Х. В. Бекбосынова функционалды грамматика ұҒымдарымен етістің Ұштасуы (КӨркем шығарма мәтіндер негізінде) 6М020500 Филология магистрі академиялық дәрежесін алу үшін дайындалған магистрлік диссертация

4) Биыл да, бұл отырған барлығының кеңес Шыңғыс сыртындағы Бақанас,

Байқошқарға шейін көшіп бар

ыс

пақ (23-б).

5) Жиренше басқа да бірдеңелер сөйле

с

пек боп, бөгемек еді, қайырылған

да, үндеген де жоқ (26-б.).

6) Үндемей иіндері тиісіп, көздерін алмай, ұзақ-ұзақ отыр

ыс

ады (31-б.).

7) Жалма-жан аттарына тегіс міне сап, күншығыс жақтағы Қарашоқыны

беттеп, тұмсық ала шаба жөнел

іс

ті (32-б.).

8) Соған қолы ұзын Жексен қарайла

с

са нетуші еді? (33-б.).

9) Тақырдың ортасынан шұқыр қазып, соған бір қу сүйекті әкеп бейітше

томпайтып   көміп   қойып,   жан-жақтан   аңдыздап   «ат   қойып»,   ұзақ

шула

с

қан (47-б.).

10) Кейін   Түсіпке   талай   рет   зығыры   қайнап,   шынды  айт

ыс

қанда:   -

Құнанбаймен сөз біткен... – дей беретін (58-б.). 

11) Құнанбай кеп түскенше жапырлап сөйлеп,  күл

іс

іп, әзілде

с

іп  жатқан

әйелдер Құнанбайға Майбасар кеп есік ашқанда жым-жырт бола қалды

(59-б.).

12) Әр ауылдың өш иттері бір-біріне арсылда

с

ады (61-б.).

13) ...   Омыраулап,   баса-көктеп   көшпей-ақ  хабарла

с

ып,   тілде

с

іп  алсаң

нетуші еді? (67-б.).

14) Құнанбай   қазір   солардың   бар   руын   бір   араға   жиып   ап,   соның   бар

қауымымен бетпе-бет кінәла

с

ып, жүгін

іс

іп тұрған кісі тәрізді (67-б.).

15) Ырғызбай жағынан шыққан қалың қолды көрісімен, ауылдағы барлық

жиын аттарына қарай асыға жүгір

іс

ті (83-б.).

Өзгелік етіске мысалдар

1) Аса тілеулес ағасы Абай оның алдынан шықпайды және ешкімге бетін

де қақтырмайды (109 бет).

2) Аялдамастан Абайға кеп, өзгеше бір қызғын жайын көңіл мен жүзден

танытқан (109 б.).

3) Әмір   Біржанмен   ел   шетінде   кездесіп,   екі-үш   күн   бірге   болып,   өз

ортасына   шақырып  қойып,   өзі   үй   тіктірмек  боп   және  сал   жөнімен,

баппен қарсы алмақ боп, алдымен келген (109 б.).

4) Біржанға оларды танытып, көп қызық мәжілістер құрған (109 б.).

5) Өздері   әнін   үйретіп,   сыйластық,   құрметтестікке   жеткен   соң,   көп

ауылдардың   жастары   Біржан  мен   Абайды   өз   ауылдарына   шақырып,

үзілмеген ұзақ сауық күн-түндерін өткізген.

6) Одан қайтар жолда Базаралы, Оралбайлар Жігітек ішінде көп күндер

қыдыртып, қонақ еткен-ді (110 б.).

7) Сонымен қазір Біржандар қайтатын шақ жеткен соң, Абай осы тұрған

төрт үйді әдейі қонақтарды шығарып салу тойына арнап тіккізген (110

б.).

8) Тоңазыта діріл қақтырған бір толқынға бой бергендей (111 б.).

9) Ақша маңдайлы, кең сұлу жүзді Үмітей ашық үнмен сыңқ-сыңқ етіп,

үй ішіне естірте күледі (111 б.).

10) Тек Жиренше шыдай алмай қозғалақтап:

73

11) Жаным-ау, Әйгерімнің үні осы қызыл көмейінің үні ме, жоқ бейіс үні

ме? – деп үй ішін күлдіргенде, Біржан ақырын ғана Базаралы жаққа үн

қатып:

12) Ән салса, Әйгерім ғана салсын да!-деді.

13) Қонақтар да осы орайда желпініп келмек боп есікке беттеді.

14) Әйгерім тұрып, қымыз ыдыстарын жиғызуға белгі берді (114 б.).

15) Ол үйге келісімен, соңғы қымыздарын ішісіп болған қонақтар ырза-

қоштарын   айтысып,   Абай,   Біржанға   соңғы   алғыстарын   да   білдіріп,

қимас жүзбен жүрмекке беттеді (115 б.).

16) Жан-жаққа   топ-топ   боп   тарап   кетіп   жатқан   жиынды   Абай,   Біржан,

Ербол, Әйгерімдер тысқа шығып тұрып, аттандырып жатыр (115 б.).

17) Осы топ сол күні кешке Құнанбайдың үлкен әйелі Күнкенің ауылында,

Әмір тіккізген үйде болды (117 б.).

18) Ақыры Абай бастаған барлық Біржан достары, еркек-әйел боп тысқа

шығып, сал-серілерді қолтықтап тұрып аттандырған кезде, Біржан ең

соңғы бір ағалық тілекті жас әншілерге жолдады (118 б.). 

Өздік етіске мысалдар

1) Жөнелтуге Құртқаны

2) Көктім Аймақ ойланды.

3) Алтынмен ішін безеген

4) Сырты күміс  ақ отау

5) Келістіріп түзеген,

6) Арттыруға сайланды.

7) Қобланды батыр

8) Ер салды атқа батырлау,

9) Алтынды тұрман тағынып. (21 бет, Қобланды батыр)

10) Құрсаулы қара нар келіп,

11) Қарсы қарап  шабынды. (38 бет, Алпамыс батыр)

12) Бір арыстан өзіме

13) Шабатұғын көрінді (38 бет, алпамыс батыр)

14) Жазым болып кетер деп,

15) Үстінде бала бекінді. (51 бет, Алпамыс батыр)

16) Тағы Шұбар бұлқынды,

17) Үстінде бала жұлқынды. (51 бет, Алпамыс батыр)

18) Дұшпандарым күйінді,

19) Жалаңашым киінді. (60 бет, Күлтегін)

20) Жазғы шыққан бүлдірген

21) Сұғынсаң  тояр ма екенсің? (65 бет, Дулат Бабатайұлы «О, Ақтан жас,

Ақтан жас»)

22) Сен де бір кірпіш дүниеге

23) Кетігін   тап   та,   бар  қалан!   (73   бет,   А.   Құнанбаев   «Әсемпаз   болма

әрнеге»)

24) Теңізге пәрменінше құя салып,

74

25) Мақтанды  мырзасынып   тауға   барып.(81   бет,   А.Байтұрсынов   «Қара

бұлт»)

26) Айнала  қаранады,   қаланы   іздейді.(134   бет,   Ғ.Мүсірепов   «Жапон

балладасы, Тастың әңгімесі» )

27) Рай бұл сұрақтың біріне жауап таппай, ойы тұйыққа тіреліп келе жатыр

еді; өкпе тұсынан ат оқыранды. (161 бет Ә.Нүрпейісов «Балықшылар»)

«Көксерек» әңгімесі бойынша ырықсыз етістерге мысалдар.

1) Жаз шөптер басылып,тапталып қалған.(101) 

2)   Қозы   екі     Қомағай   ауыздың   кергісінде   қан   жоса   болып   дар-дар

айырылды.  (101)

3)   Күшіктер   бірі   үйіліп,бауырын   көтеріп   қыбырлай   алмай,жақын   жерде

жатыр еді .(101) 

4) Қой жараланды.(102) 

5) Қозы алып қашылды.(102) 

6) Бұзаулар өлтірілді.(102) 

7)   Бауырын   көтеріп   ,тырбанын     жүруге   айналған   соң,мойнына   жіп

тағылды.(102) 

8) Бірнеше рет шағырмақ жақсы күндер болып,әр жердің қары тесілді.(108)

9) Жазғытұры көкпен көбең семірген желқұйрық айғырлар қайта мінілді.

(109) 

10) Бәрі бірдей соның сонына қарай үнілді.(109)

11) Кей-кейде ара-түнде жарқа етіп, күрс беріп мылтық та атылады. (110)

12)   Үстіне   гүрілдеген   қасқыр   төніп   келгенде,   көзі   бір   ашылып,   бір

жұмылды. (113)

13) Ол болса, осы Ақсораңның айналасынан табылады. (115)

14)   Жарап   жүрген   бедеу   биелер   мен   жүйрік   айғырлар   түн   ортасында

ұсталып, тоғын қашырып алып еді. (115)

15) Құлағына алыстан бір сарын естілді. (116)

16) Жотаға шыға бере Аққасқа да көріп, атылып, секіріп кеп кетті.

17) Ауыздары бір-бірінен айырылған жоқ. (118)

18) Жұрттың бәрі айнала үйіріліп, соны күтті. (115)

19) Бірақ Аққасқа жығылған жоқ: тік етіп барып төрт тағандап тұра қалды.

(117)

 20) Содан бері қысқы жүні жетіліп, өңі ажарланып, қатты құлпырып алған.

(113)

Жоғарыда   аталған   мысалдардан   етіс   категориясының   қазақ   тілінде   әлі

толықтай   зерттелмегенін   көріп   отырмыз.   Қазақ   тілін   автоматтандыру

барысында осындай көптеген кедергілерге кездесеміз. Әр етістің етістіктерге

жалғану   заңдылықтарын,   статистикасын,   жиілігін   зерттеу   ұзақ   уақыт   пен

қажырлы еңбекті қажет етеді. Бұл мәселе тек тілді автоматтық тұрғыдан тану

үшін ғана емес, аударма саласы үшін де, қазақ тілін шет тілі ретінде оқыту үшін

де өте маңызды.Сондықтан қазақ тілі лингвистерінің алдында атқарар жұмыс

әлі өте көп.

75

2.3   Етістің   функционалды   грамматика   ұғымдарымен   ұштасуы

бойынша эксперимент

Етіс   тұлғаларының   мағынасы   мен   қызметін   айқындау,   сөйлеушілердің

қабылдау ерекшелігін, етіс семантикасының тілдік санадағы көрінісін, түсінік

деңгейін  анықтау  мақсатында  арнайы  дайындалған  кестені  толтырту арқылы

оқушылар, студенттер, аудармашылар, оқытушылар және маман емес адамдар

арасында эксперимент жүргізілді. 

Информанттардың   жалпы   саны  ─   60,   олардың   54-і   қазақ   тілін   еркін

меңгерген, ана тілім деп есептейді. Ал алтауы қазақ тілін үйреніп жүр.

Информанттардың жас мөлшері —13 жас пен 56 жас аралығы.

Эксперимент жүргізілген уақыт:2014 — 2015 жылдар аралығы.

Эксперимент материалдары─ қазақ тіліндегі етіс тұлғалары.

Эксперимент   мақсаты–   етіс   тұлғаларының   қызметі   мен   мағынасын

ажырату   арқылы   осы   тұлғаларды   информанттардың   тілдік   санасындағы

қызметін анықтау. Сол арқылы сөйлерменнің тілдік санасына көңіл бөлу, қазақ

тілін ана тілім деп есептейтін, еркін меңгерген сөйлермендер мен қазақ тілін

жаңадан үйреніп жүрген сөйлеушілердің тілдік санасындағы, сондай-ақ қазақ

тілін   үйретіп,   қазақ   тілі   бойынша   дәріс   беріп   жүрген   мұғалімдер   мен   орыс

тілінен   қазақ   тіліне   аударма   жасап   жүрген   аудармашылардың   тілдік

санасындағы етіс тұлғаларының қызметін айқындау.

Эксперимент тапсырмалары бірнеше бағытта жүргізілді:

1) етіс тұлғаларын ажырату үшін формаларын беріп, информанттарға ол

тұлғалардың қай етіске тиесілі екенін ажырату, сонан соң мысал келтіру;

2) етіс тұлғаларын қатыстырып, сөйлем құрату, сонан соң оның қай етіс

тұлғасы екенін анықтау;

3) етіс тұлғаларын қатыстырып, сөйлем құрату, ол сөйлемдерді орыс тіліне

аударту, сонан соң етіс тұлғасының қай етіске тиесілі екенін анықтау;

4) етіс тұлғаларының қай етіске тиесілі екенін көрсетіп, сонан соң мысал

келтіру.

Эксперимент   қорытындысы   бойынша,   ортақ   етіс   пен   өздік   етіс

қосымшаларының мағынасы мен қызметі 100% дұрыс көрсетілді. Ырықсыз етіс

тұлғаларының мағынасы мен қызметін анықтауда информанттардың 10% жауап

беруге қиналған. Бұл орайда экспериментке мамандарды ғана тартуды мақсат

етпедік.   Сол   себепті   қарапайым   сөйлерменнің   тілдік   санасындағы   көрінісін

айқындау   мақсатымен   тілді   меңгергенмен,   мүлде   басқа   салада   жұмыс   істеп

жүрген информанттар қамтылды. Информанттар арасында едәуір қиыншылық

тудырған   етіс   тұлғалары   –   өзгелік   етіске   қатысты   болды.   Мұнда   мектеп

оқушылары   мен   мұғалімдер   бірауыздан   —т‚   -қыз‚   -тыр‚   –р  жұрнақтарын

өзгелік етіс көрсеткіші ретінде таныған. Бір қызығы – алдымен тұлғаның қай

етіске тән екенін анықтап, кейін мысал келтіру тапсырылған информанттардың

барлығы да аталған жұрнақтарды (-т‚ -қыз‚ -тыр‚-р)  өзгелік етіс қосымшасы

ретінде көрсеткен. Ал алдымен мысалын келтіріп, кейін тұлғаның қай етіске

қатысты екенін анықтау тапсырылған информанттар, аудармашылар мысалды

76

дұрыс келтіргенмен, бұл жұрнақтардың қай етіске қатысты екенін анықтауда

жауап бермеген. 2 аудармашы аталған қосымшаларды «басқа етіске» жатқызған.

Сол сияқты орыс тілді, қазақ тілін еркін меңгермеген 3 информант та мысалды

дұрыс келтіргенмен, жұрнақтардың қай етіске қатысты екенін көрсете алмаған.

Сонымен,   эксперимент   нәтижелерін   зерделей   келе   мынадай   қорытындыға

келдік:

1)   информанттар   үшін   ортақ,   өздік   етіс   тұлғалары   ешқандай   қиындық

тудырмаған, барлық информант бұл етіс тұлғаларын дұрыс көрсеткен;

2)   қосымшалары   ұқсас   (-ыл/-іл;   -ын/-ін)   болғанмен,   информанттардың

90% өздік етіс пен ырықсыз етіс тұлғаларын ажыратқан; 

3)   өзгелік   етіс   қосымшаларының   қызметі   мен   мағынасын   талдауда

информанттар   біраз   қиналғаны   байқалады.   Мұнда   қазақ   тілі   пәнінің

мұғалімдері   (2)   мен   мектеп   оқушылары   —т‚   -қыз‚   -тыр‚   -р  жұрнақтарын

өзгелік   етіс   көрсеткіші   ретінде   көрсеткен.   Бұл   жұрнақтардың   өзіндік

ерекшеліктерін аудармашылар байқаған. Сондай-ақ қазақ тілін толық меңгере

қоймаған   информанттардың   «жауап   беруге   қиналғанын»   да   аталған

қосымшалардың мағыналық ерекшеліктерін байқағаны деп бағамдауға болады.

Сондай-ақ   15   информант   —т‚   -қыз‚   -тыр‚   -ржұрнақтарын   өзгелік   етіс

көрсеткіші ретінде  көрсетіп,  мысалдары  да  соған  сәйкес   келді.  Эксперимент

нәтижелерін   талдай   отырып,   қазақ   тілін   ана   тілім   деп   санайтын,   тілді   еркін

меңгерген,   тіпті   қазақ   тілі   пәні   бойынша   сабақ   беріп   жүрген   мұғалімдердің

тілдік санасында —т‚ -қыз‚ -тыр‚ -р  жұрнақтары өзгелік етіс көрсеткіштері

ретінде   әбден   қалыптасып,   сіңіп   қалғанын,   ал   аудармашылардың   екі   тілді

салыстыру   негізінде   ол   жұрнақтардың   өзіндік   ерекшеліктері   бар   екенін

байқағанын   аңғарамыз.   Сондай-ақ   алдымен   тұлғаның   қай   етіске   тән   екенін

көрсетіп, кейін  мысалдар  келтірген  информанттардың  дені  бұл жұрнақтарды

өзгелік етіс қосымшасы ретінде көрсеткен, ал алдымен мысалдар келтіріп, кейін

ол   тұлғаның   қай   етіс   көрсеткіші   екенін   анықтаған   информанттар   бұл

жұрнақтың қай етіске тән екенін ажыратуда қиналған. Яғни информанттардың

тілдік   санасында   олар   өзгелік   етіс   көрсеткіші   ретінде   толық   қалыптаса

қоймаған, нақты тілдік деректер оған мүмкіндік бермеген. Сонымен, қатынас

тілде   түрліше   көрініс   тауып,   түрліше   концептуалданады.   Морфология

деңгейінде ол етіс категориясы арқылы көрінеді. Бұл концепт, басқа концептілер

сияқты,   жіктеуші   сипатта   болады.   Ол   адам   санасында   тіл   арқылы   түзіліп,

белгілі   бір   жағдаятқа   қатысушылардың   субъектілі-объектілі   қатынастары

туралы тілдік білімдерге негізделеді. Жіктеуші сипатта болумен қатар ол тіл

жүйесі мен сөйлеушіге бағытталады. Яғни етіс концепті етіс морфологиялық

категориясы   мен   оның   көрсеткіштері   арқылы   көрініс   табатын   концептуалды

деңгей бірлігі болып табылады.

77

 ҚОРЫТЫНДЫ

«Өнер алды -  қызыл тіл», - дейді халқымыз, сол өнердің де

білімнің де, алды адамдар қарым-қатынасында, басты құралы

тілде   талай   –   талай   қызық   бар.   Пайымдап   қарасақ,   ана

тіліміздің   сөздік   қоры   мол   орлымыз   екенін   көреміз.   Тіліміздің

сан алуан сырын, қызық құбылысын оқушыларға грамматиканы

оқып   үйрету   арқылы   меңгере   аламыз.   Ал   қазақ   тілінің

грамматикасы екі үлкен саласыдан тұрады: морфология сөздің

құрамын, сөз тұлғасы ерекшеліктері мен  сөз табы қасиеттреін

зерттесе, синтаксис сөздеріндің байланысу  заңдылықтарын, сөз

тіркесі және сөйлем синтаксисін қарастырады.

Әр   сөз   табын   қазақ   тілі   сабағында   нақты   оқушыларға

түсіндіру   барысындағы   ең   қиыны   –   етістік   және   тікелей

етістікке   қатысты   етіс   категориясы.   Етіс   категориясы   тіл

білімінде   аз   зерттелген.   Орыс   ғалымдары  XIX  ғасырдың

жартысынан  түрік тілдерін зерттей  бастады. Сол  кезден  бері

жазылған   еңбектерде   тілдің   басқа   салаларымен   бірге   етіс

категориясы да сөз етілді. 

Бұл мәселе жөнінде қазақ тілін зерттеушілер түрік жүйелі

тілдерді  тексеруге  алғашқы   қадам  болағн   бұл   ғалымдардың,

олардың   ішінде   «Алтай   тілі   грамматикасының»   авторы   А.

Архангельский   мен   П.   Мелоранский   кейін   шыққан   «Қазақ

тіліндегі   етіс   категориясы»   авторы   С.   Шкуриден   тағы

басқалардың   кейбір   пікірлеріне   сүйеніп,   күні   бүгінгі   дейін

пайдаланып   келеді.   Бұл   жерде   етіс   категориясын   беруде   С.

Аманжоловтың   ролі   ерекше,   өйткені   етіс   саласындағы   басқа

зерттеулерге   қарағанда   С.   Аманжолов   негізінен   етістің   үш

түрін   қаыптастырды.   Бұлар   осы   күнге   дейін   кеңінен

қолданылуда.

Тіл мәдениетті мен сауаттылық – тіл дамйту жұмыстарының

басты міндеттерінен саналады. Айтылатын ойды екінші біреуге

түсінікті   етіп   жеткізуде,   жүйелі   жазып,   негізгі   ойды   нақты

жазып   беруде   сөз   дәлігін   сақтау,   тіл   тазалығын   ұстану,

қарадүрсін   сөйлемей,   сөз   әсерлігін   арттыру   мәселелері

қарастылуы керек.

Оқушылардың   тілін   дамыту  үшін   қазақ  тілі   сабағында   Ж.

Аймауытовтың шығармаларынан ортақ етіс тұлғаларын жинап,

оның стильдік сипатын көрсету бұл жұмыстың өзекті мәселесі.

Жұмыстың   бастапқы   бөлімінде   етіс   категориясының

қолдану   аясы   қарастырылды.   Негізгі   бөлімінде   Ж.

Аймауытовтың   шығармаларындағы   ортақ   етіс   түлғалардың

стильдік сипаты зерттерлінген. 

78

«Күміс   кездік   қап   түбіне   жатпайды»   -   дейді   халық

даналығы. Бұл оймен сөздің түпкі сырына деп қойсақшын асыл,

қымбат  қазына  қилы   кезең,   шытырман   уақытта  да   сыны   мен

сипатын   өзгертпейді.   Біз   мұны   қоғамдық   -   саяси,   мәдени   –

рухани өмірімізде демократиялық бағыт кең өріс алған бүгінгі

шақта айқын аңғарамыз.

Бұған   төл   әдебиетіміздің   барлық   жанрында   өнімді   еңбек

еткен   «ел   үшін   күйген»   Ж.   Аймауытұлының   өмірімен

шығармашылығы жан-жақты дәлел. 

Жүсіпбек Аймауытұлы 1989 жылы қазіргі Павлодар облысы

Баянауыл   ауданы   Қызылтау   болысының   бірінші   ауылында

туған, өлеңді 13 жасынан бастап жаза бастаған, екі сыныптық

орыс-қазақ   мектебіне   орналасады,   1919   жылы   Семейдегі

мұғалімдер   семинариясын   бітірді.   1931   жылы   репрессияға

ұшырап, Сталиндік режимының құбаны болып, атылды. 

Жүсіпбек   Аймауытұлының   тағдыры   ауыр,   өмірі   қысқа

болғанымен, шығармашылық мұрасы өте бай.

Қазақ   әдебиетіндеге   жекелеген   қаламгерлер   өмірі   мен

шығармашылығ  әр  кез   сөз   етіліп,   зерттеу  нысанасы   болғаны

белгілі. Осы орайда Жүсіпбек Аймауытұлының есімі мен еңбегі

1920-1930 жылдары әр қилы, сөз етіліп, бағаланғаны болмаса

арнайы зерттеу жүйесіне айналмаған еді. 

Бұл   зерттеудің   негізі   мақсаты   Ж.   Аймауытовтың

шығармалары арқылы ортақ етістің жасалу жолдарын көрсету,

жалпы   морфологиялық,   синтаксистік   мағынасын,   стильдәк

сипатын   көрсету.   Осы   негізі   мақсатты   айқындау   үшін

алдымызға мынадай міндеттер қойдық: 

- Аймауытовтың   «Қартқожа»,   «Ақбілек»   романдарынан   етістерді   жұнақтар

арқылы   тауып,   ситльдік   сипатын   зерттеу  

тұлғаларының   мағыналық

ролін көрсету.

-

Осы   шығармаларда   жазушы   не   үшін   ортақ   етісті   қолданды,

ортақ етіс

-

Осы   міндеттерді   орындау   үшін   1988   жылы   ақталған   Ж.

Аймауытовтың

100   жылдығына   орай   1989   жылы   Алматыда   «Жазушы»

баспасында   жарық   көрген,   соның   ішінде   «Ақбілек»   романы

тұнғыш   рет   баспадан   шыққан   және   «Қартқожа»   романдағы

ортақ   етістерді   теріп   200   карточкалар   жасалды.  Қажетті

теориялық

 

негіздер

 

А.Байтұрсынов,

 

С.Аманжолов,

А.Аманжолов,   А.Қалыбаева,   С.Исаев,   А.Ысқақов,   С.Қирабаев,

Ш.Бектуров,   М.Серғалина,   Қ.Бітібаева,   А.Зейнулинна,

Ғ.Имамбаевалардың еңбектерінен алынып, көркем әдебиет тілі

мен   жекелеген   ақын-жазушылар   шығармаларының   тілі

79

боыйнша   жазылған   зерттеу   жұмыстарының   ғылыми

тұжырымдамалары басшылыққа алында. 

Жұмыс   барысында   тарихи   –   саластырмалы,   бақылау

объективті   –   аналитикалық   сипаттау,   статистикалық   әдіс   –

тәсілдері қолданылды. Бұл жұмыста жерлес ақын жазушының

шығармаларындағы   ортақ   етіс   тұлғаларының   стильдік

сипатына тұжырымдар жасалды. 

Диссертация жұмысын орындау барысында онда шешілуге

тиісті төмендегідей тұжырымдар ұсынылып отыр:

-

Роман жанрының ауқымды мәселері. 

-

Ж.Аймауытовтың   романдарындағы   ортақ   етістің   лексика-

симантикалық құрылымы.

-

Шығармалардағы   ортақ   етіс   тұлғалардың   стильдік   сипаты.

Зерттеу нәтижелерін мектептерде факултатив сабақтарында,

арнай   курс   қазақ   тілі   және   әдебиетіе   тереңдетіп   оқыту

сыныптарда,   жас   ғалымдарға   немесе   филология

факультетіндегі   қазақ   бөлімі   студенттері   үшін   арнай   курстар

мен   семинарлар   жүргізуге   қосымша   құралы   ретінде

пайдалануға болады.

80

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1 Байтұрсынұлы А. Ақ жол: өлеңдер мен тәржімелер, публицистикалық

мақалалар  және  әдеби   зерттеу.  Құрастырған  Р.Нұрғалиев.  –  Алматы,   Жалын,

1991. – 464 б.

2 Жұбанов Қ. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. – Алматы: Мемлекеттік тілді

дамыту институты, 2010. – 608 б.

3   Ахметжанова   З.К.   Ядерные   концепты   казахской   культуры   как   основа

казахской языковой картины мира //Этнос және тіл атты академик Ә.Қайдардың

85 жылдық мерейтойына арналған халықаралық конференция материалдары. –

Алматы, 2009. – Б. 175-179.

4   Исаев   С.   Қазіргі   қазақ   тіліндегі   сөздердің   грамматикалық   сипаты.   –

Алматы, Рауан, 1998. – 304 б.

5   Ислам   А.   Ұлттық   мәдениет   контексіндегі   дүниенің   тілдік   суреті.

Филология   ғылымының   докторы   ғылыми   дәрежесін   алу   үшін   дайындалған

диссертацияның авторефераты: 10.02.19. –Алматы, 2004. – 54 б.

6  Постовалова, В.И. Картина мира в жизнедеятельности человека //Роль

человеческого фактора в языке: Язык и картина мира. – М., 1988. – С. 8-69.

7  Момынова   Б.   Қазақ   тіліндегі   қоғамдық-саяси   лексика:   әлеуметтік-

бағалауыштық сөзжасам.  – Алматы, Қазақ университеті, 2005. 140 б.

8 Соссюр Ф. де. Курс общей лингвистики. — М., 1998. – 296 с.

жүктеу/скачать 0,74 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: