-
ды қасиеттерді қалыптастырады, олар: 
1.  Конструктивті икемділіктер – қандай оқыту стратегиялар таңдау жəне неге? Оқы-
тылып отырған пəннің, пəнді оқыту əдістемесі талап ететіндей, ерекшелігін, оқу материа-
лының мазмұның аша ала ма жəне оқушылардың қабілеттерін дамыта алады ма? Мұғалім 
позициясы қандай – ол жетекші ме немесе оқушылардың оқу əрекеттерінің əріптесі ме? 
2.  Ұйымдастырушылық икемділіктері – микро топтарда оқу əрекетің қалай ұйымдас-
тыруға болады? Топтарға қалай дифференциялуға болады? Оқушылардың өз бетімен жұ-
мыс жасау дағдыларын қалай қалыптастыруға болады? Мұғалімнің көмегі қандай? 
3.  Қарым-қатынас  икемділіктер – сабақта,  микротоптарда  жұмыс  жасау  кезінде 
өнімді  қарым-қатынасты  қалай  орнатуға  болады?  Қарым-қатынаста  қалай  қайшылықтар-
ды алдын алуға болады? Оқушыларды немен таң қалдыруға болады? Немен қызықтыруға 
болады? 
«Сыни ойлауды дамыту» жобасының ең басты ерекшеліктерінің бірі – оның оқушы-
ға, оқушының белсенділігіне бағытталғандығы. Əр сабақтан кейін мұғалім өзіне «Сабақта 
оқушыларым  қандай  белсенді  іс-əрекеттер  атқарды?», «Бүгін  мен  көп  сөйледім  бе,  жоқ, 
əлде,  оқушылар  ма?», «Əр  оқушы  бүгін  өз  мүмкіншілігін  жүзеге  асыра  алды  ма  жəне  ол 
қандай дəрежеде дамыды?» деген сұрақтарды қойып отырғаны өте орынды. Өйткені са-
бақтың деңгейі мен оны бағалау осыған тікелей байланысты. 
Сонымен, сын тұрғысынан ойлау оқушыны тəрбиелеп, білім біліктілігін артырып қа-
на қоймай, шəкірттерге еркін ойлауға мүмкіндік беріледі; ақыл-ойы дамиды, шығармашы-
лық деңгейі артады, топтық іс-əрекетке тəрбиеленеді, тіл байлығы жетіледі, өзі жан-жақты 
жетіледі, өз ойын жеткізеді. 
ƏДЕБИЕТТЕР 
 
1.  Құдайбергенова  К.С.  Құзырлылық  ұғымдарының  эволюциялық  дамуы. //Білім  берудегі 
менеджмент. 2007 ж. 
2.  Б.Кенжебеков. Маманның кəсіби құзіреттілігінің теориялық негізі. //Бастауыш мектеп. 2006 
ж. №7. 
3.  Ташенова А. Сын тұрғысынан ойлауды оқу мен жазу арқылы дамыту //Білім-Образование. 
2006 ж. №2. – Б.15-18. 

238 
 
4.  Тілдік  тұлға  қалыптастыруда  сын  тұрғысынан  ойлаудың  маңызы //Білім-Образование. 
2007 ж. №5. – Б.12-23. 
5.  Райысов У. Сын тұрғысынан ойлау технологиясы. //Бастауыш мектеп, 2004 ж. 
6.  С.Мирсеитова. Əрекеттегі RWCT философиясы мен əдістері. Алматы, 2006 ж. 
 
ОПЫТ ОБЕСПЕЧЕНИЯ УСЛОВИЙ ДЛЯ ЭФФЕКТИВНОЙ РАБОТЫ  
С ОДАРЕННЫМИ И СПОСОБНЫМИ ДЕТЬМИ  
В УСЛОВИЯХ ГИМНАЗИЧЕСКОГО ОБРАЗОВАНИЯ 
 
Ли В. П. 
ГУ «Гимназия имени А. М. Горького  
отдела образования акимата г. Костаная» 
 
Подготовка национальной элиты – молодых людей, способных занимать ключевые 
места в управлении государством, экономике, культуре – одно из приоритетных направ-
лений  построения  национальной  модели  образования.  Добиться  же  успехов  в  про-
фессиональной  деятельности  можно,  лишь  обладая  недюжинными  общими  и  специаль-
ными способностями, образованностью, творчеством. Поэтому перед родителями, перед 
детьми,  перед  учителями  стоит  новая  задача – выявление,  развитие  личности,  потен-
циальных возможностей и на этой основе определения своего будущего.  
Одним из путей осуществления программы обновления системы школьного образо-
вания  является  работа  с  одаренными  детьми.  Сегодня  очевидно,  что  развитие  способ-
ностей  школьников  становится  приоритетным  направлением  в  деятельности  педагогов. 
Так, учителя истории не только организуют процесс познания исторического пути челове-
чества,  его  социального,  духовного,  нравственного  опыта,  но  и  развивают  способности 
школьников осмысливать события и явления действительности на основе исторического 
анализа.  
Практика показывает, что в учебной деятельности не все ученики поднимаются до 
способа научного анализа, что у большинства из них в суждениях доминирует эмпиричес-
кий  уровень мышления. Между  тем, выделяются  дети  с  ярко  выраженным стремлением 
не только знать как можно больше, но и способные мыслить нетрадиционно. Ученики эти 
стремятся разобраться в огромном потоке информации, актуализируют исторический ма-
териал,  имеют  аргументированную  личностную  позицию.  Этих  детей  мы  называем  та-
лантливыми, одаренными. Увидеть таких детей на фоне каждодневной напряженной ра-
боты, поддержать их интерес к познанию, развить его нестандартное мышление - в этой 
работе создается определенная система. Организатором такого процесса выступает учи-
тель.  Учитель  должен  владеть  методикой  выявления  одаренных  детей  и  дальнейшего 
развития их. Одаренных детей отличает исключительная успешность обучения. Эта чер-
та связана с высокой скоростью переработки и усвоения информации. Но одновременно 
с этим такие дети могут быстро утрачивать интерес к ежедневным кропотливым заняти-
ям. Им важны принципиальные вещи, широкий охват материала.   Работать  с  такими 
детьми интересно и трудно; в классе, на уроке они требуют особого подхода, особой сис-
темы  обучения.  Часто  про  одаренных  людей  говорят,  что  в  них  есть  «искра  Божья»,  но 
чтобы  из  этой  искры  разгорелось  пламя,  а  применительно  к  науке  это  пламя  таланта, 
нужно приложить немалые усилия. Именно поэтому на протяжении многих лет своей пе-
дагогической  деятельности  мы  занимаемся  развитием  и  воспитанием  одаренных  детей. 
Постоянная и кропотливая работа не только с учащимися, но и над собой приносит свои 
плоды,  наши  учащиеся  являются  победителями  районных,  областных,  республиканских 
олимпиад,  конкурсов,  успешно  поступают  и  учатся  в  ВУЗах  нашей  и  стран  дальнего  и 
ближнего зарубежья. 
Главное  в  системе  работы  с  одаренными  детьми – личностное  развитие  ученика, 
реализация  ребенка  на  максимальном  для  него  уровне.  Обучение  на  высоком  уровне 
трудности, быстрый темп изучения программного материала, осознанное обучение, пре-
обладание  теоретических  знаний  над  практическими  навыками  и  умениями,  создание 
программ работы с одаренными детьми (ШОР). Способность может только усиливаться, 
наращиваться с течением времени, если для этого создаются особые условия. Поэтому 
характер и стиль взаимодействия учителя и учеников должен предполагать демократич-
ность,  открытость,  диалогичность.  Учитель  выполняет  функции  не  только  носителя  ин-
формации,  но  и  организатора  сотрудничества,  консультанта,  управляющего  поисковой 
работой учащихся. Для таких учащихся создается дополнительное образовательное про-
странство, которое направленно на обогащение и углубление одаренности. Оно осущест-
вляется через частичное варьирование содержания программ, организацию коррекцион-

239 
 
ной  помощи,  изменение  технологий  обучения  с  ориентацией  на  проблемно-диалоговые 
методы,  приемы  генерирования  технических  научно-производственных  идей.  С  целью 
развития  данной  системы  работы  в  гимназии  имени  А.М.Горького  разработана 
Программа работы с одаренными детьми. 
Система работы с одаренными детьми включает в себя следующие компоненты: 
1.  Выявление одаренных детей;  
2.  Развитие творческих способностей на уроках; 
3.  Развитие  способностей  во  внеурочной  деятельности  (олимпиады,  конкурсы, 
исследовательская работа); 
4.  Создание условий для всестороннего развития одаренных детей. 
Работа  по  решению  поставленных  цели  и  задач  строится  на  основе  следующих 
принципов: 
− усложнения  содержания  учебной  деятельности;  паритета  заданий  дивергентного 
и конвергентного типа;  
− доминирование  развивающих  возможностей  над  информационной  насыщен-
ностью; ориентация на потребности ребёнка;  
− максимальное расширение круга интересов;  
− доминирование  собственной  исследовательской  практики  над  репродуктивным 
усвоением знаний;  
− сочетание индивидуальной учебной и исследовательской учебной деятельности с 
её полноценными формами;  
− ориентация  на  конкурентоспособность,  актуализация  лидерских  возможностей 
учащихся. 
У одарённых детей чётко проявляется потребность в исследовательской и поиско-
вой активности – это одно из условий, которое позволяет учащимся погрузиться в твор-
ческий  процесс  обучения,  процесс,  воспитывающий  в  нём  жажду  знаний,  стремление  к 
открытиям, активному умственному труду самопознанию. Поэтому методы и формы рабо-
ты  способствуют  решению  обозначенной  задачи.  В  опыте  работы  гимназии  имени 
А.М.Горького  сложилось  несколько  направлений и  организационных  форм  деятельности 
(схема 1): 
− олимпиадное движение: факультативные занятия и школа олимпийского резерва; 
− научно-исследовательская работа: проектная деятельность, формирование групп 
по интересам; 
− содействие общему развитию учеников, ориентированных на углубление знаний в 
других  предметных  областях:  спецкурсы  по  отдельным  предметам,  блочно-модульное 
обучение, разноуровневое обучение.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Схема 1. Направления и организационные формы работы с одаренными учащимися 
 
Опыт педагогической деятельности по обеспечению развития способностей и ода-
ренностей  школьников  в  образовательном  процессе  гимназии  показал,  что  условиями 
стимуляции саморазвития способностей познавательной сферы личности являются: 
−  создание  соответствующего  психологического  климата  на  уроках  (и  в  семье): 
доброжелательного отношения к ученикам, эмоционального отношения к познанию; 
−  создание  у  ребенка  высокой  самооценки, «вкуса  успеха»,  уверенности  в  своих 
силах; 
−  соблюдение принципа «права на ошибку»; 
−  диалогическая  форма  проведения  занятий, «субъект - субъектные»  отношения 
между учителем и учениками; 
Олимпиадное 
движение 
Научно-
исследовательская 
работа 
Содействие  
общему развитию 
Факультативные занятия и  школа 
олимпийского резерва 
Проектная деятельность, 
формирование групп по интересам 
 
Спецкурсы по отдельным предметам,  
блочно-модульное, разноуровневое обучение 

240 
 
−  учет  результатов  индивидуальной  творческой  деятельности  (у  каждого  ученика 
свой «портфель» достижений); 
−  сравнение новых успехов ученика с его прошлыми успехами, а не сравнение друг с 
другом; 
−  оптимальное  сочетание  фронтальных,  групповых,  индивидуальных  форм  работы, 
как на уроках, так и при проведении различных форм внеурочной работы; 
−  познание явлений и законов природы и общества на уровне сущностей. Переход к 
количественным  закономерностям  возможен  лишь  после  их  усвоения  на  качественном 
уровне.  
Для решения данной проблемы полезно: формирование обобщенных понятий, а не 
обучение набору разрозненных фактов; выделение сквозных идей и принципов (симмет-
рии и асимметрии, относительности, сохранения, направленности природных процессов, 
соответствия,  дополнительности);  использование  обобщающих  таблиц,  позволяющих 
структурировать большие разделы изученного материала, выделять основные его идеи; 
формирование у школьников целостного видения мира и понимание места и роли чело-
века в этом мире, превращение всей получаемой учащимися в процессе обучения инфор-
мации в личностно значимую для каждого ученика; создание системы проблемно-позна-
вательных задач поискового характера. Важный тип таких задач – парадоксы. Парадоксы 
и  их  разрешение  сыграло  большую  роль,  как  в  науке,  так  и  в  педагогической  практике. 
При возникновении противоречия возможны два пути его разрешения: компромисс, при-
мирение  противоположных  требований  или  создание  качественно  новой  идеи.  Второй 
путь – это путь развития.  
Важным  условием  эффективной  организации  образовательного  пространства  и 
учебно-воспитательного  процесса  для  одаренного  ребенка  является  проблемно-поиско-
вый подход в обучении – это создание особого пространства учебной деятельности, в ко-
тором  ученик  совершает  субъективное  открытие  явления,  события,  закономерности; 
осваивает способ познания и механизм обретения новых знаний о деятельности. Практи-
чески  это  реализуется  через  групповые  дискуссии,  мозговые  штурмы,  ролевые  игры, 
творческие  проекты,  развивающие  способности  детей.  Проектное  обучение – это  «путь 
замысла или способ планирования». Поэтому учителю важно развивать способности уче-
ника к целеполаганию и планированию. Необходимо также создать условия для составле-
ния  плана  и  помочь  ученику  в  его  реализации,  учитывая  действия,  методы,  способы  и 
результаты. И в конечном результате учитель должен способствовать развитию способ-
ностей и умению анализировать свою деятельность. Подобная модель организации учеб-
ного  процесса  воспитывает  у  учащихся  исследовательские  компетенции  (под  которыми 
понимается  готовность  к  разрешению  проблем,  готовность  к  самообразованию,  готов-
ность к использованию информационных ресурсов, готовность к социальному взаимодей-
ствию),  позволяющие  лучше  адаптироваться  к  стремительно  меняющимся  социально-
экономическим  условиям.  Проектный  метод  ориентирован  на  творческую  самореализа-
цию развивающейся личности, развитие воли, находчивости, целеустремленности.  
Применение такого вида деятельности, как игра в процессе работы с одаренными 
детьми, опосредовано тем, что ребенок получает удовольствие не только от позитивного 
результата, но и от самого процесса.. Для того, чтобы заинтересовать ребенка необяза-
тельно  организовывать  целое  театральное  действо,  можно  включать  элементы  игры  в 
любую часть урока или занятия, многие игры не требуют особой подготовки и их исполь-
зование не сложно. Необходимыми условиями являются знание особенностей детей, на-
строй  педагога,  четко  поставленные  цели  и  умение  учителя  контролировать  ситуацию, 
чтобы не «заиграться». Использование игровых методик показало что игра «Отсроченная 
отгадка»  позволяет  заинтересовать  детей,  активизирует  внимание;  игра  «Да – нетка»  с 
большим  успехом  учит  детей  выстраивать  вопросы;  игра  «Компетентность»  позволяет 
успешно применять для развития навыков формулирования собственной точки зрения и 
ее  доказательства;  игра  «Лови  ошибку»  позволяет  держать  внимание  включенным,  спо-
собствует развитию способности анализировать полученную информацию. 
В  течение  ряда  лет,  кроме  достаточно  стандартизированного  списка  игр  (игры-со-
ревнования,  урок-турнир,  игры-путешествия,  спортивные,  ролевые),  на  уроках  истории 
используются  стратегические  игры.  Стратегические  игры – это  модернизированный  ва-
риант  ролевых  игр  с  использованием  широкого  спектра  информационных  ресурсов,  до-
ступных современному ученику. Это та форма условного взаимодействия, когда ученику 
предлагается не только рассматривать исторический материал со стороны, а стать участ-
ником  тех  событий,  окунуться  в  водоворот  обстоятельств,  попытаться  изменить  истори-
ческую реальность во «взаимодействиях» с историческими личностями. Дети подготовле-

241 
 
ны к подобным действиям. С одной стороны, учителя на своих уроках широко применяют 
инновационные  технологии.  С  другой – большинство  детей  увлекается  компьютерными 
играми типа «стратегия». И можно сказать, что они владеют методологической базой для 
участия  в  стратегических  играх.  Фактически  детям  предлагаются  те  же  компьютерные 
стратегии,  но  с  той  разницей,  что  все  происходит  не  в  режиме  реального  времени,  а  в 
форме тактических вариаций. И в то же время правила игры требуют соблюдения истори-
ческих реалий и соответствия характерам основных персонажей. Результатом использо-
вание стратегических игр является: 
1. Информационное усиление. Ребята, общаясь, делятся друг с другом и обменива-
ются фактографической информацией. 
2. Защиту от собственного эмоционального «выгорания». Подготовка к игре требует 
много сил и времени, но, самое главное, искреннего эмоционального напряжения.  
Практический опыт работы гимназии по обеспечению развития детских одареннос-
тей  и  теоретический  анализ  педагогических  исследований  данной  проблемы  позволил 
нам сформулировать ряд базовых положений, значимых для формирования творческого, 
самостоятельного, инициативного мышления нужно: 
1.  Создавать  внешние  и  внутренние  условия,  обеспечивающие  высокую  эмоцио-
нальную включенность (по принципам хороших, захватывающих игр) через: 
− осознание и понимание у детей свободы выбора в путях и средствах достижения 
цели на уроках; 
− понимание возможности «проигрыша» при нерасчетливых действиях и завышен-
ных притязаниях; 
− осознание зависимости своих «выигрышей» от собственных знаний, умений и на-
выков, от способности обоснованно рисковать. 
2.  Учителю  придерживаться  позиции  не  «старшего  товарища»  или  равноправного 
партнера, а комментатора и ведущего игры-урока, консультанта. 
3.  Создавать условия, при которых учащиеся не должны рассчитывать на помощь 
учителя. Такие уроки перемежаются с уроками-консультациями. У детей, кроме того, име-
ются дополнительные информационные материалы, облегчающие выполнение задачи. 
4.  Всемерно  поощрять  оригинальность,  нестандартность,  продуктивность  мышле-
ния. 
Для понимания важности пользы объединения, умения взаимодействовать мы соз-
давали,  поощряющие  сотрудничество  условия,  при  которых детям  очевидны:  невозмож-
ность в определенных условиях действовать поодиночке; польза при совместных дейст-
виях;  невыгодность  действовать  «непорядочно»  по  отношению  к  другим;  возможность 
свободного выбора партнеров. 
Для индивидуального развития каждого учащегося и формирования адекватной са-
мооценки необходимо: 
−  создание  условий  для  свободного  выбора  учащимися  задач  разного  уровня  слож-
ности; 
−  создание условий для оперативного получения  индивидуальной или коллективной 
консультации от одноклассников, учителей, пользования различными устными, письмен-
ными и электронными источниками; 
−  оценивание ответов учащихся по степени обоснованности и доказательности; 
−  при решении задач исходным считать не объективную, а субъективную для класса 
истину; 
−  не считать точку зрения учителя приоритетной, она также должна быть обоснована. 
В  противном  случае  учитель  должен  уступить.  Более  того,  для  выработки  критичности 
мышления у детей, умения доказывать последнее даже полезно. Это не только не снижа-
ет авторитет учителя, но даже усиливает взаимопонимание с детьми и их доверие к учи-
телю. 
Таким образом, проблема работы с одаренными учащимися чрезвычайно актуаль-
на  для  современного  общества.  К  школе  предъявляются  сегодня  высокие  требования. 
Жизнь  требует  от  школы  подготовки  выпускника,  способного  адаптироваться  к  меняю-
щимся  условиям,  коммуникабельного  и  конкурентоспособного.  Для  обеспечения  данной 
задачи у современного учителя есть необходимый арсенал средств, методов и форм, ко-
торые  только  надо  системно  и  целенаправленно  использовать  в  образовательном  про-
цессе. Опыт работы учителей гимназии имени А.М.Горького показывает высокую эффек-
тивность,  созданных  условий  для  работы  с  одаренными  и  способными  учениками  и 
обеспечения их социальной успешности на жизненном старте. 
 

242 
 

жүктеу/скачать 5,64 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: