Н. Ю. Зуева (жауапты хатшы), О. Б. Алтынбекова, Г. Б. Мәдиева
жүктеу/скачать 4,5 Mb. Pdf көрінісі
|
| «Қалпақтағы мысық» кітабындағы «Жинас-
тырушы машина» т.б., оның кейіпкерлері дү- ниеге сеніммен қарайды жəне дұрыс жолмен жүрсең барлық нəрсеге қол жеткізесің деп санайды. Американдық қоғамның тағы бір ерекшелігін Сьюз өз кейіпкерлері арқылы көр- сете білді, яғни оның қахармандарының «сауда агенті» болуы, Қалпақтағы мысық сауда агенті сияқты балалардың бос уақыттарын ол өзі ой- лағандай өткізуді ұсынса, «Менде цирк болса» кітабының кейіпкері Морис МакГурк ең жақ- сы цирк идеясын бізге «сатады», ал «Жасыл жұмыртқа жəне бал» кітабындағы Сэм мен өзім оқырманға ең сүйікті жəне лайықты таң- ғы астың жасыл жұмыртқа мен шошқа еті екендігін асықпай түсіндіреді. [5, 176] Американдық балалар ақындарынан Док- тор Сьюздің айтарлық ерекшелігі ол кішкен- тай бүлдіршін, оқырмандарына болашақ иелері ретінде қараған жəне «үлкендер əлемінің» со- ғыс, зорлық-зомбылық, қоршаған орта т.б. көп- теген проблемалық мəселелерін шеше алаты- нына сеніммен қараған. Жақсы аударма арқасында көптеген англо- американдық балалар шығармалары кейіпкер- лері советтік балалар əдебиетінде өз орнын тапқан, мысалы: «Доктор Айболит» американ- дық «Доктор Дулитл», «Зумірет қаласының сиқыршысы» «Оз елінің сиқыршысы», ал ежелгі герман фольклорының туындысы «Қаз ананың ертегілері» т.б. Ал Доктор Сьюз шығармашылығының фоль- клормен ара қатынасын қарастырар болсақ онда екі жауап ала аламыз, біріншісі ол аме- рикандық фольклар мəдениетінің ірі өкілі, өйткені оның шығармаларын оқып бірнеше ұрпақтар өсті, өсуде жəне өседі, ал екінші тарапынан ол американдық фольклордан ұзақ əңгіме дəстүрін қабылдаған, оған мысал Қал- пақтағы мысық суреттерде берілгендей шы- ғарма өте ұзақ болып, алып мысықтың көп- тірілген сандырағын елестетеді. Ол мысық басқа ертегілер кейіпкерлері секілді алыптар- мен соғыспайды, əлемді құтқармайды, сан- алуан құбышықтар мен күреспейді, тек ақылға сыймайтын істер жасап, фольклор мен фантас- тиканы байланыстырады. Доктор Сьюз шығармашылығы балалар- дың сүйікті хайундарының бастан кешкендері, қызықты оқиғалары болып, олар əзіл, мысқыл, əзіл əрекетке толы жəне жақсылық, шынайы- лық, əділеттіліке болған шын сенімге толы. Оны танымал еткен шығармасы «Қалпақтағы мысық» небəрі 220 сөзден құралып, балаларға қызықты əңгіме айтумен бірге оларды кітап оқуға, кітапті қастерлеу мен құрметтеуге ша- қырады. Ал оның бас кейіпкері Мысық ерте- гідегі жай кейіпкер емес, сонымен бірге бала қиялындағы қызықты ойын, əзіл т.б. қасиет- терді біріктірген қахарман. [6, 85] Дəл осы туындының жазылуы тарихына үңілсек, автор- дың таланты мен тапқырлығына көзіміз же- теді. Сонау 1950 жылы танымал баспадан ав- торға балалар кітабын жазу жəне оның көле- мінің 250 сөзден көп болмауы жəне ол кі- таптың балалар үшін һəм қызықты һəм күр- делі болмауы жайлы ұсыныс түседі. Бұл ұсы- ныстың өзі сол уақыттан американ қоғамында балалар əдебиетіне болған жаңа талап, көз- қарастың пайда болғанын көрсетсе керек. «Cat» жəне «hat» cөздері арасындағы ұйқас- тықты аңғарған содан кейін барып автор шы- ғарма желісін ойластырған. Бұл күндері осы шығарма тек кішкентайлар арасында емес үл- кендер үшін де танымал шығармаға айналды. «Қалпақтағы мысық» Доктор Сьюздің басқада шығармалары сияқты киноматографиялылық тəн, яғни мультипликаторлық фильм сияқты суреттер шапшаң ауысып, музыкалық үндес- тікке ие. Шығарма басында жаңбыр жауып, балалардың іштері пісіде, содан Қалпақтағы мысық пайда болады да сюжет шапшаңдай тү- седі, өз іс-əрекетерімен, сиқырымен балалар- дың жүрегін жаулайды, сосын анасының келуі- мен барлық нəрсе бəсеңдеп, өз орнына келеді. Танымалы балалар ақыны К.И.Чуковский айтқандай: «Доктор Сьюз – АҚШ тағы ең та- нымал балалар жазушысы, ақыны.» [7, 8]. Оның туындылары тек балаларға емес, сондай ақ үлкендер үшінде қызықты, автордың 44 Д. С. Розиева 198 ISSN 1563-0223 Bulletin KazNU. Filology series. № 1(147). 2014 кітабі əлемнің 20 тіліне (оның ішінде соқыр адамдарға арналған Брайль əрпіде бар) ау- дарылған. Ол бірнеше беделді сыйлықтардың иегері, алайда оның негізгі марапаты кіш- кентай жəне үлкен оқырмандарының сүйіспен- шілігіне бөленуі. Ізгілік пен қайырымдылық туралы ойлар, бишаралық жəне қажетсіз зор- лық-зомбылық, артық өзін дəріптеушілік үшін жазалану т.б. Сьюз кітаптарында əрқашан кез- деседі. Оның досы американдық телеэкран жұлдызы Боб Кишан көрсеткендей: «Доктор Сьюз əрқашан тек балаларға ғана емес, үл- кендер үшін де дүниедегі ең маңызды нəр- селер туралы айтуға ұмтылған». Балалар кітаптарының маңызды бөлігі олардың иллюстрациялары, американың көп- теген ақын-жазушылары өз кітаптарын көр- кемдендіреді, Сьюзда солардың ішінде, жəне өз туындыларын өзі безендірген. Мəліметтерге сүйенсек мектепке дейінгі балалар кітаптары- ның 75% иллюстрациядан тұруы керек екен, Льюис Кэролл қахарманы Алиса айтқандай: «Егер кітапта суреттер де , əңгіме де болмаса, оның қажеті не?». Сол себепті, Сьюз өз иллюс- трациялары есесінен жетістікке бірден, бір- неше деңгейде дейін жеткен, яғни қағаздағы иллюстрация адресатқа бірнеше дəрежеде көп əсерін тигізеді ол арқылы жеке тұлға, топ, қоғам арасындағы қарым-қатынастың өзекті мəселелерін жəне ондағы альтруизмдің ролін əшкерелейді.[8, 373] Сьюз кітаптарының же- тістігі оның моралында емес, өз оқырманын əрбір шығарма жолын оқуда қызығушықпен ұстауында. Шынымен де Гейзелдің соншалықты та- нымал балалар ақыны болуының тағы бір дə- лелі, оның сөздерінің нақыл сөздерге айна- луында жəне американдықтар үшін ғана емес көбіміз үшін аса зор маңыз, мазмұнға ие екен- дігін атап өту керек. Мысалы: « Sometimes the questions are complicated and the answers are simple.» «Кейде сұрақтар өте күрделі, алайда олардың жауаптары өте жеңіл», «Don't cry because it's over, smile because it happened.», «Осы нəрсе аяқталды деп жылама, оның бол- ғанына қуан». Қорытылай келсек, көптеген сыншылар Доктор Сьюз кітаптарын көңіл жадырататын, білім беретін болуымен бірге өте қызықты, тартымды екенін жəне балалардың көптеген сұрақтарына жауап берумен қатар негізгі құн- дылықтар мен артықшылықтарды қалыптас- тырып, олардық сөздік қорын арттырады. Доктор Сьюз кітаптары оқырмандарын жақсы- лыққа жəне түсінушілікке, өзара көмекке, дос- тыққа жəне дүниенің əсемділігі мен əрбір адамның табысқа, қызықты оқиғалар мен жаңа ашылымдарға əуестілігін көрсетеді. Сондай ақ оның кітаптары балалардың коммуникативті дағдыларын (сөздік қорын көбейту, сөйлеуін жетілдіру) жəне көп оқу, көп ақпарат жинау, жаңа білім зердесін (балалар өздеріне ұнаған өлеңдерін ұйқас себебінен бірден жаттап алады) арттырады. Ең негізгісі, балалардың зейінін (оқиға же- лісі бойынша олар əрбір майда-шүйде жайтты назардан тыс қалдырмайды, сыртқы қоздыр- ғыштар себебінен алаң етуден құтылады), елестету мен қиялдау дағдыларын (оған тек оқиға желісі емес сонымен қатар кітап ил- люстрациялар өз септігін тигізеді), шығарма- шылық дағдыларын (балалар өздеріне ұнаған кітаптардың соңын ойдан шығарады, өз ойла- рын суреттерде немесе аппликация, пластилин көмегімен безендіреді) жəне аналитикалық дағ- дыларын (балалар кітапта берілген жағдаят- тарға талдау жасайды жəне қорытынды жасау- мен бірге не себепті осындай жағдайға тап болғанын, тығырықтан қалай шығу керектігін) арттырады. жүктеу/скачать 4,5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|