Yessenov forum «ЖАҢа мағыналар»

137 

 

зерттеулер  коронавирустық  пандемияның  әсері  әсіресе  жастарға  қатысты  психикалық 

денсаулық пен әл-ауқатқа кері әсер ететінін көрсетеді. Мәжбүрлі оқшаулану, күнделікті 

тәртіп  пен  тұрақтылықты  жоғалту,  болашаққа  деген  сенімсіздік  балалар  мен 

жасөспірімдерде  суицидтік  қауіп  факторлары  болып  табылатын  депрессиялық  көңіл-

күйдің,  үрей  мен  қорқыныштың  жоғарылауына  әкелетін  факторлар  болып 

табылады.Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының Құқықтық  статистика және 

арнайы есепке алу жөніндегі комитетінің мәліметінше, 2020 жылдың 11 айында 18 жасқа 

дейінгі кәмелетке толмағандар арасында 125 суицид және 261 суицид әрекеті тіркеліп, 

ең жоғары көрсеткіш наурыз айында тіркелген. (15 суицид және 34 әрекет). 

Суицид  -жедел  психожарақаттаушы  жағдайлардың  ықпалымен  саналы  түрде 

өмірден кету актісі, бұл ретте адам үшін өз өмірі мағынасын жоғалтады.  

Өзін  өмірден  айыруға  ұмтылуға  бағытталған  кез  келген  сыртқы  немесе  ішкі 

белсенділікті суицидалды белсенділік деп атауға болады. Ішкі белсенділікті алдын ала 

диагностикаласа суицидалды акттің алдын алуға болады және ол сыртқы мінез-құлыққа 

айналмауы мүмкін [27, 65б.]. 

Ішкі суицидалды көріністер төмендегілерді қамтиды: 

-  суицидалды ойлар; 

-  өлім тақырыбына қиялдар; 

-  суицидалды  ойлар:  өзіне-өзі  қол  жұмсаудың  тәсілдерін  ойластыру,  оның 

құралдары мен уақытын таңдау; 

-  суицидалды  ниеттер:  ойға  еріктік  компонент  қосылады,  адам  өзін  әрекетке 

дайындайды. 

Суицидалды мінез-құлықтың сыртқы формалары: 

-  суицидалды  талпыныстар  –  бұл  өліммен  аяқтамаған,  өзін  өмірден  айыруға 

бағытталған мақсатты мінез-құлық актілері; 

- аяқталған суицид: әрекеттер адамның өлімімен аяқталады. 

Суицидалды  мінез-құлық  –  бастан  кешірілетін  микроәлеуметтік  жанжал 

жағдайында  тұлғаның  әлеуметтік-психологиялық  бейімсізденуінің  салдары  болып 

табылады. 

Суицидтердің жиынтығы үш негізгі диагностикалық санатпен ұсынылған: 

- психикалық аурулармен ауыратын науқастар; 

- шекаралық жүйке-психикалық бұзылыстары бар науқастар; 

- психикалық тұрғыдан дені сау адамдар.  

 

 

 

 

 

«Өзіне-өзіне қол жұмсау арқылы тұлға адам өз жағдайын өзгертуге тырысады деп 

есептеледі: адам төзгісіз уайымдардан құтылу, жарақаттаушы жағдайлардан кету, өкініш 

пен аяушылық тудыру, көмекке қол жеткізу, өз проблемаларына назар аудару.  

Суицидалды  мінез-құлық  өзін  ренжіткендерден  кек  алу  сезімімен  сипатталуы 

мүмкін,  олар  «кейін  өкінетін  болады»,  онда  кез  келген  жолмен  мақсаттарына  жетуде 

қасарушылықтың белгілері көрініс табуы мүмкін. Жиі бұл ашыну актісі, тұлға барлық 

күшім таусылды, енді жағдайға ықпал ете алмаймын деп ойлайды. 

Аутодеструктивті мінез-құлықтың және өзіне-өзі қол жұмсаудың алғышарттары 

–  апатия,  өз  болашағына  сенімсіздік,  психикалық  жарақаттың  нәтижесінде 

шығармашылық және витальдік белсенділіктің төмендеуі болып табылады. 

Тікелей  немесе  жанама  түрде  пандемия  көптеген  жағдайларда  өзіне-өзі  қол 

жұмсаудың қауіп факторларының тууына әсер етті. 

Төтенше  жағдай  жарияланғаннан  кейін  оқушылар  ерте  каникулға  жіберілді,  ал 

Білім  және  ғылым  министрлігі  қашықтықтан  оқытуға  қажетті  тетіктерді  жылдам 

әзірлеуге кірісті. 6 сәуірде мектептер 2019-2020 оқу жылының соңғы тоқсанында және 

138 

 

жекелеген  мектептер  мен  сыныптар  үшін  жалғасқан  дәстүрлі  оқыту  режимінен 

қашықтан оқытуға көшті. 

PaperLab қоғамдық қорының сарапшылары тобының жақында жүргізген зерттеуі 

мектептердің  мұндай  оқыту  режиміне  дайын  емес  екенін  көрсетті;  сонымен  қатар 

қашықтан жұмыс істеу еліміздің білім беру жүйесінің күрделі мәселелерін әшкереледі. 

Оның үстіне, қашықтан оқыту формат жағдайында оқушыларды мектеп психологтары 

мен басқа да даярланған педагогикалық қызметкерлер түріндегі психологиялық қолдау 

жүйелері  қолжетімсіз  болды.  Балалар  құрдастарымен  қарым-қатынас  сияқты  қолдау 

ресурсынан да айырылады. 

PaperLab зерттеу әдістерінің бірі күнделіктер болды, онда екі апта бойы 2-4 сынып 

оқушыларының  ата-аналары,  сондай-ақ  8-10  сынып  оқушылары  қашықтан  білім  беру 

тәжірибесін  баяндады.  Күнделік  жазбаларында  көптеген  студенттер  мектептегі 

достарын қатты сағынатынын және әлеуметтік желілер мен басқа онлайн платформалар 

арқылы сөйлесудің физикалық қарым-қатынастан айырмашылығы бар екенін атап өтті. 

Қатысушылардың  бірі  ата-анасы  олардың  жеке  әңгімесін  естіп  қалуы  мүмкін  деп 

қорқып, достарымен өздерін мазалаған барлық нәрсені талқылай алмайтындарын жазды. 

Әлеуметтік  қарым-қатынастың  жоқтығы  туралы  осындай  ойлар  ата-аналар  жүргізген 

күнделіктерде де көрініс тапты. 

Бұл  пікірлер  сауалнама  нәтижелерімен  расталады:  DEMOSCOPE  сауалнамасы 

бойынша респонденттердің 32%-ы қашықтан оқытудың басты кемшілігі оның балаларда 

да, ата-аналар мен мұғалімдерде де тудыратын стресс деп санайды. Ресейде қашықтан 

оқытудың мектеп оқушыларына әсерін зерттеген ұқсас сауалнама өзін-өзі оқшаулау мен 

қашықтықтан  оқытудан  туындаған  стресс  мектеп  оқушыларының  83,3%  -ында 

жағымсыз  психологиялық  зардаптарға  әкелетінін  көрсетті.  Оның  ішінде  мектеп 

оқушыларының  42,2  пайызында  депрессия  белгілері  байқалса,  41,6  пайызында 

физикалық шаршау мен летаргия байқалған. 

Осылайша,  оқыту  режиміне  енгізілген  өзгерістер  үйде  өткізу  уақытының 

ұлғаюымен  бірге  балалардың  бір-бірімен  әлеуметтік  байланысын  сақтау  мүмкіндігін 

шектеді.  

Жеткіншектік кезең маңызды сәттердің бірі болып табылады, өйткені өмірдің осы 

кезеңінде  балалар  мен  жеткіншектер  өзін-өзі  бақылаудың,  әлеуметтік  қарым-қатынас 

пен өнімді оқудың когнитивтік және эмоционалдық дағдыларын дамытатындықтан, ата-

аналармен  күрделі  конфликт  түріндегі  келеңсіз  жағдайларға  әкелуі  мүмкін.  Ұзақ 

мерзімді перспективада олардың психикалық денсаулығына әсер етеді және ересек жаста 

қиындықтар тудырады. 

 

ӘДЕБИЕТТЕР 

 

1.«Жасөспірімдердің  өз-өздеріне  қол  салу  мәселесі».  Мектептегі  психология 

журналы №4 (28), 2010. 13 б.  

2.«Ауытқу мінез-құлықтың шығу себептері.  Өзіңді таны журналы №3, 2006.29 б.  

3.Вагин  Ю.Р.  Профилактика  суицидального  и  аддиктивного  поведения  у 

подростков. – Пермь: КАПИК, 2013. 103 б.  

4.Волкова  А.Н.  Психолого-педагогическая  поддержка  детей  суицидентов// 

Вестник психосоциальной и коррекционно-реабилитационной работы. – 2008, №2. 36 б. 

жүктеу/скачать 7,85 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: