Адам физиологиясы
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
Физиология кітап
- Бұл бет үшін навигация:
- Б осаң сы ган ж э н е ж иы ры лгая (В ) м и о ф и б р и л д е і і ж у а н (м и о з и н ), ж ін іш к е (ак ти н ) ж іп ш ел ер і.
| 14-
сурет . М и о ф и б р и л л д е р д ің кұры лы м ы . (б ) А - д и с к іл е р і (м а ң га л д а р ы ) м ен I ж ә н е H (а ) б е л д е у л е р і к о р сет іл г ен . Б осаң сы ган ж э н е ж иы ры лгая (В ) м и о ф и б р и л д е і і ж у а н (м и о з и н ), ж ін іш к е (ак ти н ) ж іп ш ел ер і. Ет жиырылған кезде талшыктар неліктен қысқаратының түсіндіру үшін казіргі З.А. Хаскельдің "белок талшықтарының жылжуы" теориясы айрықша қолдау тауып отыр. Бұл теория бойынша ет жиырылған сәтте актии талшықтары миозин бойымен сыргып толыгынан оларды ара-арасына кіреді. Мұның салдарынаи миофибрилдердің ашык болімі (I) қыскарады, тіпті жогалып та кетеді, ал күңгірт бөлімі (А) оның қақ ортасындағы тек миозин жіпшелерінен тұратын ашыцқы (н) тілімі жоғалып, одан эрі күңгірттсне түседі және күңгірт (А) бөлімдері бір-бірінс жақындайды (14-сурет, в). Осы сәтте мнофибрилді жай микроскоппсн караса, оның колденсц жолақтыгынан айырылганын көруге болады. Актин жэне миозин жіпшелері ет жиырылганда қысқармайды. Актин жіпшелері миозин жіпшелерінің арасына енгендіктен саркомера кысқарады. Бірнеше саркомераның қысқаруы миофибрилді эжептеуір қыскартады. Актинніц миозиндер арасына кіруі миозиндердің колденең осінділері, актомиозиннің ферменттік қасиетінің жоғарылауы және саркоплазмада Са2+ - иондары деңтейінің котерілуімен байланыстырылады. 1939 жылы В.А. Энгальгард пен М.Н. Любимова ет жиырылган кезде миозиннің ферменттік белсенділігі өсетінін жәнс ол еггегі энергия көзі АҮФ кышқылын ыдырататынын анықтаған. Біраздан соң венгер биохимигі д. Сцент-Дюорди етте акгиннін болатынын жэне актин мен миозин эрекеттесуінен актомиозин пайда болып, оның ферменттік қасиеті миозиннен 10 есе жотары болатынын дәлелдеді. Соңгы кезде бұл екі белоқгын өрекеттесуі үшін саркоплазмада Са2+ иондары мөлшері белгілі бір деңгейге жетуі (2-15x106) жэне Mg2+ иондарының болуы қажет екенін анықтаған. Мүнымен қатар шегин оралымдары арасындаты гропонин мен тропомиозин молекулаларының керектігі де дэлелденді. Осы мэліметтерді пайдалана отырын, "белок талігіыктарынын жылжуы" теориясының мынадай моделі (үлгісі) қолданылады. Ет талшыгы жиырылуы үшін мотонейроннан мионевральдық түйіснеге импульс келіп жетуінен эрекет потенциалы туып, сарколеммада теріс заряд пайда болады. Ол мембрана бойымен Төсінділері арқылы ішкі түйіспеге жетіп, ретикулум цистернасының Са2+ ионына өтімділігін жоғарылатады. Мүның салдарынан кальций иондары цистернадан саркоплазмага өтеді. Кальций иоңдары тропонин молекулаларымен әрекеттесіп тропонин - тропомиозин комплексін қүрады. Бүл тропонинніц пішінін өзгертеді де, актив оралымдарының арасына тропомиозиннің тереңірек кіруіне жағдай жасайды. Сөйтіп актин тропомиозин кедергісінен күтылады, актинге миозиннің көлденең өсінділерінің жабысатын жері босайды. Бүл өсінділер актинге жабысып ондағы миозиннің ферменттік қасиетін жоғарылатады. Бүл үшін Mg2+ иондарының жеткілікті болуы да шарт. АҮФ кышқылы ыдырай бастайды. Фосфор кышқылы бөлініп, аденозинді фосфор қышқылы пайда болады. Осыған орай миозин өсіндісінің (басының) иішіндік өзгеруіне байланысты олар қайық ескектерінің кимылын жасап (еңкейіп, жазытып). актин жіпшелерін миозин жіпшелерінің ортасына карап тартады (енгізеді). Бұған босаған энергия жұмсалады. Мүнымен катар миозин өсіндісінде АҮФ қышқылы кайта түзіледі жэне Са2+ иондары саркоплазмада азая бастайды. Осыган орай актинмен миозин байланысы бүзылады. Әрекет потснциалының реполяризациясы қезінде саркоплазма ретикулумының мембранасындағы кальцийдің тарткыштык белсенділігі күшейіп, Са2+ иондары саркоплазмадан кері цистернаға өтеді, артығы кейде миоциттен сыртқа да шыгарылады. Тропонин кешені (комплексі) ыдырап, тропомиозин алғашқы орнЪіна келіп актинның активті жерлерін жабады. Келесі серпіністе (ӘП-да) осы механикалык жэне химиялық үрдістер қайтадан кайталанады. Сонымен бүлшықеттің жиырылуы аякталарда протоплазмадағы кальций иондары азаяды. Кальций мөлшері бастапқы калпына келерде жиырылған ет босайды да актин кері жылжиды, ет талшықтары үзарып, бүрыңғы калпына келеді, осыган байланысты АҮФ қышкылының молшсрі де бұрынгы калпына келуге тиіс. Энергия өзегі бастапкы деңгейіне жстпесе ет толыгынан босап шықпайды. Онда контрактура (құрысу) пайда болуы мүмкін. жүктеу/скачать 28,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|