А. Р. Рустенов, Н. Ж. Елеугалиева генетика практикумы

198 
(р)..……...... 
Күтілген қатынас …..…… 
Теориялық күтілген ажырау 
(q)………………... 
256 
1 
241 
226 
1 
241 
0 
0 
0 
0 
0 
0 
482 
2 
482 
215 
1 
199 
0 
0 
0 
0 
0 
0 
183 
1 
199 
398 
2 
398 
Ауытқу (d)
d
2
+15 
225 
-15 
225 
+16 
256 
-16 
256 
χ
2
=∑d
2
/q = 0,93 + 0,93 = 1,86 1,29+1,29=2,58 
n=1; Р » 0,05 n=1; Р » 0,05 
F
2
 
Студент алған нәтиже 
Нақты ажырағаны - топтағы 
барлық студенттер алған нәтижелер 
(р)..……...... 
Күтілген қатынас …..…… 
Теориялық күтілген ажырау 
(q)………………... 
56 
312 
2 
302 
28 
163 
1 
151 
0 
0 
20 
129 
1 
151 
104 
604 
4 
604 
31 
130 
1 
142 
28 
151 
1 
142 
29 
160 
1 
142 
24 
127 
1 
142 
112 
568 
4 
568 
Ауытқу (d)
d
2
+10 
100 
+12 
144 
-22 
484 
-12 
144 
+9 
81 
+18 
324 
-15 
225 
χ
2
=∑d
2
/q=0,33+0,95+3,21=4,49 1,05+0,57+2,28+1,58=5,54 
n=2; Р » 0,05 n=3; Р » 0,05 
2.3.7. Тіркесе тұқым қуалау және кроссинговер
 
Сабақтың мақсаты: Тіркесе тұқым қуалау және кроссинговер 
дрозофиламен тәжірибені жүргізі, нәтижелерді алу, талдау және түсіну 
Материалдар мен жабдықтар:
1) Жаңадан жасалған қоректік орта құйылған пробиркалар.
2) Canton S(Д-32) және black – cinnabar – vestigial шыбындары. 
3) Дрозофилмен жұмыс істеуге арналған құралдар жиынтығы. 
Тапсырма. 
1). Canton S (Д-32) х black-cinnabar-vestigial-ға будандастыру жүргізу. 
2). Ғ
1
буданынан виргиндік ұрғашыларын бөлу, талдау және black-
cinnabar-vestigial-дың рецессивтік ата-аналарымен будандастыру.
3). Будандастыру сызбасын жасау және теория жүзінде болатын ажырауды 
анықтау. 
4). F
b
-шыбынын сараптау және теориялық ажырау мен алынған нәтиженің 
сәйкестігін анықтау. 
Тапсырмаға түсініктеме. 
Т.Морган жалғасу заңын шығарды бұл заңға сәйкес, бір хромосомаға 
жинақталған гендер бірге тұқым қуалайды, олар мейоздағы секілді, міндетті 
түрде бір гаметаға түседі. Жалғасқан топтың саны, берілген хромосом түрінің 
гаплоидтық санына сәйкес келеді. 

199 
Қажетті құрал жабдық; микроскоп, тұрақты препарат, плакат, 
үлестірмелі карточка
Жұмыс барысы: 
Дрозофилде 500-ден артық гендер зерттелген. Олардың барлығы 4 жұпты 
хромосомаларда жинақталған. Гендердің тіркесе тұқым қуалаушылығының бір 
хромосомда болуы, гомологиялық хромосомалардың коньюгациясын мен 
бөлімдерінің алмасуында бұзылады, ал мейозда үзілген бөліктер қайтадан
жалғасады. Кроссинговердің барысында бастапқы белгілердің комбинациясы 
жүреді. Шыбындағы қара (black) түсті білдіретін гендер, көздің киноварлық 
түсі (cinnabar) және жетілмеген қанаттар (vestigial) II-хромосомада болады және 
бірлесіп тұқым қуалайды. Бірақ будандық шыбындардың ішінде қара түсті, 
қанаттары жетілгендері және сұр денелі шыбындар және жетілмеген қанаттары 
да болады.
2.7.сурет. Дрозофиланың хромосомасының кроссинговерлерінің көріністері 
Гаметалар, зиготалар және ересек шыбындар хромосомаларының 
айқасуының нәтижесінде пайда болса, оларды кроссоверлік немесе 
кросоверлер деп атайды. Кроссоверлік шыбындардың саны, хромосомадағы 
геннің ара қашықтық мөлшерін көрсетеді: кроссоверлік шыбындар - (особь) 
неғұрлым көп болса гендер хромосомнан соғұрлым алыста орналасқаны болады 
(2.8. сурет). Гендер арасындағы айқасуды вертикальды линия деп белгілеу 
қабылданған. Мысалы, гендер арасындағы кроссинговер b және vg , b\vg болып 
белгіленеді. Айқасу мөлшерін осы комбинациядағы жалпы ұрпақтар санымен 
пайыздық есеппен есептеледі.
Гендер арасындағы қашықтық өлшемі хромосомдар кесіндісі болып 
саналады, оны 1% кроссинговерлі қашықтық деп санайды. Бұл қашықтықты 
айқасу бірлігі немесе морганида деп атайды. Морганның пікірінше гендер
хромосомда сызықтық жүйемен орналасқан, ал кроссинговер жилігі олардың 
арасындағы қашықтықты көрсетеді. Бір хромосомада орналақан тіркесе тұқым 

200 
қуалайды, тіркесу тобын құрады, олардың саны хромосомның гаплоидтық
жиынтығына тең болуы тиіс.
 
2.8. сурет. Штерн бойынша дрозофиладағы кроссинговердің көрінісі 

201 

жүктеу/скачать 4,96 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: