Адам физиологиясы
ІЗ -сурет . Е тт ің ж ек е ж и ы ры луы (А ), ж и н ақ ты ж и ы р ы л у (Б ), т е т а н у с (В )
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
Физиология кітап
- Бұл бет үшін навигация:
- 2 - е к ін ш і ә сер і.
- Бүлшықеттін жиырылу және босаңсу механизмі
| ІЗ -сурет .
Е тт ің ж ек е ж и ы ры луы (А ), ж и н ақ ты ж и ы р ы л у (Б ), т е т а н у с (В ) 1 -т іт ін к е н д ір г іш т ің б ір ін ш і әсер і; 2 - е к ін ш і ә сер і. Тітіркендіру жиілігіне карай тегіс тетанус жэне тісті (кертіш) тетанус болып бөлінеді. Тетанустың түрі тітіркендіргіштің жиілігінс байланысты. Тітіркендіру жилігі секундіне 20-дан асса, жайпак тетанус, ал 15-20 аралығында болса, тісті тетанус пайда болады. Организмде жүрек етінен басқа еттер жеке жиырылмайды. Мүның себебі орталык жүйке жүйесі шеттегі атзаларга эр қашан да көптеген бірінсн сон бірі тізбектелген ссрпіністер жібереді, жеке серпіністер болмайды. Бүл орталык жүйке жүиесінің ерекше бір қасиеті. Жүрек етінің жеке жиырьінып босауы, оньщ рефрактерлік кезеңінің ұзактығына байланысты. Орталық серпіністері жүрек етінің рефрактерлік кезеңіне тап болса, көбі жауапсыз калады. Сондыктан бір серпініске жауап берген жүрек еті жиырылып онан соң босап үлгіреді. Тез жэне баяу жиырылатын ет талшықтары болады. Тез жиырылатын талшық көбіне үлкен мотонейронның аксонымен бір түйіспе құрады. Мүнда жүйке серпінісінен әрекет потенциалы пайда болады да ол ет мембранасы бойымен тез таралып фазалық (кездік) қимылдар жасауга мүмкіндік береді. Ал баяу жиырылатын ет талшығы бірсыпыра мионевральдық түйіспелер қүрады. Бұларда постсинапстық коздыру потенциалы әрекет потенциалын тудырмайды (олардың мембраналарында Na+ арналары болмайды), сондықтан бұлшықеттің тек катаю қабілеті күшейеді, бұл тонустык жиырылу болып саналады. Демек, еттердің фазалык жэне тонустык жиырылу түрлері болады. * * Бүлшықеттін жиырылу және босаңсу механизмі Көлдепең жолакты бұлшықеттің жиырылу сырын білу үшін ет жиырылған кезде миофибрилдердің неліктсн қысқаратынын, ал солған кезде не себептен ұзарып, калпына келстінін, сондай-ак бұлшыкеттін козуы мсн қысқаруы арасында қандай тәуелділік бар екенін білу керск. Ол үшін алдымен миоциттің, әсіресе миофибрилдердщ күрылымына тоқтай кетейік. Қаңқа еті көлденең жолакты миоциттерден тұрады. Талшық үзын, цилиндр тэрізді. Оның ұзындығы 10 см-дей, ксйде одан да көп, ені 12-70 мкм. Миоцитгі каптатан кабык - сарколемманың саркоплазмаға карай шықкан көлденең Т - өсінділері болады. Олар миофибрилді саркомерага бөлетін Z мембраналарының тұсында пайда болады. Сарколемманың іш жагында, миофибрилдер тобының сыртында олармен катар жатқан саркоппазмалық ретикулум мембрананың Т - өсіндісіне жеткенде кеңіп Са2+ иондарына толы қуыс (цистерна) қүрады. Осы сарколеммалык бір көлдснсң Т - өсіндісімен оның екі жағындағы екі ретикулум цистернасының түйіскен жері (жасуша ішіндегі үш элементген түратын триада немесе үштік) - ішкі түйіспе дсп аталады. Бүлшықеттің жиырыпып кысқаруы мен қайта босауы саркоплазмадағы миофибрилдердің ұзындыгының өзгеруіне байланысты. Олар талшыктың бір үшынан екінші үшына дейін созылатын қатар-қатар орналаскан жіпіиелер будасы (14-сурет, а, 6). Миофибрилдерді эрбір 2,5 мкм-ден соң Z мембрана көлденең 2000-дай бөлікке -• саркомерага бөледі. Әр саркомераның қақ ортасында 2500-дей жуандығы 10 им миозин жэне Z мембрананың екі жагына тіркелген миозиннен екі есе жіңішке - диаметрі 5 им актив орналасады. Активнің ұшы екі жақтаты миозин (белок) галшықтары арасына жартылай кіріп тұрады, Миозин жіпшелерідің күңгірт (А) бөлігінде, ал актив ашык (I) бөлігінде болады. Бұл бөліктер миофибрил бойында бірінен соң бірі кезекпен орналаскан. Қатар-катар жаткан миофибрилдердің күцгірт бөліктері бірыңгай бір қатарда, ашық бөліктері екінші катарда орналаскандықтан, микроскоппсн Караганда жолақ-жолак болын көрінеді. Миозин шиыршықты 150 молекулалардан тұрады, ор жіпшенің ұшында екі жұмыр (глобула) басы болады. Осы домалақ өсінділері арқылы (көлденең көпірше) миозин актинге жабысады. Миозиннің осы өсіндісінің АТФ қышқылын ыдырататын ферменгтік қасиеті бар. Бүл қасиет актинмен байланысканда 10 есе жоғарылайды. Актин шиыршыкты жіпшелерден түрады, олардың ішінде эрбір 40 нм аралығында домалак басы бар тропонин молекуласы және тропомиозин белогі кездеседі. Тропомиозин жіпшелері жиырылмаған етте актиннің миозин өсінділері жабысатын жерін жауып, миозиннің актинге жабысуына кедергі жасайды. |