Серия философия серия культурология

76
                          
ҚазҰУ хабаршысы. Философия сериясы. Мəдениеттану сериясы. Саясаттану сериясы. № 1 (36). 2011
 
Ж.Алтаев, Ж.А. Амиркулова 
 
ƏЛ-ФАРАБИДІҢ ЕУРОПА ҒЫЛЫМЫНА ƏСЕРІ 
 
Орталық Азия, Қазақстан жəне бүкіл Шығыс 
халықтарының  əлемдік  ғылым  мен  мəдениет 
тарихында Фараб қаласының (Отырар, Оңтүстік 
Қазақстан)  данышпан  тумасы,  ұлы  ойшыл, 
философ, 
ғалым-энциклопедист 
əл-Фараби 
айрықша орынға ие. 
Бұл кезеңдерде Орталық Азия мен Қазақстан 
халқының  материалдық  жəне  рухани  мəдениеті 
ерекше  көркейе  түсті – қалаларда  сəулет 
ансамблі,  өнердің  синтезі  мен  архитектурасы 
дамыды.  Сол  дəуірдің  керемет  ескерткіштері: 
атақты  Əмудария  мен  Иссык  алтын  заттар 
комплексі, 
Ескі 
Нистің 
эллинистикалық 
скульптуралар  мен  ритондар,  Балалық-Тепе 
полихромды  жазбалары,  Аджина-Тепе,  Отырар 
кітапханасы,  александрлікпен  салыстырғанда 
өзінің  байлығымен  кем  түспеді,  сонымен  бірге 
Педжикент,  Афрасиаб,  Шахристан  секілді 
керемет  қақпалар  ерекше  стильмен  жасалып, 
қазірге  дейін  өзінің  эстетикалық  сезімі  бізге 
əсер  етуде.  Бұл  сол  аймақта  орналасқан 
халықтың  сəулет  өнері  куəгерлігінің  айқын 
белгісі болып табылады. Зороастризм мен басқа 
да  таралған  діни  ағымдары  сол  кезеңде 
абстрактылы  ойлау,  философияның  дамуына 
алып келді. Алғашқы жазбаларда дами бастады, 
халықтың  шығармашылық  деңгейі  көркейе 
түсті. Жоғарғы дəрежеге жеткен поэзия болды. 
Б.э. VІІ  ғ.  ортасынан  бастап  Орталық  Азия 
мен  Қазақстанның  жартысы  орасан  зор  Араб 
халифатының  құрамына  қосылды.  ІХ-ХІІ  ғғ. 
халифат  мəдениеті  сол  кездегі  еуропалықтан 
əлдеқайда  жоғары  дəрежеде  болды.  Оның 
тарихи  зор  еңбегі  еуропалықтардың  Шығыс 
халықтарының 
жетістіктерімен 
танысуын 
қамтамасыз  еткен  шығыс  ғалымдарының 
еңбектері  мен  іс-əрекеттерінде  меңгеріліп, 
шығармашылық  тұрғыда  өңделген  көптеген 
антикалық  дəстүрлердің  (əсіресе,  жаратылыс-
тану  ғылымдары  мен  философия  саласы)  кең 
таралуы  деп  есептуге  болады.  Фараби,  Бируни, 
Ибн Сина жəне көптеген басқа да ойшылдар тек 
халифаттың  ғана  емес,  бүкіл  адамзат  мəдениеті 
мен ғылымына аса ірі үлес қосты. Медициналық 
шығармалар  мен  математикалық  трактаттар, 
астрономиялық  кестелер  мен  түрлі  тілден  (ең 
алдымен  антикалық)  аударылған  араб  аудар-
малары  Батысқа  жетіп,  жүз  жыл  бойы  орасан 
зор  абыройға  ие  болды.  Батысеуропалық 
əдебиеттің  дамуында  да  Шығыстың  рөлі 
айрықша.  
Белгілі  қазақстандық  ғалым-фарабитанушы 
А.Х.  Қасымжанов  айтқандай,  əсіресе  «араб 
ғалымдары  эксперимент  пен  өлшемге  жолды 
көрсетіп, қазіргі ғылымның өкілдеріне айналды. 
А.  Гумбольдт  сол  кезең  мен  аймақтың 
ойшылдарын нағыз жаратылыстану ғылымының 
жаратушысы деп бағалаған». [1, 159 б.] 
Орта  ғасыр  кезеңінде  əсіресе  əл-Фараби 
өзінің философиялық жүйелі ойларымен, ғылым 
тарихында,  логика,  музыка  теориясы,  астроло-
гия,  теоретикалық  медицина,  математика,  мем-
лекет  іліміне  қатысты  өзінің  жарқын  ойларын 
таныта  отырып  əлемдік  ғылымға  өзіндік  ізін 
қалдырды.  Оның  ойлары  ибн  Сина  жəне  ибн 
Рушд  сияқты  кейінгі  философтармен  жал-
ғастырылып,  Спиноза  философиясына  жəне  ол 
арқылы  француз  философиясына  айтарлықтай 
өз  ықпалын  тигізді.  Демек,  əл-Фараби  филосо-
фиясы  тек  Орта  жəне  Таяу  Шығыстағы  əлеу-
меттік-философиялық  идеялардың  дамуына 
əсер етіп қоймай, Батыс Еуропаға да өз ықпалын 
тигізді деп айта аламыз. Академик М.М.Хайрул-
лаев  айтқандай, «əл-Фараби  философиясы  Ибн 
Баджа, Ибн Туфейль жəне Ибн Рушд секілді аса 
көрнекті  ғалымдарды  дүниеге  əкелген XI-XIII 
ғ.ғ. «араптық»  Испания  жəне  Солтүстік  Афри-
кадағы 
алдыңғы 
қоғамдық-философиялық 
ойлардың  дамуына  шешуші  ықпалын  тигізді». 
[2, 325 б.]  
Белгілі  философ  Ибн  Баджа (XI ғ.  аяғы – 
1138ж.)  əл-Фарабидің  бірсыпыра  идеаларын 
дамытты.  Оның  индивидтің  мінезін  кемел-
дендіруі мен бақытқа жету жолдары баяндалған 
«Жалғыз  өмір  сүру  салты  туралы»  атты  басты 
еңбегі əл-Фарабидің əсерімен жазылған.  
Əл-Фараби философиясы мен логикасы Ибн 
Туфейльге  де (1110-1185) əсер  етті, «Хай  жəне 
Якзан  ұлы  туралы  роман»  деген  еңбегінде 
ғылыми ойдың дамуына əсерін көрсетеді.  
Əл-Фараби  есімі  көптеген  еуропа  елдеріне 
ертеден  танымал  болып,  ХII-ХIIIғғ.  өзінде-ақ 
оның  философиялық  трактаттары  ежелгі  еврей 
жəне  латын  тілдеріне  аударылды.  Бірақ  əл-
Фараби мұрасын жүйелі əрі нақты зерттеу оның 
трактаттарының мəтіні мен аудармаларын басып 
шығарумен  қатар  зерттеу  жұмыстары  шыға 
бастаған XIXғ.  Ортасында  шыға  бастады. 
Ортағасырлық  Еуропа  классикалық  ежелгі  грек 
фиолософиясымен  көп  жағдайда  əл-Фараби 
еңбектері  арқылы  танысты.  Тек XIIғ.  кезінде 
оның  «Ғылымдар  классификасы»  деген  еңбегі 
латын  тіліне  екі  рет  аударылды. «Альфа-
рабиуса» – «Сананың  мəні  туралы», «Сұрақтар 
негізі»  жəне  Аристотельдің  «Физика», «Поэти-
ка»  еңбектеріне  түсініктемелері, «Бақыт  жолы 
туралы» жəне логикаға байланысты трактаттары 
мен басқа да еңбектері XIIғ. бастап XVIIғ. дейін 

Вестник КазНУ. Серия философия. Серия культурология. Серия политология. № 1 (36). 2011                                                
77 
латын  тіліне  бірнеше  рет  аударылды.  əл-
Фарабидің  кейбір  трактаттары  осы  күнге  тек 
латын  тіліндегі  аудармалар  арқылы  жетті,  ал 
араб  тіліндегі  кейбір  қолжазбалары  өкінішке 
орай сақталмаған.  
Əл-Фарабидің еуропа  ғылымына  əсері  оның 
ізбасарлары ибн Сина, əсіресе ибн Рушд арқылы 
көрініс  тапты  деп  айта  аламыз.  Аверроизм, 
негізінен XIII-XIVғ.ғ.  прогрессивті  француз 
жəне  итальян  философиясына  қатты  əсер  етіп, 
оның негізі болды. Батысеуропа ортағасырының 
ірі  ойшылдары  Р.Бэкон,  Д.Скот  өздерінің 
теориялық  шығармаларында  əл-Фараби,  ибн 
Сина, 
ибн 
Рушд 
еңбектерін 
қолданды. 
Спинозаның  кейбір  трактаттарында  құрылымы 
мен  бағытына  қарай  əл-Фараби  еңбектеріне 
жақындық сезіледі. Осман Əмин əл-Фараби мен 
Спинозаның  ұқсас  концепцияларын  айтады. 
И.Мадкур 
екі 
ойшылдың 
зерде 
мен 
пайғамбарлық  жайлы  идеялық  ұқсастықтарын 
көрсетеді.  Олардың  ішіндегі  ең  ұқсасы  əл-
Фараби  мен  Спинозаның  əлеуметтік-саяси 
концепциялары  жөніндегі  ойлары.  Мысалы, 
бақытқа  жетудің  жолдары,  мақсаты,  мемлекетті 
басқарудың  формасы  мен  функциясы  т.б. 
Спиноза, əл-Фараби секілді өзінің қоғам туралы 
ілімін 
адамның 
«шынайы» 
табиғатынан 
шығарады,  мемлекеттің  мақсаты  əрбір  адамды 
ақылмен  басқарып,  бақыт  пен  бостандық 
сыйлау  дейді.  Əл-Фарабидің  адамдардың 
индивидуалды  армандарының  бірлігі  ретіндегі 
социум  ұғымы  Ж.Ж.  Руссоның  «əлеуметтік 
келісім»  идеясына  сəйкес.  Сондай-ақ  əл-
Фарабидің  «білім – интуицияға  негізделген» 
деген 
ойы 
Николаустың, 
Шеллингтің, 
Бергсонның  жəне  Штейнердің  еңбектерінде  өз 
көрінісін  тапты.  Əл-Фарабидің  адам  туралы 
негізгі идеясы микрокосмос жəне макроадамдар 
əлемі  ретіндегі  ойлары  Николаус,  Лейбниц, 
Спенсерден 
бұрын 
болды. 
Əл-Фарабидің 
зердеге  негізделген  этикалық  жүйесі  Еуропада 
тек  ХIХ  ғ-да  И.Кант  философиясында  өз 
көрінісін  тапты.  Ф.Детриций  сынды  зерттеу-
шілердің  айтуынша:  Шығыста  Аристотель  əл-
Фарабидің еңбектерінің арқасында ғана Аристо-
тель  атанды  дейді.  Көптеген  ортағасырлық 
ғалымдардың  айтуынша  əл-Фараби  ортағасыр-
лық еуропалық ойдың қалыптасуына əсер еткен 
перепатетизмнің  негізін  қалағандардың  бірі. 
Шығыс  перепатетиктері  əл-Кинди,  əл-Фараби, 
Ибн-Сина,  Ибн  Рушт  сындылар  Аристотель 
еңбектерін талдап, Еуропаға кеңінен танытты. 
Сондықтан  да  араб  тілді  ортағасырлық 
философия көнегректік философияның алғашқы 
мұрасы  ретінде  шығармашылық  жағынан 
дамытып,  жаңа  деңгейлерге  көтерді.  Əл-Фраби 
Шығыс  пен  Еуропа  мəдениеттерін  байланыс-
тырушы «көпірге» айналды. 
Белгілі  қазақстандық  фарабитанушы-ғалым 
А.Х.Қасымжанов: «Əл-Фарабидің  түрлі  мəдени 
дəстүрлерді  сіңіруі,  еуропацентризм  мен  азия-
центризмді  жоққа  шығарады,  түрлі  мəдениет-
тердің  дамуында  тек  аналогия  ғана  орын 
алмайды,  сонымен  қоса  бір-бірін  қамту,  ықпал 
ету, қабылдау, күрес т.б. орын алады. Байланыстар 
тек  көп  жақты  ғана  болып  қоймай,  ең  бастысы 
олар  бір-біріне  ықпал  етіп,  толықтыра  түсті». [1, 
12 б.]  Қазақстандық  философ  А.Нысанбаевтың 
пікірінше: «Əл-Фараби  түсіну  мəселесіне  үлкен 
мəн беріп, көне антика дүниесі мен ортағасырлық 
араб  мəдениеті  сұхбаттастығына  үлкен  үлесін 
қосты.  Ол  мəдениеттердің  қарсы  дəстүрлерін 
үйлестіретін  талантқа  ие  болып,  өзіндік  жүйе 
құрды. Бұл Екінші Ұстаздың талдау əдісі еді» [4, 
110 б.]. 
Өз  кезегінде  əл-Фараби  мұраларын  тануда 
Х1Х – ХХғғ.  Еуропалық  ғалымдарды  да  айта 
кеткен  жөн.  Олар:  Х1Хғ.  екінші  жартысында 
ортағасырлық  араб  тілді  Шығыс  рухани 
мəдениеті жайлы еңбектер жазған неміс ғалымы 
М.Штейншнейдер, 1890ж.  əл-Фарабидің  сегіз 
философиялық 
трактатын 
Лондондық, 
Лейдендік  жəне  Берлиндік  жазбалардан  жария-
лаған Фридрих Детриций, неміс жəне ағылшын 
тілдерінде  жарық  көрген  «Ислам  философия-
сының  тарихы»  еңбегінің  авторы,  голландық 
ғалым  Де  Бур  болды.  Ортағасырлық  араб 
философиясын  зерттеген  француз  ғалымдар, 
соның  ішіндегі  фараби  танушылар:  И.Форгет, 
С.Дугат, 
Л.Лутхер, 
С.Мунк, 
Э.Ренан, 
И.Финнеген  т.б.  айтуға  болады.  Э.Ренанның 
«Аверроэс  и  авероизм»(Париж,1952)  еңбегінің 
маңызы зор. Танымал француз шығыстанушысы 
Р.Эрланже 1930-1935жж.  əл-Фарабидің  музы-
каға  қатысты  «Китаб  əл-мусика  əл-кабир» 
(«Музыканың  үлкен  кітабы»)  кітабын  Парижде 
түпнұсқадан  аударып,  жарыққа  шығарды.  Бізге 
белгілісі,  ХХғ.  басында  шығыстың  рухани 
мəдениетін  зерттеуде  əл-Фараби  мұраларын 
зерттеу  өз  жалғасын  тапты.  Көптеген  шығыс-
танушы  ғалымдардың,  А.Мец,  Л.Массиньон, 
Р.Блашэр, 
А.Массэ, 
Ф.Габриели, 
Э.фон 
Грюнбаум,  Ф.Коплстон  т.б.  еңбектері  жарыққа 
шықты.  Сондай-ақ,  ресейлік:  И.Крачковский, 
Е.Бертельс,  В.Бартольд  сынды  шығыстанушы-
философтардың  да қосқан  үлестерін атап өткен 
жөн.  
Əл-Фараби 
жайлы 
еңбектер 
Англия, 
Испания,  АҚШ  сынды  мемлекеттерде  де 
жарыққа шықты. 
Шығыс  ойшылының  мұраларын  зерттеуде 
Қазақстандық ғалымдар да өз үлестерін қосуда. 
Оның  айғағы  ретінде 1975ж.  ойшылдың 1100 
жылдығына  арналған:  Мəскеуде – «Əл-Фараби 
жəне  əлемдік  өркениет»,  Алматыда – «Əл-
Фараби:  Шығыс  елдері  ғылымы  мен  мəде-

78
                          
ҚазҰУ хабаршысы. Философия сериясы. Мəдениеттану сериясы. Саясаттану сериясы. № 1 (36). 2011
 
ниетінің  дамуы»,  Бағдатта – «Əл-Фараби  жəне 
адамзат  өркениеті»  атты  конференциялар.  Бұл 
халықаралық  конференциялардан  əлем  халық-
тарының  көнеден  қалыптасқан  ғылыми  жəне 
мəдени ынтымақтастығы аңғарылады. 
2010  жылдың  қараша  айында  Францияның 
Париж 
қаласында 
ЮНЕСКО-ның 
штаб 
пəтерінде 
«Əл-Фараби 
жəне 
Еуропалық 
ренессанс»  атты  халықаралық  дөңгелек  үстел 
болып  өтті.  Бұл  жиынға  Еуропаның  бірнеше 
мемелекетінен  келген  Фарабитанушы  ғалымда-
ры  қатысып,  Əл-Фарабидің  Ортағасырлық 
Еуропаның  қайта  өрлеу  дəуіріне  əсіресе 
жаратылыстану  ғылымдары  мен  философия-
сына қанашалықты ықпалы болғандығын айтып 
өтті.  
Бұл  шығыстың  «екінші  ұстазы»  əл-Фараби 
мұрасының  қайта  жаңғыруына  себепші  бола-
тыны  сөзсіз.  Бүгінгі  күні,  біздің  Республика-
мызда  əл-Фарабидің  философиялық  трактатта-
рын  зертеуде  жəне  оның  аудармаларын  басып 
шығару  жөнінде  үлкен  жұмыстар  жүргізілуде. 
Оған  дəлел,  профессор  А.Х.  Қасымжановтың 
жетекшілігімен, 
философия 
жəне 
құқық 
институты  негізінде 1975 жылы  құрылған,  əл-
Фараби  мұрасының  зерттеу  орталығын  атап 
өтсек  болады,  оған  Қазақстанның,  А.Машани, 
М.Бурабаев,  Е.Харенко,  К.Таджиковна,  Б. 
Ошерович, Б. Тайжанов жəне А.Кубесов сынды 
беделді  ғалымдары  мен  Ресейдің – Б.Гафуров, 
А.Сагадиев, Яшерович жəне т.б. ғалымдарының 
қосқан  үлесі  мол.  Зерттеу  жұмыстарының 
нəтижесінде  əл-Фарабидің  келесі  трактаттар 
сериясы  баспаға  ұсынылды: «Философиялық 
трактаттары», «Əлеуметтік-этикалық  трактат-
тары», «Логикалық трактаттары», «Математика-
лық  трактаттары», «Птолемейдің  «Альмагесті-
сіне»  түсініктеме», «Ақыл  жəне  ғылым 
жөнінде», «Тарихи-философиялық  трактатта-
ры», «Жаратылыстану  ғылымдарының  трактат-
тары», «Музыка  жəне  поэзия  жөнідегі  трактат-
тар» .  
«Мəдени  мұра»  бағдарламасы  бойынша  əл-
Фарабидің 10 томдық  шығармалар  жинағын 
Лотос-Астана  баспасында  дайындап  шығарды. 
Оған  қоса 20 томдық  «Қазақ  халқының 
философиялық  мұрасының» 2,3,4,16 томдары 
Əл-Фарабиге арналған.  
1991  жылы  əл-Фарабидің  есімі,  Қазақстан 
Республикасының  жетекші  білім  жəне  ғылым 
мекемесіне 
айналған – Қазақ 
Ұлттық 
Университетіне  берілді.  Ал, 1993 жылы  осы 
университетте,  əл-Фараби  мұрасын  зерттеуге 
арналған  ғылыми  зерттеу  орталығы  ашылды 
жəне бүгінгі күні де ол өзінің жалғасын табуда. 
Қорытындылай  келе  келесі  ойды  айтқымыз 
келеді:  ұлы  адамдардың  шығармашылығына 
зейін  салып  қарасақ,  олар  өздері  өмір  сүрген 
дəуірдің  айқындаушы  бейнесі  болып  табылады. 
Бірақ , Əбу  Наср  əл-Фараби  өз  заманының 
келбетті  ғана  болып  қоймай,  адамзаттың 
кемелгендікке  үздіксіз  ұмтылысын  бейнелейді. 
Оның  көтерген  мəселелер  қазіргі  кезде  де  өз 
маңыздылығын  жоғалтпаған,  ал  бұл  мəселе-
лердің шешімі адамдарға Батыс пен Шығыстың 
өркениеттер  аралық  сұхбаттастық  идеалына 
жақындай түсуіне жағдай жасайды. 
 
____________ 
 
1.  Касымжанов А.Х.. Аль-Фараби. – М.: Мысль, 
1982. –159 с. 
2.  Хайруллаев М.М. Мировоззрение аль-Фараби и 
его значение в истории философии. – Ташкент, 1967. – 
325 с. 
3.  Аль-Фараби и развитие Восточной 
философии. – Астана, 2005. – 110 с. 
 
*** 
В данной статье рассматривается непосредственное 
влияние  учений  аль-Фараби  на  европейскую  науку 
эпохи Возрождения. 
 
*** 
In this article is considered direct effect al-Farabi 
doctrine on the European science of Renaissance.  
 
 
 
 
 
А.А. Демеуова 
 
ВЗАИМОДЕЙСТВИЕ ГОСУДАРСТВА И РЕЛИГИИ: ЗАРУБЕЖНЫЙ ОПЫТ 
 
Учитывая,  что  религиозная  ситуация  карди-
нально изменилась за последние годы не только 
в Казахстане, но и в Западной Европе, изучение 
и  обобщение  опыта  европейских  государств  в 
этой  области  может  быть  весьма  интересным 
как  в  теоретическом,  так  и  в  практическом 
отношении. 
Европейские  государства,  как  и  Казахстан, 
представляют  собой  поликонфессиональные  и 
полиэтнические общества, где, как и у нас широко 
представлены  новые  религиозные  образования. 
Спектр новых религиозных образовании в Европе 
очень  широк  и  как  утверждают  современные 
американские 
исследователи 
Р. Старк 
и 

Вестник КазНУ. Серия философия. Серия культурология. Серия политология. № 1 (36). 2011                                                
79 
В. Бейнбридж,  они  насчитывают  несколько 
десятков наименований различной ориентации от 
тибетского 
буддизма 
до 
«антикультурных 
иудейских причуд» [1, с.483]. 
В европейской практике любые ограничения 
права  на  свободу  совести  установлены 
международно-правовыми 
стандартами, 
а 
именно  случаи  угрозы  государственной  или 
общественной  безопасности,  ущерба  здоровью, 
нарушения  морали  и  нравственности,  принятой 
в  данном  обществе,  нарушение  прав  и  свобод 
других  граждан,  распространяются  на  все 
религиозные  сообщества  без  исключения, 
независимо от их происхождения, количествен-
ного  и  возрастного  показателей,  особенностей 
вероучения  и  культовой  практики.  Между-
народное  законодательство  не  разделяет  рели-
гиозные  объединения  на  традиционные  и 
нетрадиционные, а также не использует понятий 
«тоталитарная секта» и «деструктивный культ», 
т.к.  дать  правовую  оценку  критериев,  по 
которым  та  или  иная  группа  может  быть 
отнесена  к  «тоталитарной»  или  «деструктив-
ной»  достаточно  сложно.  Но,  вместе  с  тем 
следует  обратить  внимание,  что  правительства 
европейских  государств  защищают  позиции 
традиционных  религий.  Ибо  равноправие,  т.е. 
наличие  минимума  необходимых  прав  и  стар-
товых  возможностей  для  всех  религиозных 
объединений, не означает равенства их социаль-
ной  и  исторической  значимости  в  обществе  и 
вклада в поддержание духовности нации. 
Впервые  во  французской  законодательной 
практике  была  предпринята  попытка  опреде-
ления  понятия  «секты».  Согласно  данному 
определению  «секта»  это  «группа,  имеющая 
целью  или  результатом  своей  деятельности 
создание  или  эксплуатацию  психологической 
или  физической  зависимости  участников. 
Недавно была предпринята попытка Националь-
ным  Собранием  Франции,  единогласно  при-
нявшим  законопроект,  предусматривающий 
уголовную  ответственность  за  «манипуляцию 
сознанием».  Манипуляция  сознанием – это 
«тяжкое и повторяющееся давление или исполь-
зование специальных методов с целью добиться 
от  человека,  с  его  согласия  или  без  оного, 
совершения  действия  или  воздержания  от 
действия,  в  результате  чего  ему  будет  нанесен 
серьезный  ущерб».  Спецслужба  МВД  Франции 
в  своих  общих  пояснениях  сформулировала 10 
критериев, наличие хотя бы одного из которых, 
согласно 
данной 
пояснительной 
записке, 
свидетельствует  о  том,  что  данная  организация 
является «сектой»: 
– дестабилизация сознания;  
– принуждение  к  разрыву  с  прежним  окру-
жением; 
– вербовка детей; 
– антиобщественные высказывания; 
– нарушения общественного порядка;  
– непомерные  финансовые  притязания  (по-
боры); 
– нарушение  норм  экономической  деятель-
ности (утаивание средств);  
– привлечение  руководителей  или  членов 
организации  к  суду  или  следствию  по  серьез-
ным обвинениям;  
– попытка  проникновения  во  властные 
структуры [2].  
Данный  шаг,  предпринятый  со  стороны 
Национального Собрания Франции о серьезных 
основаниях для принятия такого законопроекта. 
Однако  сегодня  пока  сложно  утверждать  об 
эффективности  этих  мер  в  борьбе  с  распрост-
ранением  сект,  т.к.  в  настоящее  время  пока 
правоприменительная  практика  в  данной 
области  отсутствует.  История  свидетельствует 
пока  об  обратном,  т.е.  меры  репрессивного 
характера  никогда  не  приносили  желаемого 
результата.  На  наш  взгляд,  когда  речь  идет  о 
нарушении закона достаточно обычного уголов-
ного  законодательства  в  каждом  конкретном 
случае.  К  тому  же  факт  дестабилизации  созна-
ния  или  непомерных  финансовых  притязаний 
доказать  практически  невозможно,  поскольку 
взрослый,  дееспособный  адепт  того  или  иного 
нового  религиозного  движения  вправе  сам 
распоряжаться  своей  жизнью  (материальными 
средствами, временем и т.п.). 
Как  предлагают  многие  исследователи 
современной  религиозной  ситуации  в  мире, 
государства  вполне  могут  справиться  с 
проблемой  нарушения  законов  новыми  рели-
гиозными  движениями,  применив  к  ним  нормы 
уголовного права. Особенно это касается Церк-
ви  сайентологии  и  других  новых  религиозных 
образований. 
 
Надо сказать, что европейские государства в 
целях  сдерживания  роста  и  распространения 
новых  религиозных  движении  используют  и 
другие  меры,  например,  систему  закрепления 
различных  правовых  статусов  за  традицион-
ными  религиозными  объединениями  и  новыми 
религиозными  движениями.  В  частности,  в 
Италии закон предусматривает 4 вида правового 
статуса для религиозных организаций: 
– зарегистрированные религии; 
– группы с частноправовым статусом; 
– признанные ассоциации; 
– непризнанные ассоциации. 
Две последних категории относятся к новым 
религиозным  движениям.  Непризнанные  ассо-
циации имеют право на легальную деятельность 
без предоставления властям устава или учреди-
тельных  документов.  Но  их  правосубъектность 
весьма  ограничена.  Признанные  ассоциации 
обладают  гораздо  большими  юридическими 

80
                          
ҚазҰУ хабаршысы. Философия сериясы. Мəдениеттану сериясы. Саясаттану сериясы. № 1 (36). 2011
 
возможностями.  Правовое  регулирование  их 
деятельности  осуществляется  в  соответствии  с 
Гражданским  кодексом.  Финансовая  деятель-
ность  находится  под  надзором  государства.  В 
частности,  это  касается  вопросов  приобретения 
собственности и получения пожертвований. 
Подобная  практика  существует  и  в  ряде 
других  европейских  государств  (например,  в 
Австрии с 1998 г. действует самый жесткий, на 
наш  взгляд,  закон,  касающийся  новых  рели-
гиозных  движении).  Для  этих  организаций 
законом 
предусмотрен 
«второстепенный 
статус»  с  испытательным  сроком  от 10 до 20 
лет.  Для  приобретения  этого  статуса  преду-
смотрен количественный ценз. 
Согласно  данной  градации  «второклассная» 
общественная организация должна насчитывать 
не  менее 300 членов.  По  истечении  указанного 
срока религиозная организация может получить 
официальное  юридическое  признание.  Однако 
такие привилегии, как освобождение от уплаты 
налогов, 
государственное 
финансирование, 
возможность  деятельности  в  государственных 
школах  и  Вооруженных  силах  по  этому  закону 
могут  получить  лишь  официальные  религии, 
насчитывающие не менее 16 тыс. человек. 
Проблемы  распространения  и законодатель-
ного  регулирования  новых  религиозных  обра-
зований  продолжают  волновать  европейскую 
общественность.  Это  в  свою  очередь  заставило 
Парламентскую  Ассамблею  Совета  Европы 15 
мая 1998 г.  выработать  ряд  рекомендаций 
правительствам государств-членов Совета. 
Парламентская  Ассамблея  Совета  Европы 
призывает правительства стран - участниц: 
– избегать  использования  термина  «секта», 
поскольку  феномен  сект  слишком  многолик, 
для  того,  чтобы  использовать  его  для  всех 
новых религиозных движении; 
– быть 
чрезвычайно 
осторожными 
в 
различении  опасных  и  безвредных  групп. 
Создание  законов  по  сектам  нежелательно, 
поскольку,  таким  образом,  может  быть  нару-
шена свобода совести и религии, гарантируемая 
статьей 9 Европейской  Конвенции  по  защите 
прав человека и основных свобод. 
Хотя  о  законодательстве  речь  не  идет, 
можно  предложить  ряд  мер  для  защиты 
наиболее  уязвимых  членов  общества  и  сделать 
возможным  (в  качестве  последнего  средства) 
запрет  некоторых  организаций,  предоставляю-
щих убежище преступникам: 
– создать  независимые  национальные  ин-
формационные  центры  по  деятельности  новых 
религиозных образований; 
– включить  информацию  об  истории  и 
философии  религии  в  школьную  программу, 
соблюдая  при  этом  принцип  нейтралитета 
государства; 
- обеспечить  выполнение  закона  об  обя-
зательном  школьном  образовании  и  возмож-
ность  вмешательства  социальных  служб,  ответ-
ственных  за  защиту  детей,  если  требования  не 
выполняются; 
- систематически  преследовать  незаконную 
медицинскую практику; 
- уделить  внимание  вопросу  о  последствиях 
идеологической обработки последователей сект; 
- запретить  любую  группу,  члены  которой 
постоянно  занимаются  незаконной  деятель-
ностью; 
- способствовать  созданию  неправитель-
ственных  организаций  для  помощи  жертвам 
сект  и  их  семьям  (особенно  в  странах  Цент-
ральной и Восточной Европы). 
Перенося  эти  рекомендации  на  казахстан-
скую  почву,  можно  выделить  три  возможных 
направления 
деятельности 
государства 
в 
отношениях  к  новым  религиозным  образо-
ваниям: 
- создать  на  правительственном  уровне 
комиссию  по  изучению  феномена  новых  рели-
гиозных  образований  с  целью  глубокого  ана-
лиза  их  деятельности  и  выработки  рекомен-
даций органам государственной власти; 
- финансировать  образовательные  програм-
мы  с  целью  информирования  граждан  о 
существовании  опасных  новых  религиозных 
образований  и  возможных  последствиях  их 
деятельности; 
- контролировать  степень правового  риска  в 
деятельности  проблемных  групп  (образователь-
ная,  финансовая,  медицинская  сферы),  руко-
водствуясь  принципом  «опережающего  отра-
жения», а не запоздалого реагирования; 
- с  учетом  того,  что  в  постсоветское  время 
произошли  определенные  социально-экономи-
ческие  и  политические  изменения  в  обществе, 
которые  в  определенной  мере  способствовали 
не только возрождению, но и появлению новых 
религиозных,  псевдорелигиозных  организаций 
(объединений,  групп)  и  сект,  поскольку  «лишь 
анализ  конкретной  исторической  обстановки 
может 
предотвратить 
нивелировку 
или 
противопоставления 
реального 
положения 
вещей» [3, с.1],  поэтому  необходимо  разрабо-
тать  государственную  программу  по  изучению 
истории  развития  и  распространения  деятель-
ности  религиозных  организации  и  сект  на 
территории современного Казахстан [4, с.95]. 
В  целом  наиболее  целесообразным  и 
оправданным 
представляется 
следование 
европейской  практике  в  этой  сфере  с  учетом 
национальных,  культурных  и  исторических 
особенностей  современного  казахстанского 
общества.  Европейские  страны  пережили  и  до 
сих  пор  переживают  весь  ужас  последствий 
деятельности  деструктивных  и  тоталитарных 

Вестник КазНУ. Серия философия. Серия культурология. Серия политология. № 1 (36). 2011                                                
81 
сект.  Анализ  деятельности  деструктивных  и 
тоталитарных сект в европейских странах пока-
зывает  насколько  они  представляют  реальную 
угрозу обществу в целом и каждому человеку в 
отдельности  и  что  мы  находимся  лишь  на 
начальной стадии их агрессивного воздействия. 
В  этом  плане  огромнейший  интерес  представ-
ляют не только опыт европейских правительств 
в  решении  данных  проблем,  но  и  наработки  и 
исследования  зарубежных  специалистов  в  дан-
ной области.  
 
_______________ 

жүктеу/скачать 2,63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: