тік іскерліктерінің ерекшеліктері, б) педагог пен тәрбиеленушілердің
қалыптасқан ӛзара қатынас сипаты, педагогтың шығармашылық
даралығы, г) оқушылар ұжымының ерекшелігі ӛз кӛрінісін табады» [82,
97 б.]. Қарым–қатынас стилі адамдардың бір-бірімен ӛзара әрекеттесу
тәсілдері мен қҧралдарының тҧрақты формасы, берілген жағдайда ол
педагогикалық ӛзара әрекеттесу. Оқытушының (мҧғалімнің) ӛзінің
қарым-қатынас стилін «1) оқушының (оқушылардың) ойлау процесіне
аса зейін аудару, ойдың қалт еткен қозғалысы дереу қолдауды талап
етеді, тіпті кейде ойды байқадым деген белгі де жеткілікті; 2)
эмпатияның болуы – ӛзін оқушының орнына қоя білу ептілігі, оның іс-
әрекетінің мақсаттарын, түрткілерін және оның ӛзін түсіну, бұл
белгілі бір дәрежеде оқушы іс-әрекетін болжауға және оны «post
factum» емес, алдын ала басқаруға мүмкіндік береді;3) ақкӛңілділік,
үлкен әріптестің (достың) оқушы табысына деген қызығушылық
позициясы; 4) рефлексия – оқушылардың танымдық іс-әрекетін
басқаратын педагог ретінде ӛз іс-әрекетін қатаң түрде үздіксіз
талдау және оқу процесіне неғұрлым мол, жылдам түзетулер енгізу»
[186, 61б.].
Қарым-қатынас стилінің оқытудың прогрессивті беталыстарына
сәйкес келетін осы кӛрсеткіштерімен танысу, олардың бҧрын
кӛрсеткендей, іс-әрекеттік келіс негізінде оқытуды ҧйымдастырушы
мҧғалімде болуы керек сапалармен ҧқсастығын кӛруге мҥмкіндік
береді. Бҧл жерде Л.В. Путляеваның зерттеулерінде оқушылардың
мҧғалімнің жоғарыда қарастырылған қарым-қатынас стилінен туған
мінез-қҧлығының жауап реакциялары ең алғаш рет ашылып
кӛрсетілгені маңызды. Сенім, бостандық, еркіндік, қорқыныштың
болмауы, мҧғалімге, оқуға деген қуанышты қатынас, топтағы ақжарқын
ӛзара тҥсіністікке ҧмтылу – мҧғалімнің қарым-қатынас стилін дҧрыс
таңдауының нәтижесі. Мҧндай стильдің болмауы, айқайлау, кекету,
мҧғалімның мінез-қҧлығы мен оның қарым-қатынас стилінде орын
алатын оқушыны сыйламау бҥкіл оқыту жҥйесі қаншалықты мазмҧнды
және әдістемелік дҧрыс ҧйымдастырылса да, оны жоққа шығарады.
Қарым-қатынасқа жҥргізілген талдау келесі жағдайлар туралы айтуға
мҥмкіндік береді:
328
-
педагогикалық
қарым-қатынас
жайлы
оқудағы
ӛзара
әрекеттесу, педагог (оқытушының) пен оқушылардың (студенттердің)
еңбектестігінің формасы ретінде;
-
педагогикалық қарым-қатынаста бір мезгілде оның ҥш
жағының - комуникативтік, интерактивтік және перцептивтік
жақтарының болуы;
-
педагогикалық қарым-қатынаста вербалдымен қатар басқа да
тәсілдердің, яғни кӛркемдік, кинетикалық, символикалық тәсілдердің
кең кӛрінуі жайлы.
Тағы атап ӛтейік, оқудағы еңбектестік пен қарым-қатынас
оқытушы мен студенттің (студенттер тобының) кӛп деңгейлі ӛзара
әрекеттесуі ретіндегі психологиялық талдауы осы жақтардың
әрқайсысын оқу іс-әрекетінің субъекті ретінде және екеуін де
сипаттаушыны қарастыруды қамтиды. Оларды сипаттаушының бірі –
бҧл іс-әрекеттің мақсаттылығы, белсенділігі және тҥрткілігі, алайда
олардың әрқайсысының іс-әрекет мақсаты мен тҥрткісі әртҥрлі. Екінші
сипаттама еңбектестік пен қарым-қатынас субъекттерінің екеуінің де
рӛлдік позицияларымен теңестіріледі: бірінші позиция мҧғалімнің,
оқытушының тәрбиешінің рӛлін айқындайды; екіншісі – оқушының
студенттің рӛлін айқындайды. Осы рӛлдердің комплетарлығын (ӛзара
толықтыруларын), олардың ӛзара шартталуын атап ӛту маңызды.
Субъекттердің екеуін де анықтайтын ҥшіншісипаттама – оқу және
педагогикалық
іс-әрекеттің
бір
жағынан,
олардың
даралық-
психологиялық ерекшеліктерімен шартталуы, екінші жағынан, олардың
әрқайсысы оқытушылар немесе студенттер ҧжымында қатысатын
қатынастармен шартталуы.
***
Қарым-қатынас кӛпжақты және кӛпфункционалды қҧбылыс, оның
сипаты ӛзара әрекеттесудің ӛзін анықтайды. Қарым-қатынасты
қарастырудағы тҥрлі келістерді талдау негізінде қарым-қатынастың
неғҧрлым сәйкес стилі іс-әрекетшіл, демократиялық, достық стилі
болып табылды.
Ӛ з і н - ӛ з і т е к с е р у г е а р н а л ғ а н с ҧ р а қ т а р
1. Қарым-қатынастың ақпараттық моделі мен оқытудың субъект-
объекттік схемасы қалай байланысқан?
329
2. Мҧғалім ҥшін қарым-қатынастың репрезентативтік функциясы
дегеніміз не?
3. Педагогикалық
қарым-қатынастың жалпы сипаттамасы мен
ӛзгешелігі қандай?
4. Қарым-қатынастың демократиялық стилі ҥнемі педагогикалық ӛзара
әрекеттесуде жағымды әсерге ие бола ма?
Ә д е б и е т
Достарыңызбен бөлісу: |