Талғат сайрамбаев
жүктеу/скачать 2,81 Mb. Pdf көрінісі
|
Тал ат сайрамбаев
| ланың өзі, оның көзіне сөз тіркестерінің бағыныңқы сыңар-
ларындағы Шұғыла сөзінің басқа сөздермен тікелей байланы- суында ілік жалғауының дəнекер болуы себеп болып тұр. Ілік жалғаулы сөздер өзі қатысты сөздермен ондай кезде алшақ та, іргелес те тұра беруі мүмкін. Ілік жалғаулы сөз міндетті түрде басқа бір сөздердің белгілі көрсеткішін қажет етеді, яғни ілік жалғаулы сөздер міндетті түрде тəуелдік жалғауды қажет етеді. Кез келген сөз табы ілік жалғауында жұмсала бермейді. Он- дай кезде көбіне бірінші орында зат есім мен есімдік жұмсалса, онан кейінгі орында сын есім, сан есім, есімше, қимыл есімі, т.б. жұмсалады. Кейде ілік жалғаулы сөздер үнемі өзі басыңқы сөзімен сөз тіркесін құрауға қатыса бермейді. Мысалы: Бір елдің ішінде жамағайынды кісіні бірге туғандай көріп, іші елжіреп, жақсы көріп тұрып елге келсе, əрберден соң қайта қашқандай қылатұғыны қалай («Лениншіл жас») деген сөйлемдегі ілік жалғаулы ел зат есімі іші көмекші есімімен байланысып сөз тіркесін құрай ал- майды. Ондай кездегі ілік жалғауы сөз көмекші сөздермен тек түйдекті тіркес құрайды. Барыс, жатыс, шығыс, көмектес жалғаулары жалғанған сөзде- рін негізінен етістікпен байланыстырып тұрады. Бұл жалғаулар- дың есімдермен тіркесуі де актив құбылыс. Барыс, табыс, жа- тыс, шығыс жəне көмектес жалғаулы сөздердің əрқайсысының қыз-меті əртүрлі жəне олардың түрлері де көп. Зат есімдер мен жіктеу есімдіктері жəне заттанып септелетін сын есім, сан есім, есімше, кейде қимыл есімі мен үстеу сөз таптарын етістік, есім жəне есім мен көмекші етістік, бар, жоқ сөздерімен байланысты- рып тұратын барыс, табыс, жатыс, шығыс жəне көмектес септік жалғаулары. Бұл жалғаулардың ішінде барыс, табыс, шығыс жəне көмектес жалғаулы сөздер басыңқы сыңармен тіркескен кезде ешбір өз- 246 Сөз тіркесі мен жай сөйлем геріске ұшырамайды, ал жатыс жалғаулы сөздер қалада жүр деп айтумен бірге кейде жатыс жалғаулы қала сөзіне -ғы, -гі жұрнағының жалғануы арқылы, яғни соңғы жұрнақтың əсерімен енді есімдікті сөз тіркесіне ауысып кетеді. Мысалы: Қаладағы үй дегендей. Жалпы алғанда бұл жалғаулар – сөз бен сөзді байла- ныстыруда басқа жалғауларға қарағанда өте актив. жүктеу/скачать 2,81 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|