316
қатынасқа таяу (әңгіме) түрлі психологиялық динамикалы» әлеуметтік
бағдарланған қарым-қатынас ретінде анықтауға болады [108, 12 б.].
Аталғандарға қарым-қатынастың тағы екі сипаттамасын қосуға
болады: тҧлғалылық, ӛкілділік кӛрнекіліктік және кӛпақпараттылық.
Біріншісімен сӛйлеушінің (мҧғалімнің немесе оқушының) мәтіндегі
субъекттік кӛрінісі белгіленеді, екіншісімен – тілдік қарым-қатынастың
кӛп жоспарлығы белгіленеді, мҧнда бір мезгілде оның барлық
сипаттамалары жҥзеге асырылады (мазмҧндық, мәнерлік, әсер
етушілік), тҥрлі деңгейлері бейнеленеді (пәндік, мағыналық және т.б.).
Кӛрнекіліктің әлеуметтік табиғаты былайша анықталады: адамдар
арасында пәнсіз қарым-қатынас болмайды, ол әрқашанда мазмҧнды,
тарихи нақты болып келеді және де
«... тек қоғамдық іс-әрекет пен
қатынастардың белгілі бір түрінде – ӛндірістік-техникалық,
экономикалық, саяси, адамгершіліктік және т.б. қандай да бір нақты
себеп бойынша бола алады» [38, 16 б.]. Іс-әрекеттің осы тҥрлеріне
қарым-қатынас әсер етеді және одан кӛрінеді. Кӛрнекілік кез-келген
қарым-қатынасқа араласушылардың, мысалы, мҧғалімнің (оқытушы-
ның)
және
оқушылардың
(студенттердің)
даралық-тҧлғалық
ерекшеліктерін, олардың мәдениет деңгейін, жасын, жынысын және
қызығушылықтарын, қажеттіліктерін, талғамдарын, бейімділігін және
т.б. бейнелейтінін ҧйғарады. Тілдік қарым-қатынасты, оның негізгі
формаларын, қарым-қатынас ӛнімін талдау ерекше мәнге ие, ол осы
қарым-қатынасты жҥзеге асырушы адамдар қатынасатын әлеуметтік-
қоғамдық қатынастарды да, олардың тҧлғалық ерекшеліктерін де ашуға
мҥмкіндік береді.
Қарым-қатынастың кӛп ақпаратттылық сипаттамасының да
маңыздылығы кем емес. Ол вербалды қарым-қатынас жасау процесінде
берілетін тілдік хабарлама кҥрделі коммуникатитвтік-пәндік мазмҧнға
ие, ол ӛзіндік мазмҧндық, мәнерлік және тҥрткі болушы тҧрғыдағы
айтулардың бірлігі болып табылады. Әрине, олардың әрқайсысы азды
кӛпті мӛлшерде айқын кӛрінуі мҥмкін, бірақ олардың ішкі бірлігі
вербалды
(тілдік)
қарым-қатынастың
адамдардың
қоғамдық-
коммуникативтік іс-әрекетіндегі кӛп ақпараттылығын анықтайды.
Осылайша, тілдік (вербалды) қарым-қатынас кем дегенде жеті
сипаттамамен суреттеледі: контакттілік, бағдарлылық, бағыттылық,
семиотикалық
мамандандыру,
динамика,
кӛрнекіліктік,
кӛп
ақпараттылық.
Достарыңызбен бөлісу: