ҚҰрамы әшімбаев М. С., кеңес төрағасы Асқаров Ә. А, жауапты хатшы

258

ЖұМБАҚТАР

258

259

Бірталай құс кеп қонды балағанға,

Болады сексен сегіз санағанда.

Ішінде сексен үйрек, сексен қарға,

Құйрығын жан шыдатпас тарағанда.

 

 

 

 

     (Есепшот)

Сегіз оннан құралған сексен сегіз,

Арасында төрт-төрттен екі сегіз.

Кейде жиып кетеді, кейде тосып,

Шешесіз, ақылға сап тексерсеңіз.

 

 

 

 

(Есепшот)

Бір нәрсе екі аяқты, сабағы бар,

Жейтұғын дастарқансыз табағы бар.

Жануар не берсең де талғамайды,

Күніне қырық асайтын тамағы бар.

 

 

 

 

   (Таразы)

 

 

Қам қамал, қамқам қамал, қамқан кемер,

Бұл қамқан тоқсан алты толып семер.

Құмырсқа қисық жолын түзетеді,

Бар ма екен осыдан да басқа себеп.

 

 

 

 

    (Таразы)

О, Құдайдың бұйрығы,

Төбесінде құйрығы.

Алты аяғы,

Екі табаны бар,

Бір таяғы бар.

 

     (Таразы)

Үш тармақ, басы жұмыр сабағы бар,

Келмейтін дастарқанға табағы бар.

Берсең де қандай нәрсе, жеп қояды,

Тоятын, қырық асаса, тамағы бар.

 

 

 

 

(Безбен)

Алты аяғы бар,

Талдан таяғы бар,

1712.

1713.

1714.

1715.

1716.

1717.

1718.

258

258

259

ЕСЕП  ЖӘНЕ  САУДА

Арқасында құйрығы бар,

Иесінен бұйрығы бар.

 

 

 

(Безбен)

 

 

 

 

Өзім қызбын, қырыққа келдім,

Бір күн ерсіз жатқаным жоқ,

Күнәға батқаным жоқ.

 

 

 

(Таразының тасы)

Кішкентай ғана безер, 

Жер дүниені кезер.

 

 

(Күміс ақша)

 

 

 

 

 

 

Дүние аты мәшһүр болған қымбат,

ықшамды әдемілік, сонда сымбат.

Мақсатың көңіліңдегі табылады,

Адамға ықыласпен қызмет қылмақ.

 

 

 

 

      (Ақша)

 

 

 

 

 

 

Жер жүзінде бір қыз бар,

Қырық ерге тиіпті.

Тиіпті де шығыпты

Және тағы қыз екен. 

 

 

       (Ақша)

Аяқсыз жүреді.

 

 

(Ақша)

 

 

 

 

 

 

Кішкентай ғана місіре,

Тамам елдің жесіре.

 

 

     (Тиын)

 

 

 

 

 

 

Сабы бар екі қарыс, басы қуыс,

Істейді адамзатқа күнде жұмыс.

Бәрінде жан біткеннің бірдей көрер,

Міндетті қызметін етпес бұрыс.

 

 

 

(Метр, өлшеуіш)

 

 

 

 

 

 

Бір адам кейпі жаман, жалпақ бетті,

Тауыпты ерге тимей қырық перзентті.

1719.

1720.

1721.

1722.

1723.

1724.

1725.

1726.

260

ЖұМБАҚТАР

Әрқайсы тоқсан алты бала туып,

Ол өзі жансыз талай мыңға жетті.

(Бір, қырық қадақ, тоқсан алты мысқал)

 

 

 

Айтамын мен бір жұмбақ сарасынан,

Мекке мен Мәдинаның арасынан.

Тамаша, сірә, мұндай көрдіңдер ме,

Анасы туады екен баласынан.

 

 

 

 

(Қалып) 

1727.

260

Бір жайын тынбай жүзер дөп-дөңгелек,

ұясы үш жүз бес, алпыс, бөлек-бөлек.

Сөткеде жиырма төрті жұмыртқалап,

Ақ, қара қанаты бар бір көбелек.

Тағы да нұрға толмақ асыл шөлмек,

Таусылып алмағайып қайтып келмек.

Әлемде алты арыстан ысқырғанда,

Жиылып құрт-құмырсқа бәрі де өлмек.

Айтуға сонда қиын болғанмен де,

Тұрады барлығын да заңы билеп.

 

 

(Бір жыл, үш жүз алпыс бес күн, 

 

 

жиырма төрт сағат, бір ай)

Үш жүз алпыс бес жасадым болып жуан,

Қырық сегіз қызды болдым бір алуан.

Қатар өскен бар менің он екі ұлым,

Бір ұлым бар олар да ерек туған.

(Бір жыл, қырық сегіз жұма, он екі ай, бір ай)

Ойдан шықты бұл жұмбақ,

Ойшыл ерлер ойлан тап.

Өзгермейді өзінен

Бұл жаһанда бір дарақ.

Ол дарақтын бойында

Дәл он екі бар бұтақ.

Бұтақтардың басында,

Үш жүз алпыс жапырақ.

Жапырақты қарасақ,

Мезгіл, уақыт

1728.

1729.

1730.

262

ЖұМБАҚТАР

262

263

Бір жағы қара, бір жағы ақ,

Бұл жұмбақты кім шешсе, 

Болсын дейміз жасы ұзақ.

(Жыл он екі ай, үш жүз алпыс күн, күн мен түн)

Үш жүз алпыс бес шығыршық,

Қырық сегіз тығыншық,

Аққу жылына екі рет балалайды.

 

(Үш жүз алпыс бес күн, қырық сегіз 

 

 

жұма, екі айт)

Үш жүз тамырым бар, бәрі жуан,

Он екі ұлым бар еді бір күн туған.

Алтауы өз дінінде    

 

 

 

Алтауы кәпір болған.

 

 

(Үш жүз алпыс бес күн, он екі ай, 

 

 

алтауы қыс, алтауы жаз)

Үш жүз алпыс алты анасы,

Қырық сегіз болар баласы.

Он сегіз бөлек ұясы,

Ішінде екі ақ жұмыртқасы.

 

 

(Жыл, бір жылдағы апта, күн, ай)

 

 

 

 

 

Үй артында бір дуан,

Бір ұлы бар ханға дуан.

Қырық сегіз қызы бар,

Бәрі жуан.

 

 

(Бір жыл, бір ай ораза,

 

 

бір жылдағы қырық сегіз жұма)

лұғат жұмбақ қылып, сөз бастадым,

Жаралған бір мақұлық үлкен жайын.

Өзінің басы жеті, қолы он екі,

Отыздан саусағы бар қол бас сайын.

Жиырма төрт құлағы бар бір басында 

Жолдас боп жүрер оның кім қасында?

1731.

1732.

1733.

1734.

1735.

262

262

263

МЕЗГІл,  УАҚыТ

Бірі—ақ, бірі—көк, екі көзі

Тұрады бақырайып арқасында.

 

 

(Он екі ай, отыз күн, бір күндегі 

 

 

 жиырма төрт сағат, күн мен ай)

Бір ағашта он екі ұя,  

 

 

 

Әр ұяда отыз жұмыртқа.

 

 

 

(Жыл мен ай)

Бір ұзын ағаш,

Үстінде он екі ұя.

Әр ұяда төрт тұқым,

Әр тұқымда жеті балапан.

(Бір жыл, он екі ай, төрт апта, жеті күн)

 

 

 

Мен бір қарт,

Он екі балам бар.

Баламның бәрінде де

Отыз-отыздан қызы бар,

Бәрінің жасы бір, аты өзге.

 

     (Жаз, он екі ай, бір айдағы отыз күн)

Тауда дарақ, екі бұтақ,

Біреуі гүлді, біреуі гүлсіз.

 

 

       (Жыл, жаз, қыз)

 

 

 

 

 

Келеді үлкен алып аузын ашып,

Жүреді он екі аяқ қадам басып.

Отыздан әр бірінде саусағы бар,

Құтылмас ешбір адам одан қашып.

 

 

 

(Жыл, он екі ай, отыз күн)

 

 

 

 

 

Атасы мен анасы,

Үш жүз алпыс бес баласы,

Он екі ауыл шамасы,

Отыз ор дуадақ,

1736.

1737.

1738.

1739.

1740.

1741.

264

ЖұМБАҚТАР

264

265

Бес балақ сан,

Елу екі қарашы.

(Күн мен ай, үш жүз алпыс бес күн, он екі ай,

 бір айдағы отыз күн, айлардан тыс алынып 

жылға қосылатын бес күн—бес қонақ, жыл 

ішіндегі елу екі апта)

Ботасы жоқ нар құр боздайды,

Әр заманда аяғын бір қозғайды.

Әр заманда аяғын қозғаса да,

ұшқан құс та, жүгірген аң да бір озбайды.

 

 

 

 

(Жыл мен ай)

 

 

 

 

 

 

Базардан бір текемет алдым сатып,

Алты айдай текеметте жүрдім жатып.

Бұл іске мен ғажайып болып тұрдым,

Қалды ғой алты айдан соң айран қатып.

 

 

 

 

           (Жаз бен қыс)

 

 

 

 

 

 

Басына биік таудың бітеді раң,

Жайлайды ол раңды екі түрлі аң.

Қолына өткір семсер қылыш алып,

Шығады аң аулауға салып ұран.

Ат мінген бұл екеуі жүгендемей,

Дүниені кетпекші емес түгендемей.

Астында екеуінің аты бар,

Құрығы шолақ болған бөгендемей.

 

 

 

 

(Жыл, жаз, қыс)

 

 

 

 

 

 

Күзетші бір-екі адам ол жаһанда,

Ораулы он екісі бір шапанда.

ұстайды он екісі отыз шоқпар,

Қырық құрық даярлаулы қашағанға.

Қарасам, жеңі бесеу ол шапанда,

Көрмедім бұндай шапан бұл жалғанда.

Аузы жеңдерінің бүрмеленген 

Анықтап он екі пар түймеленген.

1742.

1743.

1744.

1745.

264

264

265

МЕЗГІл,  УАҚыТ

Апырмай, есебі жоқ толып жатқан,

Қиындық ойлап тұрсам тарау-тарау 

 

 

 

 

бұл не деген?

(Жыл, күн, жұма)

Руымыз—әнжан,

Атқа міндік алты адам,

Алтымыз да балуан,

Тұра қашты бір қоян,

Басып қалдық жалма-жан.

Басып тұрдық бесеуміз,

Бауыздадық біреуміз,

Мойны шықты қырық сабын,

Бұзаушығы былай тұр.

Терісі шықты алпыс етік,

Қырық ұлтан,

Сыздығы былай тұр,

Мұны өтірік демессің,

Ойланып ал, шыдай тұр.

(Алты ай жаз, бір жыл, бес ай қыс,

қыстан жазға аударылған ай, қырық сабыны—

қырық күн шілде, терісі алпыс етік шықты 

дегені—көктемнің екі айы, алпыс күн)

Алты арыстанды үш бөрі сорған,

Жілігін шақпай майын сорған,

Терісін теспей қанын сорған.

(Алты арыстан—алты ай жаз, үш ай тоқсан)

 

Алтауы ала қасқыр, алтауы қара қасқыр,

Біріккен он екісі қара басқыр,

Жиылып бір тырнаны бәрі жеген,

Көрейік сол тырнаны жақындастыр.

Бір сирағы тырнаның, ой, жамағат.

Үйге тіреу болғандай алты қанат,

Сол үйдің үлкендігі сондай екен,

Артылар алты нарға қаттап қабат.

Ол нарды кіші десең, ей, жарандар,

Бір үлкен бәйтеректің басын шалады.

1746.

1747.

1748.

266

ЖұМБАҚТАР

266

267

Бітіпті сол бәйтерек құба жонға,

Түбінен ерте ұшқан бір тұрымтай,

Басына кешке қонар әрең зорға.

Демеңіз күнді қысқа тағы нашар,

Семіз бар таңдағанға көңіл ашар.

Әреңмен кешке барып бұзаулайды,

Болғанда таң мезгілі қашқан қашар.

(Алты ала қасқыр—алты ай

қыс, алты қара қасқыр—алты ай жаз, бір 

тырна—бір жыл, бір сирағы—жарты жыл, 

алты нары—алты ай, бір нары—отыз күн, 

бәйтерек—бір ай, тұрымтай—туған ай, 

қашар—шыққан күн) 

Алпыс аттың етін жер,

Жілігін шақпай, майын ішер.

 

 

 

(Алты ай қыс)

Аспанда қаһарланған алты терек,

ұясы алтауының бөлек-бөлек.

 

 

 

(Алты ай қыс)

 

 

 

 

 

Жолда кеткен ақ қоян

Жолға қарап отырды.

Қарға менен құзғынды

ұйқыменен жоқ қылды.

 

 

 

(Қыс)

 

 

 

 

 

Онан соң екі-үш мырза тағы келген,

Ғаламнан мырзалығын көзі көрген.

Алдыңа риздықпен нәсіп берген,

Кең болды шарапаты дария, көлден.

 

 

 

 

(Жаздың үш айы)

Көрсең, реңді, қарасаң, көрікті,

Ол болмаса, жұрттың бәрі

Бір бәлеге жолықты.

 

 

 

(Жаз)

1749.

1750.

1751.

1752.

1753.

266

266

267

МЕЗГІл,  УАҚыТ

Шақырса, келмес,

Жаяу жүрмес.

 

 

(Жаз)

 

 

 

 

Жерде жоқ, көкте жоқ,

Бір әңгелектен әңгелек шығады.

Он екі бөлек,

Біреуі—ащы,

Біреуі—тұщы.

 

 

(Он екі ай, жаз бен қыс)

 

 

 

 

 

 

Екі үлкен нар көрдім,

Бірінің жақсы нұры бар,

Бірінің жаман түрі бар,

Арасында үзілмес бұйда жібі бар.

 

 

 

 

(Жаз бен қыс)

Онан соң тағы келген екі-үш сараң,

Бұ келген үшеуінің көңілі жарым.

Алдырып әу бас еңлік,

Ғаламның гүлін алып қылған қараң.

 

 

 

 

(Күздің үш айы)

 

 

 

 

 

 

Шілдедей шуақ күні бар,

Бұлбұлдайын үні бар.

Көк шалғыны құлпырған,

Масатыдай түрі бар.

Қызықтырған адамды

Неше түрлі гүлі бар.

 

 

 

(Май айы)

 

 

 

 

 

 

Бір адамға он екі егіз,

Бір егізде біреусіз сегіз.

 

 

     (Ай мен апта)

 

 

 

 

 

 

Бір ұяда жеті жұмыртқа.

 

 

 

(Апта)

 

 

 

 

 

 

1754.

1755.

1756.

1757.

1758.

1759.

1760.

268

ЖұМБАҚТАР

268

269

Жаралған бұл дүниеде екі қақпақ,

Мезгілімен ашылып және жаппақ.

Болғанда бірі қара, екіншісі—

Күмістей жарқыраған сүттен де аппақ.

 

 

 

 

 

(Күн, түн)

Алдымен қара тұлпар озық келер,

Арғымақ мойнын созып кейін келер.

Соңынан боз арғымақ басып озып,

Айналып бірін-бірі жүре берер.

 

 

 

 

(Түн, таң, күн)

 

 

 

 

 

 

Баяғыда болыпты екі патша,

Бірі қуып бара жатса, бірі қашса,

Артында он екіден баласы бар,

Үш жүз алпыстан болады тұқым шашса.

(Күн мен ай, он екі ай—үш жүз алпыс күн)

  

 

Бірі—ақ, бірі—оның туған қара,

Отыздан он екі рет өскен дара.

Үш жүз алпыс әрбірінің серігі бар,

Жұп қылып бөліп алған екеу ара.

(Күн, түн, он екі ай, әр айдағы отыз күн)

 

Үш бірдей бағып жүрмін арғымақты,

Біреуі біреуінен қарғымапты.

Үш бірдей үшеуінен қаққан қазық,

Біреуі біреуінен тар болмапты.

 

 

 

(Таңертен, түс, кеш)

 

 

 

 

 

 

Жабысқан жар бетінде көрдім бір зат,

Ай, жұлдыз, күн мен түнді тұрар санап.

Жанында шешен де бар, көсем де бар,

Мүшесі үш жүз алпыс алты қабат.

 

 

 

 

(Күнтізбе)

 

 

 

 

 

 

Үйрегім бар еді үйде үш жүз алпыс,

Мұнша үйректі санап алу елдің салты.

1761.

1762.

1763.

1764.

1765.

1766.

1767.

268

268

269

МЕЗГІл,  УАҚыТ

Күніне бір үйрегім жоғалады,

Айтшы сен сол үйректі кім алады?

 

 

 

 

(Күнтізбе)

 

 

 

 

 

 

Бір нәрсе дөңгелейді шыр айналып,

Келеді бір жеріне қайта айналып.

Қызықты мұндай нәрсе бола ма екен,

Отырар, оны көрсе, ер жайланып.

 

 

 

 

       (Сағат)

 

 

 

 

 

 

Желсіз, сусыз айналған бір диірмен,

Шыққан күннен айналып бірдей жүрген.

Қылдан нәзік мойнында бір бауы бар,

Ақылың жетік данасың ойлап білген.

 

 

 

 

 

(Сағат)

 

 

 

 

 

 

Өзінен өзі айналған бір диірмен,

Көрінеді әр парасы бір бүйірден.

Қылдан нәзік ішінде бір жібі бар,

Қолы епті екен, шіркін-ай, кім иірген?

 

 

 

 

 

(Сағат)

 

 

 

 

 

Дегенде алпыс бұтақ, алпыс бұтақ,

Бір бұтақта бар екен алпыс жапырақ.

Өзі жансыз, жандыдай қызметі бар,

Үлкендігі түйенің көзіндей-ақ.

 

 

 

 

(Сағат)

 

 

 

 

 

Бір нәрсе күндіз-түні шыр айналған,

Есебін оның айтқан кім ойлаған.

Қарайды анда-санда аузын ашып,

Жаңылмас есебінен қара басып.

Мойнында бір құлаштай шынжыры бар,

Жүреді адамзатпен араласып.

 

 

 

 

(Сағат)

 

 

 

 

 

 

Келгенде күн төбеге болады түс,

Кезегін ұмытады жаз бенен қыс.

1768.

1769.

1770.

1771.

1772.

1773.

270

ЖұМБАҚТАР

270

271

Күніне он екі айлық жол жүреді,

Өзінің қанаты бар, бір жансыз құс.

 

 

 

 

      (Сағат)

 

 

 

 

 

 

Өмірді өлшейді,

Ешкімнен сұрамай.

Тіліңді алмайды,

Тетігін бұрамай.

 

 

(Сағат)

 

 

 

 

 

 

Бір кісі бар дүниеде,

Шемішке шағып тұрады.

Бұл кісіден әр уақыт

Әркім мезгіл сұрады.

 

 

     (Сағат)

 

 

 

 

 

 

Шіңгірлеген жеңешем,

Шыр етті де оятты.

Гуілдеген ағекем

Гу етті де ұзатты.

 

 

(Сағат, гудок)

 

 

 

 

 

 

Тағы бар өнер біткен асыл шөлмек,

Бір толып, бір басылып, қайтып келмек.

Күні-түн жиырма төрт жұмыртқасы,

Қанаты ақтан сары бір көбелек.

 

 

 

 

(Сағат)

 

 

 

 

 

 

Сырт-сырт соғады, 

Уақыт озады. 

 

 

(Сағат)

 

 

 

 

 

 

Сырт-сырт сыртылдайды,

Тілі екеу, сөзсіз үн шығады.

жүктеу/скачать 2,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: