Непрерывного педагогического образования, рассмотрены вопросы роста

69 

 

қызметтерге  белсенді  қатысуына, сондай-ақ  өмір бойы  білім алуына  ықпал  

ететін  базалық факторлардың біріне айналуда. Білім алушыларға мемлекеттік 

жалпыға  міндетті    білім  беру  стандартына  (МЖБС)  сай  білім  беру  мен  қатар 

оқыту  мен  жүзеге  асырудың    жаңа  әдістері,  яғни  инновациялық    әдісері  

пайдалануды    мақсат  етеді  және  белсенділік,  шығармашылық  тұрғыда    ойлау, 

шешім    қабылдай  алу,  өз  кәсібін    дұрыс  таңдай  алуға  қабілеттілік  сапаларын 

басшылыққа  алады.  

Оқушылардың    функционалдық  сауаттылығынын    дамытуда  оқу 

бағдарламасындағы  әрбір  мәннің    рөлі  зор.  Осы  ретте,  оқушыларға  халықтың 

қоғамдық өмірін, тарихи оқиғалар, оқу-танымдық  қызметтердің  тәсілдері мен  

әдістерін    жетілдіру,  қоғамдағы    ақпарат  пен    ақпараттық  үрдістердің  мәнін 

айқындау,  өздігінен  білімін  тереңдету  және  оны  тәжірибеде    қолдана  алу 

дағдыларын  дамыту  арқылы  оларға  рухани  –адамгершілік,  идеялық  саяси  т.б. 

тәрбие  беруде,  дүниеге көзқарасын,  қоршаған ортаны  зерттеп,  зерделей алуға, 

отан сүйгіштікке, жалпы мәдениетін  қалыптастыруда  пәндердің алатын орны 

ерекше [1]. 

Мектеп  оқушыларының  функционалдық    сауаттылығын  дамыту  

жөніндегі    2012-2016  жылдарға  арналған    ұлттық  іс-қимыл  жоспары  мектеп 

оқушыларының    функционалдық   сауаттылығын  дамыту    үрдісін    мазмұндық, 

оқу-әдістемелік,  материалдық-техникалық  қамтамасыз  ету  жөніндегі  іс-

шаралар  кешенін  қамтиды.  Ұлттық  жоспар    Қазақстан  Республикасындағы  

білім  сапасын  жетілдірудің    негізгі  бағдары  ретінде    мектеп  оқушыларының  

функционалдық    сауаттылығын    дамыту  іс-қимылдарының    мақсаттылығын, 

біртұтастығы мен жүйелілігін қамтамасыз етуге арналған.  

Функционалдық сауаттылыққа кіреді:  

- Оқу және жазудағы сауаттылық; 

- Жаратылыстану ғылымдарындағы сауаттылық; 

- Математикалық сауаттылық; 

- Компьютерлік сауаттылық;  

- Отбасылық өмір мәселелеріндегі сауаттылық; 

- Денсаулық мәселесіндегі сауаттылық; 

- Заң сауаттылығы [4]. 

Сонымен, жалпы  осы «функционалдық сауаттылық» термині алғаш рет өткен 

ғасырдың 60-жылдары ЮНЕСКО құжаттарында пайда болған екен.   

ЮНЕСКО-ның  анықтамасына    сүйене  келе    сауаттылық  деген  сөз  тұлғаның 

оқу,  түсіну  және  күнделікті    өмірге  қатысы  бар  қарапайым  қысқа  мәтіндер 

құрастыра    алуы  екен.  Сондай-ақ  сауатылық  деп  әлеуметтік  қатынастар 

жүйесінде  қалыпты  өмір  сүруін    қамтамасыз  ететін    минималдық    дағдылар  

жиынтығы  әр түрлі деңгейде  болатындығына байланысты  қазіргі  білім беру 

тәжірибесінде  «функционалдық  сауаттылық»  термині  қолданылады.  Бұл 

терминнің    анықтамасы-  адамның  сыртқы    қоршаған  ортамен  қарым-қатынас 

орната алуы және ол ортаға  жылдам бейімделуі. 

Функционалды  сауаттылық  (functionalliteracy,  ағылшын  сөзі)-білім  алу, 

мәдениет жетістіктерін  игеру, кәсіби міндеттерді дұрыс  атқару, жеке тұлғаның 

70 

 

өмірінде қолданылатын, оның келешек дамуына қажетті  білім алудың нәтижесі 

[2]. 

Функционалдық  сауаттылық  -  оқушылардың  меңгерген  білімдерін  іс-

тәжірибеде  тиімді  қолдануға  мүмкіндік  беретін  негізгі  біліктіліктер    жүйесін 

меңгеруі, ол бүгінде оқушы  тұлғасының  қасиеттеріне  мемлекет қоятын басты 

талап болып табылады.  

Функционалдық сауаттылық құрамдастары: 

- логикалық сауаттылық элементтері; 

- адамның  өзіне  қатысты    әртүрлі  мемлекеттік  актілерді  түсіну  және 

оларды ұстану машығы;  

- адамның  жеке  өмір  сүру    нормалары  мен  қауіпсіздік  ережелерін 

сақтауы; 

- технологиялық үдеріс талаптары; 

- ақпараттық және компьютерлік сауаттылық [3]. 

Білім  беру  жүйесінің  басты  көздеген    міндеті  мен  жоспарлы  мақсаты- 

ұлттық және жеке бас ерекшеліктері мен рухани құндылықтары және практика 

жүзінде  жетістіктері  нәтижесінде    қазіргі  заман  талабына  сай,  кез  келген 

мәселелерді өздігінен шешуге икемделген жеке адам тұлғасын қалыптастыруға 

және    шыңдауға  бағытталған  білім  алу  үшін  қажетті  барлық  жағдайларды 

жасап,  жалпы  оқытудың  жаңа  инновациялық  технологияларын  енгізу,  білім 

беруді  барынша  жаңашаландыра  отырып  ақпараттандыру,  компьютер 

техникасын барынша жетік меңгеру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық 

желіге шығу деп айтуға болады. 

Жалпы  алғанда    біздің    мектебіміз  жаратыстану-математикалық  бағытта 

бойынша жұмыс жасауда. Осы салада оқушылардың танымдық қабілеттері мен  

іс-әрекетінің  қалыптасуы  мен  дамуы  мақсатында    олардың  осы  мектеп 

қабырғасындағы  алынған  білімдеріне  негізделеді,  яғни  оқушылардың 

информатика  пәнінен  алған  білімдері  болашақта  өз  керектеріне  жаратылатын 

бір қажетті таптырмас құрал ретінде пайдаланылады.   

Оқушылардың 

танымдық 

қабілеттері 

мен 

пәнге 

деген 

қызығушылықтарын,  білімге  құмарлықтарын  арттыра  отырып,  оқушылардың 

функционалдық  сауаттылықтарын    дамыту  үрдісі  мектеп  басшылығының 

ұйымдастыруымен  оңды    жолға  қойылып  отыр.  Оқушыға  білім  беріп  қана 

қоймай, сол білімді қабылдауын, игеруін, яғни жан-жақты дамыған, білімді де  

белсенді,  шығармашыл,  өз  бетімен  жұмыс  жасай  білетін,  заман  талабына  сай 

бәсекеге  қабілетті    жеке  тұлғаны  дамыту  міндеттеліп  отыр.  Ақпараттық-

коммуникациялық 

технологияны 

қолдана 

отырып 

оқушылардың 

функционалдық    сауаттылықтарын  дамыту  білім  берудің    бір  бөлігі.  Заман 

талаптарына  сай  мұғалімнің  әрбір  сабағын  жаңа  ақпараттық  технологияларды 

пайдаланып  интербелсенді  құралдарды  меңгеріп,  ғаламтор  желісіндегі  басқа 

әріптестерімен тәжірибе алмасу болып табылады.  

Оқу  үрдісінде  соның  ішінде  информатика  сабағында  қазіргі 

пайдаланылып 

жүрген 

барлық 

ақпараттық 

коммуникациялық   

технологияларды 

қолдана 

отырып, 

 

оқушылардың 

функционалдық 

71 

 

сауаттылықтарын  дамыту  үшін    қазіргі  ұстаздарға  ерекше  талап  пен  міндет 

артылуда.    Осы  талаптарды  орындау  мақсатында    қазіргі  заманға  лайық  ұстаз 

оқушының  алдында    жаңа  ақпараттық  коммуникациялық  технологияларды  

көмекші  құрал  ретінде  пайдалану  үшін    көп  ізденіс  пен  практика  қажет  екені 

байқалады. Сондықтан информатика сабағында оқушылардың функционалдық 

сауаттылықтарын дамыту мақсатында сабақ барысында төмендегідей құралдар 

көмекші болады:   



 

Жаңа ақпараттық коммуникациялық технологияларды; 



 

Дербес компьютерлер мен моноблоктарды; 



 

Интербелсенді тақта мен интербелсенді қаламды; 



 

Ғаламтор желілерін; 



 

Электронды оқулықтарды; 

Жаңа  ақпараттық  коммуникациялық  технологияларды  информатика 

сабақтарында  пайдалану–бұл  оқушылардың    пәнге  деген  қызығушылықтарын 

арттырып, өз мүмкіншіліктерін жетік пайдалануға мүмкіндік тудырады. 

Дербес  компьютер  арқылы  дайындалып,  интербелсенді  тақта  арқылы  сабақ 

жүргізу сол сабақтың мағынасын ашып, оқыту үрдісін жандандыра түсіп қана 

қоймай,  оқушылардың  бормен  емес  белсенді  қалам  арқылы  түрлі 

тапсырмаларды  орындауы  бір  жағынан  уақытты  тиімді  пайдалануға 

көмектессе,  екінші  жағынан  кез  келген  тапсырманы  қызығушылықпен 

орындауға  мүмкіндік береді. Және де электронды журнал мәселесіне келгенде 

де  компьютерге  қосымша  ыңғайлы  етіп  жасалған  әр  сыныптардағы 

кабинеттерде  жабдықталған    моноблоктардың  да  пайдасы  зор  екені  байқалып 

отыр.  Яғни,  сабақ  үрдісінде  мұғалімнің  сабақты  ешқандай  кедергісіз  бастап, 

дайын  күнтізбелік  жоспар  мен  сыныптың  электронды  журналының  ашылып, 

оқушылар  тізімі  де  көрініп  тұруы  оқушының    функционалдық  сауаттылығын 

арттыруға жасалып отырған жағдай деп білуге болады.  

  

Осы  аталған  ақпараттық  коммуникациялық  технологияларды  пайдалана 

отырып сабақ беру барысында байқалатын жетістіктерге мыналар жатады:  



 

Оқушының пәнге деген қызығушылығы арта түседі; 



 

Сабақ барысында уақыт өте тиімді пайдаланылады; 



 

Оқушылар өздерін еркін сезінеді;  



 

Шығармашылық қабілеттері дамиды; 



 

Сабақ үрдісінде өте жайлы атмосфера қалыптасады; 



 

АКТ –ны жетік меңгеруге зор үлес қосылады; 



 

Оқушы да мұғалім де үнемі ізденісте болады;  

Информатика  сабағында  ғаламтор  мүмкіншілігін  сауатты пайдалану,  on-

line сабақтар мен тестілеулер үнемі жүргізу, ғаламторға өз оқыту әдістемелерін 

ұсынған  ұстаздардың  тәжірибесімен  алмасу  мұғалім  үшін  оқушының 

функционалдық сауаттылығын дамытуға үлкен үлесін қосып отыр.  

Тағы да  осы жетістіктерге  электронды оқулықтар енгізілгені де оқушылардың 

сауаттылығының  артуына  жасалып  жатқан  бір  жетістік  деп  қарауымызға 

болады.  Оның  ішінде  АКТ  негізінде  жасалған  электронды  оқулықтардың 

оқушыларға  берер  пайдасы  да  зор.  Мұғалім  үшін  жаңа  сабақ  материалы 

72 

 

толығымен  көрнекі  түрде  көрсетілуі,  дыбыс  арқылы  да,  бейне  арқылы  да 

ақпараттар  берілуі,  қорытындылау  мақсатында  алынатын  тестілеулері, 

компьютер саласына еңбегі сіңген тұлғалар туралы мәліметтері бар электронды 

оқулықтар АКТ жемісі болып саналып отыр.   

Ақпараттық    және  педагогикалық    технологиялар  негізінде    мұғалімнің 

орнын  түбегейлі    өзгертуге  мүмкіндік  туып  отыр.  Мұғалім  тек  қана  білім 

беруші  ғана  емес,  сонымен  қатар  білім  алушының    өзіндік  шығармашылық 

жұмысының  жетекшісі  және  бағыт-бағдар    беруші  болып  саналады.  Осыған 

орай  сабақ  беру  үрдісінде  қазіргі  заманның,  яғни  инновациялық  әдістерді  

оқытудың  интерактивті моделі  болып табылады. Инновациялық әдістердің ең 

негізгісінің  бірі –«интербелсенді оқыту әдісі». Негізгі қағидасы-педагогикалық 

қарым-қатынас  пен    қарым-қатынас  диалогы    арқылы  жеке  тұлғаны  

қалыптастырып дамыту. 

Қазіргі кезде  заман  талабына  сай  ұстаздар  үнемі ізденісте болып, кәсіби 

біліктіліктерін арттыру мақсатында  мемлекет  тапсырысы бойынша үш айлық 

деңгейлік курстардан өтуде. Мектепте жас ұстаздар жоспар бойынша деңгейлік 

курстарды  меңгерген  алдыңғы  қауым  ұстаздарының  сабақтарына  қатысып,  

көрген,  білген  оқыту  үрдісіндегі  кейбір  элементтерді  пайдаланып  ашық 

сабақтар  беруде.  Информатика  пәнінен  9  сыныпта    өткізген  «Сызықтық, 

тармақталған  және  циклдік  алгоритмдерді    Паскаль  тілінде  бағдарламалау» 

тарауын қайталау  ашық сабағында АКТ  –ны қолдана отырып, деңгейлік курс 

әдістемелерінің  элементтерін пайдаланылды. Оқушылар компьютерде жұптаса 

отырып, бір-біріне ыстық алақандарымен сол сабақта сәттілік тілеп, мұғалімге 

шығармашылық  табыс  тілеумен  сабақ  басталды.  Сабақ  барысында  үй 

тапсырмасын  «Кубизм» әдісі арқылы қайталап сұралды, кубты интербелсенді 

тақтада үш түспен боялды. Сабақтың келесі кезеңінде информатикалық диктант 

алынды,  бұл  жерде  де  интербелсенді  тақтада  оқушылар  блок-сызбалар  мен 

бағдарлама  құрылысын  белсенді  қаламмен  орындады.  Одан  кейінгі  бөлімді  

«Миға  шабуыл»  әдісімен    «Ала  доп»  ойыны  интербелсенді  тақта  арқылы  іске 

асырылды.  Деңгейлік  тапсырмалар  бойынша    доптарда  берілген  есептерге 

бағдарламалар  құрылды.  Оқушылар  есептерге  бағдарламалар  құрған  соң 

доптарды  шерту  арқылы  қақпаға  интербелсенді  тақтада  кіргізді.    Электронды 

оқулықта    білімдерін  тексеріп,  компьютерде  бағдарламалар  орындалды. 

Оқушыларды сергіту мақсатында көз жаттығулары жасалып, оқушылар бағалау 

картасы  арқылы  бағаланып,  компьютер  бейнесіндегі  рефлексияға  сабақтан 

алған 

әсерлерін 

жазды. 

Информатика 

сабақтарын 

ақпараттық 

коммуникациялық  технологияларды  пайдаланбай  өткізу  мүмкін  емес.  Осы 

ақпараттық 

коммуникациялық 

технологияларды 

пайдалану 

арқылы 

оқушылардың  функционалдық  сауаттылықтарын    дамытуымызға    үлкен 

мүмкіндік  беріп  отыр.  Белгілі  философ  «Маған  жай  айтсаң,  ұмытамын, 

көрсетсең,  есімде  сақтаймын,  ал  өзімді  іс-әрекетке  қатыстырсаң  үйренемін» 

деген  даналығы  білім  алушының  білімге  деген  ықыласын  арттыруда 

ақпараттық  коммуникациялық  технологияларды  пайдаланып,  сабақты 

қорытындылап нәтижесін компьютерде орындаудың маңызды екенін көрсетеді.  

73 

 

Оқушылардың  функционалдық  сауаттылығын    дамыту    интербелсенді  оқыту 

жүйесімен  де  қалыптасады,  яғни    оқушылар  ақпараттық  коммуникациялық 

технологияларды меңгерген оқушылар бір-бірімен еркін пікір алмаса алады. 

Мұғалім  әрбір  сабағында  АКТ-ты  тиімді  пайдаланып,  сабақты  жоспарлағанда 

күнделікті  тәжірибесінде  педагогикалық  құрал  ретінде  пайдаланса,  білім 

алатын  шәкірттер    сапалы  да  саналы  білім  алып,  дүние  жүзіндегі    алдыңғы 

қатарлы  бәсекелес елдермен тең келетін  болашақтары зор ұрпақ болары сөзсіз. 

 

Библиографиялық сілтемелер 

1. Мақсұтбаева  Қ.Б.  Оқушылардың  функционалдық  сауаттылығын 

дамыту тәжірибесінен//Білім берудегі менеджмент.- Алматы, 2014.-№3.-

37 б. 

2. http://altynsarin.kostanai.gov.kz/kz/eduducation.node.orleuuko.kz, 

http: 

//enk- dic.com/sociology/Funkcionalnaia-Gramotnost-9846/ 

3. Қуанаева  Р.С.  Функционалдық  сауаттылықты дамыту  жолдары//Білім 

беру мекемесі басшыларының анықтамалығы.- Алматы, 2014. -№8.-41 б. 

4. Жанибекова Ж.С.  Білім  алушылардың  функционалдық  сауаттылығын 

арттыру жолдары//Педагогика мәселелері.-Алматы, 2013.-№2.- 8 б. 

 

жүктеу/скачать 8,45 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: