А. Б. Байтөреев, Сүйінбай аты ндагы орта мектеп ж амбыл ауданы, Алматы облысы

ВАЛЕОЛОГИЯ

ЭКОЛОГИЯ 

ЖЭНЕ ДЕНСАУЛЫҚ

Қ.А. ЕСІМБЕКОВА,

М а л ы б а й  о р т а  мектебі

Е ң б е к ш іқ а з а к а у д а н ы , А л м а т ы  о б л ы с ы

М а қ с а т ы ;   т а б и г а т   пен   қ о р ш а ғ а н   о р т а н ы , 

экологиялық  ортаны   а я л ау ғ а ,  т ағам   енімдерінің 

т аза  болуын  қадағалауға  ұйрету.

С аб ақ т ы н  б а р ы с ы :

Экология  ғы лы мы   тірі  а ғ з а л а р д ы ң   ем ір  сүру 

о р т а с ы н ы ң   ж а ғ д а й ы н   ж ә н е   о л а р д ы ң   қ орш аған  

о р т а м е н   б а й л а н ы с ы н ,  ө з а р а   қ а р ы м -қ ат ы н а с ы н  

зерттейді.  Экология  -   грек  сөзі,  ол  -  «үй»,  «тұрғын 

орны».  «өмір  сүру  о р т а с ы »   жәнө  с о л а р   т у р а лы  

«ілім»  д еген  ұғымды  береді.

Т аби ғат  -   б әрім іздің  ор т ақ   үйіміз,  мекеніміз. 

Табиғатта  тіршілік  иелері  мен  өлі  дүние  арасы н д а 

үздіксіз  қарым-қатынас  жүріп  жатады   (Күн  сәулесі, 

ғ а р ы ш т ы қ   д е н е л е р   ж ә н е   б а с қ а л а р ) .   Б ү л а р  

денсаулыққа  белгілі  бір  әсерін  тигізеді.  Табиғат  пен 

қоршаған  орта  бізге  т а з а   ауа,  мөлдір  су,  құнарлы 

т о п ы р а қ   с ы й л а с а ,   біз  д е   т а б и ғ а т қ а   жақсы,  ізгі 

н и етп ен  қ ар ап ,  оны  қорғап,  с а қ т а у ы м ы з   керек, 

табиғаттың  б ай лы ғы н  ы сы рап  етпей,  оның  д ам у  

үрдісіне  кедергі  ж асам ау ы м ы з  керөк.

Қылқан  жапырақты  ағаш тар  ескен  жердің  ауасы 

хош  иіске  б а й   б о л а д ы .  Ж ы л д ы ң   қай  м езгілінде 

б о л м а с ы н ,   б ұ н д а й   ж е р л е р д е   а д а м ғ а   ү л к е н  

сергектік пайда болып, денсаулы ғы  күшейеді.  Өзен, 

кеп  ж ағал ау ы н д а  с е р у е н д е у   д е   ден саулы қ қа  өте 

пай далы .

Табиғаттың  кез  келген  элементі  тірі  организмге 

әрі  т і к е л е й ,   ә р і  ж а н а м а   э с е р   е т е д і .   Б ұ н д а й  

эк о л о ги я л ы қ   ф а к т о р л а р ғ а   ауа,  су,  Кун  с ә у л е сі, 

топырақ,  есімдіктер  мен  ж ан уарлар  әлемі  жатады. 

Өзін  табиғаттан  бөлек  ұстап,  а д а м   өзіне  қолайсыз 

ж а ғ д а й л а р   ж а с а п   а л а д ы .   О л  ә р е к е т т е р і   а д а м  

а ғ з а с ы н   е д ә у і р   ә л с і р е т т і .   Біз  т а б и ғ а т т ы ң   бір 

бөлшегіміз,  сонды қтантабиғатзаңды лы ғы  бойынша 

өмір  сүруіміз  керек.

Қазакстанның  кейбір  аймақтары  улы  заттармен 

қатты  ластанған.  Егістіктің  түсімін  жоғарылату  үшін 

химиялық  тыңайтқыштарды  қолдану  топырақ  пен 

су  т о ғ а н д ы р ы н ы ң   л а с т а н у ы н а   әкеп  со қ т ы р а д ы . 

Әртүрлі  х и м и я л ы қ   з а т т а р ,  у л а р   а т м о с ф е р а ғ а ,  

т о п ы р а қ   пен  суға  т ү с е д і.  О с ы ғ а н   б а й л а н ы с т ы  

ж а н у а р л а р   м е н   е с і м д і к т е р  

у л а н а д ы .  

Ал 

п а й д а л а н ы л а т ы н   т а г а м   ө н ім д е р і  э к о л о г и я л ы қ  

т ұ р ғ ы д а н   т а з а   б о л у ы   т и іс.  Д е м е к ,   о л а р д ы ң  

қ ұ р а м ы н а   е ш қ а н д а й   з и я н д ы   х и м и я л ы қ   з а т т а р  

(нитрат,  пестицид  ж э н е  т.б.)  б олм ауы   керек.  Оны 

өнімдердегі  е р е к ш е   белгіден  (маркировка)  керуге 

болады. Әсіресе ішетін су,  сүттағам дары , жұмыртқа, 

құс  еті,  б а л ы қ   е н і м д е р і н і ң   т а з а   б о л у ы н   үнемі 

бақылап  отыру  қажет.

Сұрақтар  мен  т апсы рм алар:

1.  Экология  д еген  не?

2.  Табиғаттың  денсаулыққа  э с е р   ететін  себеп- 

шарттары  қандай?

3.  Қазақстанның  экологиялық  жағдайы  қандай?

4.  Топырақ  пен  су  қалай,  немен  ластан ад ы ?

5.  Экологиялық  т аза  өнімдер  деген  не?

6.  «Табиғатпен үйлесімділікте емір сүру» дегенді 

қалай  түсінуге  б о л а д ы ?

7  «Табиғат  және  мен»  тақырыбына  шығарма 

жаз,

С а б ақ т ь щ   т а ң ы р ы б ы :

Адам  ден саулы ғы на  экологияның  әсері.

М ақсаты:  адамның табиғатқа әсері. Денсаулыққа 

экологияның  зиянды  әсері,  д е н е   шынықтыру  және 

шынығу  жаттығуларымен  айналысу.

Сабақтың  барысы:

Т е х н и к а н ы ң   ж ет істік т ер і  қ о р ш а ғ а н   о р т а н ы ң  

е з г е р у і н е   ә к е п   с о қ т ы р а д ы .  Ж е р д е г і  тіршіліктің 

б әрін е,  ә с і р е с е   а д а м   д е н с а у л ы ғ ы н а   бұл  жағдай 

үлкен  қауіп  төндіреді.

Т аб и ғи   о р т а н ы ң   улы   қ а л д ы қ п е и ,  х и м и я л ы қ  

затпен  ластануы  а д а м   денсаулы ғы на  зиянды  э сер  

етеді.  Соңғы  уәқытта  Ж е р  ғаламш арының  климаты 

е з г е р і п   б а р а д ы .   Ж е р   б е т і  ж ы л ы н ы п ,  с о н ы ң  

нәтижесінде  жауын-шашын  кебейіп,  қар  көшкіні  жиі 

б о л ы п   ж а т ы р .  О л а р   ш а р у а ш ы л ы қ   п ен   а д а м  

ден саулы ғы на  а с а   зиян.

А т м о сф ер ал ы қ  ауаның зиянды  заттармен  (шаң, 

кул,  күйе)  ж әне  химиялық  заттары м ен  ластануы д а  

денсаулыққа ықпал етеді.  Соның нәтижесіндетыныс 

алу,  а с   қорыту  мүшелерінің,  қанньщ,  т.б.  аурулары 

кебею де.

Денсаулыққа  экологияның зиянды  әсерін  азайту 

үшін  тек  т аза  су  ішу,  экологиялық  таза  өнімдерді 

пай далану,  көбінесе  қ ал а  сыртында,  т аза  ауада, 

өзен,  көл  ж ағасында  жиі  болып,  серуендеу  қажет.

Дұрыс  гигиеналық  тәртіпті  сақтау,  жүйелі  түрде 

д е н е   шынықтыру  ж ә н е   шынығу  жатты ғулары мек 

а й н а л ы с у  

а д а м  

д е н с а у л ы ғ ы н  

н ы ғай т ы п , 

организмнің  қорғаныс  күшін  арттырады.  Салауатты 

е м ір   с а л т ы н ы ң   е р е ж е с і н   с а қ т а у   д е н с а у л ы қ т ы  

нығайтады.

¥ л ы   а д а м д а р д ы ң   п а й д а л ы   к е ң е с т е р ін   е с т е  

с а қ т а п ,   т а б и ғ а т т ы   а я л а у   к е р е к .  Е ж елгі  грек 

ф и л о с о ф ы ,   ш и п а г е р   Г и п п о к р ат т ы ң   айтуы нш а: 

« Т а б и ғ а т   -   а у р у д ы ң   д ә р і г е р і » ,   Д ә р іг е р   ж ә н е  

ф и л о с о ф   Аристотель:  «Біз  нені  қажет  етсек,  сол, 

денсаулыққа  пай далы ,  бүл  -  е ң  әуелі су  мен  а у а ^

Сұрақтар  мен  т апсы рм алар: 

у

1 . А д а м н ы ң   т е р і с   қ ы л ы ғ ы н а   б а й л а н ы с т ы  

табиғатта  не  өзгерді? 

/

2.

  Э к о л о г и я н ы ң  

з и я н д ы  

ә с е р і   /   а д а м  

ден саулы ғы на  қалай  э с е р   етеді? 

/

3.  Э к о л о г и я л ы қ  

з и я н д ы  

ф а к т ^ р л а р д ы ң  

денсаулыққа  кері  әсерін  жою  үшін  не  • :Vey  керек?

4.  Ж а қ ы н   а р а д а ғ ы   д е м а л ы с /   к ү н д е р ін д е  

д о с т а р ы ң м е н ,   а т а - а н а л а р ы ң м ® н   т а б и ғ а т т а ,  

орманда,  т ауда,  е з е н д е   болд ы ң 

§4?

  Егер  табиғат 

а я с ы н д а  д е м   а л с а ң   од ан   алған  сззіміңді  әңгімелеп 

бер. 

/

Валеология. Денсаупықжәне өмірлік дағдылар

11

ВАЛЕОЛОГИЯ

Ғ ы л ы м и   з е р т т е у   ж о б а с ы

Жергілікті жерде ri 

дәрілік өсімдіктер

Ж о б а н ы ң  а в т о р л а р ы :

Е р б о л қ ы з ы   А я н а ,

Ф а й з р а х м а н о в а   Д а р и ғ а

3  «б»  сынып  о қ у ш ы л ар ы

Ж о б а н ы ң   жетекшісі: 

К.И.  Ж а м п е и с о в а ,

№ 9   ж а л п ы   білім  берет ін

о р т а   мектептің  б а с т а у ы ш   сынып  муғалімі

З ы р я н   қа л а с ы ,  ШҚО

Т а қ ы р ы б ы :

Жергілікті  жердегі  дәрілік  әсімдіктер.

Т а қ ы р ы п т ы ң   ө з е к т і л і г і :   З ы р я н   ж ер ін д егі 

дәрілік  өсімдіктердің  т үрлерін   ан ы қ тау   ж ән е 

о л а р д ы ң  

а д а м   а ғ з а с ы н а   т и г ізе р   п а й д а с ы н  

зерттеу.

Бугінгі  т з ң д а   өз  ө л к е ң е  д е г е н   қызығушылықтьі 

т е р ең д е т у ,  д ә р іл ік   ө с ім д ік т ер д ің   қажеттілігін 

түсіну,  таб и ғ ат т ы   қорғау,  оньің  б ай л ы ғы н   тиімді 

п а й д а л а н у  

к е з е к  

к у т т і р м е й т і н  

ө з е к т і  

м ә с е л е л е р д і ң   бірі. 

С о н д ы қ т а н  

а л д ы м ы з ғ а  

м ы н а н д а й   м а қ с а т   қойдық; 

жергілікті  ж е р д е гі 

дәрілік  өсімдік  түрлері,  о л а р д ы ң   а д а м   а ғ з а с ы н а  

тигізер  п а й д а с ы н   зерттеу.

А й н а л а м ы з д ы   қ с р ш а ғ а н н ы ң   б әр і  -   ж ер,  су, 

а у а ,  е с і м д і к   п е н   ж а н - ж а н у а р ,   т.б.  б а й л ы қ т а р  

таб и ғат т ы ң   а д а м з а т қ а   тар тқ ан   м о л   сыйы.

Қ азақстан  жері  кең  байтаң,  соған  орай,  табиғи 

б а й л ы ғ ы   д а   с а н   а л у а н .   Т а б и ғ а т   б а й л ы ғ ь ін ы ң  

ішінде  өсімдік  әл е м і  е р е к ш е   о ры н   а л а д ы .  Соңғы 

д е р е к т е р   б о й ы н ш а ,  

Қ а з а қ е т а н д а   ж о ғ а р ы  

с а т ы д а ғ ы   57 5 4   өсімдік  түрі  к е з д е с е д і.

Ж е р  б ет ін д е  ш и п ал ы қ қаси етке  ие ал у а н  түрлі 

өсімдіктер  өсед і  Ос.ынау  ә р   қилы  г е о г р а ф и я л ы қ  

а й м ақ т а қ он ьістеп кен емдік,  ш ипалы қ  қасиеттері 

а л у а н   т ү р л і  ө с і м д і к т е р д і   а д а м   б а л а с ы   е р т е

Жергілікті  ж е р д е г і  д әр іл ік  

ө с ім д ік т ер   т ү р л е р і

Ағаш

Мойыл

Қайың

Шетен

Алма

Шырғанақ...

№ 1 - с ы з б а

Бүта

Қарақат

Д о л ан а

Итмүрын

Шәңгіш...

Шөптер

Ж о л ж ел к ен

Әгейшеп,

Бақ-бақ

Ошаған,

Қ ар аан д ы з

Шашыратқы

Шырмауық

к е з д е н - а қ   е з   қ аж етін е  ж а р а т ь іп   келед і.  Дәрілік 

өсімдіктер  ж а й ы н д а  түңғыш  р е т  біздің дәуірімізге 

дейінгі  ертедегі  грек  дәрігері  Гиппократ  (460-377) 

белгілі е ң б е к  жазды.  О л өсімдіктің қай бөлігі б о л с а  

д а   п а й д а л ы ,  о л а р д ы   а у р у д ы   е м д е у   м а қ с а т ы н а  

кеңінен  қ о лд ануға  б о л а д ы   д е п   есептеді.

Б із д ің   д ә у і р і м і з д і ң   екін ш і  ғ а с ы р ы н д а   Р и м  

дәрігері  Гал ен  ал ғ аш   рет  өсім діктерде  шипалық 

қаси еттердің б олу ы  о л а р д ы ң  құрамындағы белгілі 

бір  з а т т а р д ы ң   қ а с и е т і н е   б а й л а н ы с т ы   ек е н ін  

ан ы қ тад ы .  Ол с о н ы м е н  бірге б ұл з а т т а р д ы   қалай 

б еліп  а луға  б о л а т ы н ы н   к ө р с е т е   отырып,  тұңғыш 

р е т   н а у қ а с т а р д ы   есімдіктің  қ а й н а т ы н д ы с ы м е н , 

ш ы ры н ы м ен ,  т ұ н б а с ы м е н ,  ұ н тағы м ен  ж ә н е  од ан  

ж а с а л ғ а н   д ә р і м е н   е м д е д і

Д әр іл ік  е с ім д ік т е р д і  з е р т т е у   ici  18  ғ а с ы р д а  

қ о л ғ а   а л ы н д ы .   Б а й қ а у д а н   е т к е н   ж ү р е к - қ а н , 

т а м ы р ы   а у р у л а р ы н а   қарсы   қ о л д ан ы л ы п   жүрген 

п р е п а р а т т а р д ы ң   8 0 % - ы н а н   а с т а м ы   д ә р і л і к  

өсім дік терд ен  алы н ған .  Сондын^ан  ж алпы   халы қ 

м е д и ц и н а с ы   п а й д а л а н ы л   к е л г е н   ш и п а л ы  

ш ө п т ер м е н  е м д е у  м ә с е л е с і  д е  бүгінгі т а ң д а  өзекті 

м ә с е л е л е р д і ң   біріне  ж ат ады .

А д а м д а р   е с і м д і к   ш ө п т е р м е н   е р т е   к е з д е н  

б ас т а п ,  бүгінгі  күнге  д ей ін   е м д е л іп   келеді.

Ш и п а л ы  

е с і м д і к т е р  

т у р а л ы  

м ә л і м е т  

ж и н а с т ы р ы п ,  жергілікті  ж е р д е гі  д әр іл ік   есімдік 

т ү р л е р і н   а н ы қ т а д ы қ .   О н ы   1 - с ы з б а д а н   көруге 

б о л а д ы .  О сы   ө с ім д ік т ер д е н   ә р   түрлі  а у р у л а р ға  

қ а р с ы   е м д і к   ф и т о - ш а й   д а я р л а н а д ы .   Ү лкен 

а д а м д а р д ы ң   айтуы  б о й ы н ш а,  бұрын  С о л н е ч н а я  

кеш есі  2 0 - ү й д е   ф и т о - а п т е к а   б олған ,  Жергілікті 

ж е р д е г і   д э р і л і к   ө с і м д і к т е р д і   ж и н а п ,  д ә р і л і к  

м а қ с а т т а   п а й д а л а н ғ а н .   Қ азір гі  к е з д е   119- 

д ә р і х а н а д а   р е ц е п т   б о й ы н ш а   микстура, 

м азь, 

ұнтақ  д а я р л а й д ы .   Ал  қ а л а д а ғ ы   № 4 2   д әр іх ан а 

тек  а у р у х а н а л а р г а   а р н а п  

ж а сай д ы .

С о н д ы қ т а н  

ф и т о - д ә р і х а н а л а р  

ж оқ 

б о л ғ а н д ы қ т а н ,  

қ а л а м ы з д а ғ ы   д ә р і х а н а л а р ғ а  

д ә р і л і к   ш е п т е р д і  

Ө с к е м е н ,   С е м е й ,   А л м а т ы  

қ а л а л а р ы н а н   ә к е л е д і 

Ө с к е м е н   қ а л а с ы н д а ғ ы  

« А л ь я н с » ,  

« К а з м е д и м п о р т » ,   « М е д с е р в и с »  

ф и р м а л а р ы м е н   ж ұм ы с  ж а с а й д ы .

Қ а л а м ы зд а ғ ы   д ә р і х а н а л а р д а  ә р  түрлі  дәрілік 

ш ө п т ер   с а т ы л а т ы н д ы ғ ы н   ж ә н е   қан ш а  түрлері 

б а р  

е к е н д і г і н  

а н ы қ т а д ы қ .  

С л а й д қ а   н а з а р  

а у д а р ы ң ы з д а р   ж ә н е  

№ 2   с ы з б а д а н  

көруге 

б о л а д ы .  (С ы з б а   N92.  Д ә р і х а н а л а р д а   сат ы л а т ы н  

ш и п алы   есімдіктердің  саны).

Қ а л а м ы з д а ғ ы  

д ә р і х а н а л а р д а  

д ә р і л і к  

ш е п т е р д е н   ж а с а л ы н ғ а н   ф и т о - ш а й л а р   а с қ а з а н  

а у р у л а р ы н а ,  жүрекке  а р н а л ғ а н   шай,  иммундық

№ 2  с ы з б а

Д ә р і х а н а л а р

№1

№ 2

№ 3

№ 4

№ /

Шипалы

есім д ік т е р

сан ы

60

90

60

60

/

/   50

12

6/2010

ВАЛЕОЛОГИЯ

ж ү й е н і  

к ө т е р е т і н ,   д и а б е т к е   қ а р с ы ,   қан  

т о қ т а т а т ы н ,   а у ы з   ш а ю ғ а   а р н а л ғ а н ,   б а у ы р ,  

бүйрекке,  өт  ж о л д а р ы н   е м д е у г е ,  ж ө т е л г е   қарсы, 

қабыну  п р о ц е ст е р ін е   қарсы,  т.б.  с а т ы л а д ы .  Бұл 

ф и т о - ш а й л а р   жергілікті  ж е р д е   өсетін  -  ег ейш еп , 

ж а л б ы з,  қулмақ,  д о л а н а ,  ж о л ж ел к ен ,  сүй елш өп , 

тау ш ы м ы л д ы қ ,  ш ай ш еп ,  т ү й м е ш е т е н ,  итош аған, 

ш ә й қ у р а й ,  

м ы ң ж а п ы р а қ ,   қ а л а қ а й ,   б а қ - б а қ ,  

о ш а ғ а н ,  

б ү л д і р г е н ,   қ а р а а л қ а ,   қ а р а   қ а р а қ а т , 

гү л ш е т е н ,  к үн бағар,  с и ы р с іл е к е й ,  ш аш ы р а т қ ы , 

ш ө ң кіш ,  ш ы р ғ а н а қ ,   т.б. 

д ә р і л і к  

ш ө п т е р д е н  

ж а с а л ы н ғ а н .

О с ы   д ә р іл ік   ш ө п т е р г е   д е г е н  

а д а м д а р д ы ң  

с ұ р а н ы с ы   ж ы л д а н   ж ы л ғ а   а р т ы п   к е л е д і  Мүны 

б із   д ә р і х а н а л а р ғ а  

б а р ы п   ә ң г і м е   ж ү р г із у  

н ә т и ж есін д е  ан ы қ тад ы қ.  С о н ы ң   ішінде  е ң   көп 

қаж ет   ететіні  а с қ а з а н ,  жүрек,  б ау ы р ,  б ү й р е к  

а у р у л а р ы н а   қ а р с ы ,  ж е т е л г е ,   д и а б е т к е   қ а р с ы  

ш әп тер  екен.  Муны  т е м е н д е г і  с ы з б а д а н  

көруге 

б о л а д ы .

Дәрілік

шөптер

20 0 8

2 0 0 9

20 1 0

Ж үрек

70

75

80

Асқазан

50

60

75

Б ау ы р

45

55

70

Бүйрек

65

70

75

С о н ы м е н   б ір г е   д ә р і х а н а ғ а   к е л у ш і л е р д е н  

с а у а л н а м а  

а л ы н д ы ,  

С а у а л н а м а  

ж ү р г із у  

б а р ы с ы н д а   үш   к ү н д е   4 0   а д а м н а н   с ұ р а л ы п .  

о н ы ң   3 2 -с і 

е г д е   ж а с т а ғ ы   а д а м д а р  

д ә р і л і к  

ш ө п т е р д і  

к е б і р е к  

п а й д а л а н а т ы н д ы ғ ы  

а н ы қ т а л д ы .  С а у а л н а м а   қ о р ы т ы н д ы с ы н   кел есі 

мониторигтік  керсеткіш тен 

көруге  б о л а д ы .

С о н ы м е н  

б і р г е  

б із  

м е к т е б і м і з д е г і  

о қ у ш ы л а р д ы ң   д е н с а у л ы ғ ы н а   д а   н а з а р  а у д а р ы п , 

з е р т т е у   ж ұ м ы с т а р ы н  

ж ү р г із д ік . 

М е к т е п  

ф е л ь д ш е р і н е н  

о қ у ш ы л а р д ы ң   д е н с а у л ы ғ ы

ж ө н і н д е   м ә л і м е т   а л ы н д ы   (№ 6   к е с т е г е   н а з а р  

а у д а р ы ң ы з д а р ) .

Бүл  м ә л ім е т т е р д е н   а у ы р а т ы н   оқуш ылар саны 

ө с іп   б а р а   ж а т қ а н ы н  

б а й қ а у ғ ә  

б о л а д ы .  

С онд ы қтан  м ект еп   а с х а н а л а р ы н д а   оқушыларға 

ә р   түрлі  д әр у м е н д ік   ф и т о - ш а й л а р   беруді  көптеп 

н а с и х а т т а у  

қ а ж е т  

д е п  

о й л а й м ы з .  

Бүл 

о қ у ш ы л а р д ы ң   д е н с а у л ы ғ ы н а   о ң   э с е р   е т е д і. 

С о н ы ң   д ә л е л і  

р е т і н д е  

қ а з ір г і 

у а қ ы т т а  

м е к т е б ім із д е   біздің  ү с ы н ы с ы м ы з б е н ,  әкімшілік 

ж э н е   м е к т е п   ф е л ь д ш е р і м е н   к е л і с е   о т ы ры п , 

м е к т е п   о қ у и іы л а р ь ін а   ф и т о - ш а й л а р   б ер іл у д е . 

С о н ы ң   ішінде  б а л   су сы н ы   д а   б ар .  О қуш ы ларды ң 

д ен сау лы ғы н  нығайту м а қ с а т ы н д а  осы н д ай   фито- 

ш а й л а р д ы  

м е к т е п  

а с х а н а л а р ы н д а   ү н е м і 

п а й д а л а н у ғ а   о қ у ш ы л а р   а р а с ы н д а   н а с и х а т т а у  

ж ү м ы с ы н   жүргізіп  о т ы р а м ы з .  

Қазіргі  уақы тта 

о с ы н д а й  

ш а й л а р ғ а   д е г е н   о қ у ш ы л а р д ы ң  

с ү р а н ы с ы   а р т а   түсуде.

А т а - а н а л а р   д а   б ұ л   ж ү м ы с ы м ы з ғ а   қ о л д а у  

к ө р с е т у д е .   Б ұ д а н  

а д а м   е з і н - е з і   е м д е у м е н  

н е м е с е  

ф и т о т е р а п е в т і л і к  

е м ш і л і к п е н  

ш ұғы лд ан уға  б о л а д ы   д е г е н   ұғым  тумауға  тиіс. 

Н а у қ а с т ы   т е к   қ а н а   м а м а н   д ә р і г е р л е р д і ң   ға н а  

е м д е й   а л а т ы н д ы ғ ы   е ш қ а ш а н  

е с т е н  

шықпауы 

тиіс.

Ал,  ж а л п ы   а л ғ а н д а ,  б ұ л   жүргізілген  жұмыс  -  

д ә р і л і к   ш е п т е р д і ң  

а д а м   а ғ з а с ы н а  

т и г і з е р  

п а й д а с ы   з о р   екендігіне ж ә н е   әлі д е  з е р т т е у  қажет 

екендігіне  н а з а р   а у д а р т а д ы .

Қорыта  к е л г е н д е ,  жергілікті  жердегі  дәрілік 

есімдіктердің  а л у а н   түрлі 

екендігі  аны қталды . 

Ш и п ал ы қ   қ а с и е т к е   и е   ө с ім д ік т е р д е н   к еп теген 

емдік  қай н аты н ды ,  ш ырын,  тұнб а,  унтақ,  ф ито- 

ш а й л а р   д а я р л а н а т ы н ы  

а н ы қ т а л д ы .   Д ә р іл ік  

өсім д ік т ер д е н   бүгінгі  м е д и ц и н а д а   кең  т а р а л ғ а н  

д ә р і л ө р   а л ы н а т ы н д ы ғ ы н а   кезіміз  жетті.  Өйткені 

ж а л п ы   х а л ы қ   м е д и ц и н а с ы   п а й д а л а н ы п   келген 

ш и п а л ы   ш ө п т е р м е н   е м д е у   м ә с е л е с і н і ң   бүгінгі 

т а ң д а   е з і н д і к   н а з а р   а у д а р у д ы  

т а л а п   е т е р  

м ә с е л е л е р д і ң   с а н а т ы н а   ж а т а т ы н ы н   б а й қ а у ғ а  

б о л а д ы .

С о н ы м е н   б ір г е   а д а м д а р д ы ң   д ә р і д е н   гері 

ш и п а л ы  

ш ө п т е р м е н  

е м д е л у г е  

д е г е н

Е ң   к е п   с ұ р а н ы с қ а   и е   ш и п а л ы   ш ө п т е р д і ң   м о н и т о р и н г т і к   к ө р с е т к іш і.

2008 

2009 

2010

І^жүрек

Яасқазан

□ б ау ь р

□  бүйрек

Валеология, Денсаулық және өмірлік дағдылар

13

ВАЛЕОЛОГИЯ

ы қ ы л а с т а р ы  

ж ы л д ә н - ж ы л ғ а  

а р т ы п  

к е л е  

ж атқандығы  ан ы қ т а л д ы .

Біздің еліміз табиғи өсімдіктер  қоры на ө т е  бай. 

Бірақ,  о л   б ай л ы қ   «ш ексіз»  е м е с .  С о н д ы қт ан   оны 

тиімді  пай д ал ан у ,  ж о й ы лы п   кетуінө  ж ол  б е р м е у  

керектігі  үнемі  е с т е н   ш ы қпаған  жөн.

П а й д а л а н ы л ғ а н   ә д е б и е т т е р т і з і м і :

1  Қожабеков  М.,  Қожабекова  Г.  Дәрілік  өсімдіктер. 

Алматы,  «Қазақстан»,  1982  жыл.

2  Қажымуратов  М.  Гіайдалы  өсімдіктер.  Алматы, 

«Қайнар»,  1986  жыл.

3  Ковш арь  А.Ф .  Қ ә зақстанны ң  "Қы зы л  кіта б ы ” 

беттерінен.  Алматы,  2004  жып.

4 Оқушы  анықтамасы, 

Алматы,  «Арман»,  2003 жыл.

5.  П аркер  С.,  У ильям с  Б,  С ұр а қ  жэне  жауап. 

Энциклопедия.  «Алматыкітал»,  2007  жыл.

6.  Сафонов  Н.Н.  Дәрілік есімдіктер.  Москва,  1993 ж.

7.  С ы ба н бе ко в  Қ.Ж  Ж абайы   е с ім д ікт е р   сыры. 

Алматы,  «Қайнар»,  1986  жыл.

8  А қы пбеков  Ө.  Х алы қ  е м ін ің   қудір е ті.  Алматы, 

«Қайнар».  1993  жыл.

О қ у ш ы л а р д ы ң   д е н с а у л ы ғ ы   б о й ы н ш а 

с а л ы с т ы р м а л ы   № б -к е ст е

Оқу  ж ы л д а р ы

А у ы р аты н   оқуш ы л ар 

с а н ы

2 0 0 5 -2 0 0 6

209

2 0 0 7 -2 0 0 8

2 8 3

2 0 0 8 -2 0 0 9

305

2 0 0 9 -2 0 1 0

304

9. Астапенко А .,  Капков A.  Дәрілік өсімдіктер.  Москва, 

1990  жыл.

10.  Иващенко  А .A.  Қазақстанның  қорықтары  мен 

ұлттық  бақтары.  «Алматыкітап»,  2006  жыл.

11.  Қазақстанның  есімдіктер  әлемі.  «Алматыкітап»,  „ 

2004  жыл.

12.  Қазақстан  өсімдіктер  әлемінің  асыл  қазынасы. 

Алматы,  2006  жыл.

2010

жүктеу/скачать 1,6 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: