Алматы №1 (135) 2012
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
| Вестник КазНУ. Серия филологическая, №1(135).2012 339
айырмашылықтары анықталады. Т‰рлі тілдер- дегі мәтіндердің салыстармалы анализі б‰тін мәтіндердің мазмұны мен құрылымының ұқ- састықтары, айырмашылықтары мен арақаты- насын ашуды ғана емес, осы мәтіндердің жеке элементтерін салыстыруды көздейді. Сонымен қатар, аударма теориясы компонентті анализ бен статистикалық есептеу сияқты лингвисти- калық әдістерді қолданады. Тіл бірліктерінің мағынасында элементарлы семаларды бөлу ‰шін компонентті анализді қолдану т‰пнұсқа мен аударма тілінің семалық құрамын және олардың бір-біріне сәйкестігінің деңгейін салыстыруға м‰мкіндік береді. Т‰пнұсқа мә- тін мен аударма мәтінінің арақатынасы ту- ралы мәліметті нақты статикалық немесе бол- жалды бағдарлы есептеу арқылы алуға бо- лады. Жеке сөз таптарының, синтактикалық құрылымы, лексикалық бірліктерінің және т.б. қолданылу жиілігі салыстырылады. Сөйтіп аударманың толық мәтіні жауап беруге тиісті талаптар нақытланады: көбінесе етістікті не- месе заттық сипаты, эмоционалды лексиканың толықтылығы, сөйлемнің орташа ұзындығы, логикалық байланыстардың саны және т.б. Аудармашылық зерттеулерде маңызды орын- ды лингвистикалық модельдеу алады: аударма ‰дерісінің теоретикалық моделін жобалау. Бұл ‰деріс бірқатар ой операциялары арқылы аудармашының миында ж‰зеге асырылатын- дылықтан, ол тікелей бақылана алмайды. Ау- дарма ‰дерісінің лингвистикалық моделі оны т‰пнұсқа мәтіннің аударма мәтінге ж‰йелі өзгеруінің қатары ретінде көрсетеді. Енді аударманың лингвомәдени мәселе- ріне келетін болсақ. Аударманың б‰гінгі таң- дағы жағдайы Ю.А. Сорокин анализінің объектісі болып табылады. Сорокин аудар- мадағы универсалдық және мәдени ерекшелік мәселесіне мән беріп, екі тілді аударманы т‰- сіндірмелі «қос мәдени» аударма деп т‰сінеді. Тілдік мағына ж‰йесі тіл өкілдерінің мә- дени құзыреттілігімен қатынаста болады, өйт- кені мәдени салт - дәст‰р контекстісінде ұғы- нылатын халықтың д‰ниеге көзқарасы тілде көрініс табады. Лингвомәдени қоғамдастық әлемінің тілдік бейнесі осы социумды қоғам- дастықта қалыптастыратын мәдени стерео- типтер, символдар мен эталондарды іске асыру құралы болып саналады [3]. Г. Гачевтың айтуынша, әрбір ұлттық әлем сол кеңістікте қалыптасқан халықтың жараты- лысының, мінез-құлқының, ойлауының не- месе оны қабылдау тәсілдер бірлігінінің және сол этнос санасында көрініс табуының бей- несі. Мәтін сол ұлттық мәдени қоғам мәде- ниетінің даму сипаты мен деңгейін көрсетеді. Аудармашы аударма мәтіндегі бөтен мәде- ниеттің бейнелі эмблемасын қайта жаңғырта отырып, оған әрт‰рлі т‰сіндірмелі немесе мәнін толықтыратын лингвомәдени т‰сінік- теме енгізеді. Кез келген этностың бейнелі ойлауы көркем бейнелерде, яғни троптарда көрініс табады. Оларды аударғанда бейнелер басқа тілде сөйлейтін оқырманның қабыл- дауында қарама - қайшылық тудырмайтын бейнелермен алмасытырлуы қажет. Бұл деге- німіз, аудармашыға мәдениеттер арасындағы «балансты» сақтауға тура келеді. Аударма- шы-ның таңдауы оның лингвистикалық және когнитивтік білімдеріне, қарым – қатынас құ- зыреттілігіне, аударманы қабылдаушылары- ның фондық ақпаратты қаншалықты білетінін ескеруіне тәуелді болады. Зерттеушілердің дәлелдеуінше, т‰пнұсқа авторы мен аудармашының когнитивті ‰де- рістері арасындағы айырмашылықтар олар- дың мәдениеттері арасындағы айырмашылық- тарына байланысты болады. Бұл айырмашы- лықтар міндетті т‰рде тілде көрініс табады. Аударма теориясының маңызды мәселелері аударатын тұлғаның ролін атап кетіп, аудар- маның семиотикалық мәніне көп көңіл бө- летін Л.М. Алексееваның еңбектерінде көте- ріледі. Автор аударманы «мәтін мен аударып жатқан тұлғаның өзара әрекеттесуінің екі жаққа бірдей ‰дерісі» деп т‰сінеді [3]. Аударма және т‰пнұсқа тілдерінің өкілі болатын, осы тілдреге сәйкес мәдениетті, бол- мысты қабылдау мен оның тілде көрініс табу ерекшеліктерін білетін аудармашының екінші тілдік тұлғасы қалыптасады. Басқа тілде жа- зылған мәтінмен жұмыс істеп отырған аудар- машы алдында лингвомәдени қоғамдастық- тың құндылықты тәжірибесін, ұлттық ерек- шелігін білдіретін мәтіннің кейбір элемент- терін т‰сінбеу қиыншылығы туындайтындық- тан, хабарламаның мәнін т‰сінуде кедергілер пайда болады. Бөтен мәдениеттің қабылдау- шысымен бұл т‰сініспеушіліктер мәдени кон- тексттің ерекше бөліктері, фрагменттері ре- тінде қабылданады. Мәдениеттің осы маңыз- ды бірліктері әрт‰рлі терминдермен аталады: «ашық жерлер», «интервал» (У.Эко), «мәдени скрипттер» (А.Вежбицкая), «саңылау» (Жин- кин) және «лакуна» (Ю.А.Сорокин, И.Ю.Мар- |