black. Барлық қара ebony, black, ebony-black

194 
студенттерд
ің нақты 
алынған 
ажырау
мәліметтері
(p) 
Күтілген 
қатнас 
3 
1 
4 
3 
1 
4 
9 
3 
3 
1 
16 
Теориялық 
күтілген 
ажырау (q) 
186 
62 
248 
138 
46 
184 
189 
63 
63 
21 
336 
Ауытқу (d) 
d
2 
-12 
144 
+12 
144 
+10 
100 
-10 
100 
+10 
100 
+7 
49 
-12 
144 
-5 
25 
χ
2
=∑d
2
/q = 0,77+2,32=3,09; 
n=1; Р » 0,05 
χ
2
=∑d
2
/q=0,72+2,17=2
,89; n=1; Р » 0,05 
χ
2
=∑d
2
/q=0,53+0,78+2,29+1,19=4,7
9; n=1; Р » 0,05 
Кесте 2.10. Дрозофила денесінің түсінің Ғ
2
тұқым қуалауы   
Ғ
2 
денесінің түсінің 
сұр 
қара 
Нақты ажырау – барлық студенттердің алған 
нәтижелерінің қосындысы (р)…………..
Күтілген қатынас………..……………………… 
Теориялық күтілген ажырау (q)…………. 
283 
9 
270 
197 
7 
210 
Ауытқу (d)
d
2
χ
2
=∑d
2
/q=169/270+169/210=1,42
13 
169 
-13 
169 
2.3.6. Жыныстың және белгілердің жыныспен тіркесе тұқым қуалауы 
Сабақтың мақсаты: Будандастыруды жасау. Жыныспен байланысты 
тұқым қуалаушылықтың негізгі заңдылықтарын терең білу. Ғ
1 
және Ғ
2
–нің 
крисс-кросстық реципроктық будандастырудың айырмашылықтарын игеру.
Материалдар мен жабдықтар. 1. Жаңадан жасалған қоректік орта 
құйылған пробиркалар. 2. Canton S (Д-32) шыбындары, мутанттық линияның
white немесе yellow шыбындары.
Қысқаша мағлұмат. Жыныспен тіркес белгілер құбылысын ең бірінші 
Т.Морган жеміс шыбыны - дрозофиланың қызыл көзділері мен ақ көзді 
тұқымдарын шағылыстыру арқылы ашқан. Ақ көзді еркек шыбындар мен 
қызыл көзді ұрғашылардың бірінші ұрпағының, ұрғашылары да, еркектері де 
қызыл көзді болады. Демек, қызыл көзділік доминантты, ақ бояуы рецессивті. 
Ғ
2
-де 3 қызыл кездіге 1 ақ көзді қатынасында ажырау жүреді, бірақ 
ұрғашыларының бәрі қызыл көзді, еркектерінің жартысы ғана ақ көзді болады. 
Бұл жағдай Мендель заңдылықтарына қайшы сияқты көрінеді. 

195 
Керісінше, 
ақ 
көзді 
ұрғашыларын 
қызыл 
көзді 
еркектерімен 
шағылыстырғанда, бірінші ұрпақтың өзінде-ақ көздің бояуы бойынша ажырау 1: 1 
болады. Мұнда тек еркектері ғана ақ көзді болады да, барлық ұрғашылары қызыл 
көзді келеді, яғни ұрғашы ұрпағы аталықтарының қызыл көзді реңін, ал еркек 
ұрпағы аналықтарының ақ көзді бояуы тұқым қуады. Белгілердің аналықтан еркек 
ұрпағына, аталықтан ұрғашы ұрпаққа берілуін крис-кросс деп атайды. 
Тапсырма 
1. Дрозофилдің жынысын анықтау және жыныстық хромосомдармен 
таныстыру.
2. Келесідей будандастыруды жұргізу:
♀ Canton S (Д-32) x ♂white,
♀ white x ♂ Canton S (Д-32)
3. Теориялық күтілетін ажыраудың сызбасын жасау.
4. Ғ
1
-ді анализдеу, оны Ғ
2
-ні алу үшін будандастыруға қою. 
5. Ғ
2
шыбынын алу және оны талдау.
Тапсырмаға түсініктеме. Дрозофиланың ұрғашылары гомогаметті: 
ұрғашыда екі бірдей жұп хромосомалар, олар бірінші жұпты құрады және Х – 
хромосомалар деп аталады. Аталақтары гетерогаметалылар, оларда жақсы 
байқалатын екі хромосомалары бар. Оның бірі ұрғашыларыныкі ұқсас Х – 
хромосома, ал екіншісі Y-хромосома. Жынысты анықтауда Y-хромосома 
доминантты.
Дрозофилаларда жыныстың анықталуы келесі сызба бойынша жүреді: 
 РР ♀ XX 
♂XY 
жұмыртқа х сперматозоид 
X X , Y 
F
1
зиготалар 
♀♀ XX ♂♂XY 
Хромосомалары гомогаметалы ұрғашылар тек қана бір типті гаметаны Х 
береді, ал гетерогаметалы аталықтар екі типті гаметаларды құрады X және Y. 
Дрозофилдің ұрғашылары гомогаметті болады: оларда бірдей екі хромосом 
болады. Генотиптегі төрт жұптардың І-сі, оларды х-хромосомдар деп атайды. 
Аталық шыбындары гетерогаметті болады, оның біреуі аналық жыныстық 
хромосомаға ұқсас болады (х-хромосома), ал екіншісі Y-хромосома. Y-
хромосомасы доминантты жынысты анықтайды. Ұрықтанудың нәтижесінде 
ХХ генотиптен ұрғашылар ХҮ аталықтар түзіледі. Жыныстық тұқым 

196 
қуалаудың бұл сыяқты механизмі, популяциядағы аталық және ұрғашы 
шыбындардың сандарының бірдейлігін қамтамасыз етеді.
Y хромосомы генетикалық тұрғыдан инертті. Керісінше, Х-хромосомдар 
бірқатар гендер орналасқан: wite, yellow, Bar және басқалары, сондықтан бұл 
белгілер жыныспен тіркесе тұқым қуалайды. Y хромосомасы аталық 
шыбындарда болмағандықтан, Х хромосомында орналсақан гендер 
доминанттылық немесе рецессивтігіне қарамастан, гомозиготтық жағдайда 
тұрғандыққа ұқсайды. Гендердің мұндай жағдайдағысын гемизиготтық  деп 
атайды. 
Мысалы: Х-хромосомына жинақталған барлық еркек шыбындарда 
рецессивтік ген white болады, сондықтан көздері ақ болады. Жыныспен 
байланысқан тұқым қуалау белгілерін зерттеу үшін Canton S(Д-32) генотипімен 
тіркескен шыбынды алу ұсынылады және оны White немесе yellow рецессивтік 
мутантымен немесе Bar доминанттық мутанттармен будандастырады. Төменде 
жыныспен тіркескен жыныстық тұқым қуалаушылықтың сызбасы көрсетілген, 
бұл тура және айқас будандастыруларға бірдей сызба. Сызбадан F

жүктеу/скачать 4,96 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: