Бас редактор

 104 
Обращение 
к 
гендерным 
различиям 
неслучайно,  так  как  в  последнее  время 
современная  антропология  вобрала  в  себя  все 
противоречивые тенденции, которые имеют место 
в разных областях знания. 
Общеизвестно,  что  «Одной  из  важных 
задач  системы  образования  является  подготовка 
человека  к  эффективной  деятельности  и 
общению  в  поликультурной  среде,  что  связано 
с  осознанием  культурного  многообразия, 
толерантным отношением к этому многообразию и 
способностью к культуросообразному поведению 
(в  соответствии  с  конкретными  культурными 
условиями)» [Хупсарокова]. 
Гендер  занимает  одно  из  главных  мест  в 
воспитании  подрастающего  поколения.  Гендер 
конструируется  через  определенную  систему 
социализации,  разделение  труда  и  принятые  в 
обществе культурные нормы, роли и стереотипы 
[Попова].  Как  продукт  социальных  отношений 
и  культурной  традиции,  гендер  не  является 
собственно  лингвистической  категорией,  однако 
путем анализа языковых структур можно раскрыть 
его содержание, выявить гендерные стереотипы, 
зафиксированные  в  сознании  носителей  языка 
[Попова].    Немаловажную  роль  в  воспитании 
играет  социализация.  Воспитание  с  учетом 
национально-культурной  специфики  того  или 
иного народа. 
Рассмотрим основные аспек ты   исследования 
гендера. Все существующие  гендерные    отноше-
ния  на наш взгляд, основываются, прежде всего, 
на  существующих  в  том  или  ином  обществе 
гендерных  стереотипах,  имеющие  национально-
культурные аспекты.
Гендерные  стереотипы  –  это,  прежде  всего,  
социальные нормы поведения мужчин и женщин, 
представления,  закрепленные  в  общественном 
сознании.  Гендерные          стереотипы      имеют 
место  во  всех  аспектах  жизнедеятельности 
человека: в поведении, привычках, в вербальной 
и невербальной речи. Прежде всего,  мужчины и 
женщины различны  в анатомо-морфологическом 
и психологическом плане (психофизиологические 
реакции, 
когнитивные 
процессы, 
мотивации,  интересы), что находит естественное 
выражение  в  половом  разделении  труда, 
социальных  ролях,  закрепляется  и  освещается 
культурой [Сафонова, 2003].
По  мнению  ряда  ученых-психологов, 
характеристики  пола  являются  социально-
культурной  переменной  и  закреплены,  в  первую 
очередь, в полоролевых стереотипах, принятых в 
обществе, а также в комплексе норм и ценностей, 
моделей  и  эталонов  должного  полоролевого 
поведения, принятых той конкретной социальной 
группой [Каган, 1991. Кон, 1988. Мастерс, 1991].
Половая  роль  и  гендерные  стереотипы  -  это 
психологические  термины.  Половая  роль,  по 
определению В.Е. Кагана, - это модель социального 
поведения,  комплекс  ожиданий,  стереотипов, 
требований,  адресуемых  обществом  мужчинам 
и  женщинам  [Каган,  1991].  Вся  наша  жизнь 
насыщена  гендерными  стереотипами,  начиная  с 
самого рождения, мы играем роль, отведенную при 
рождении, то есть биологически обусловленную. 
Гендерные  стереотипы  мужского  и  женского 
поведения имеют диаметрально противоположное 
значение.  Все  существующие    гендерные 
стереотипы  поддерживаются с помощью процесса 
социализации, будь то воспитание в семье, школе, 
коллективе, через средства массовой информации 
ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ 
Т.Ж. Токтарова  –
кандидат филологических наук, доцент кафедры русской филологии 
для иностранцев КазНПУ им.Абая
К ВОПРОСУ О НАЦИОНАЛЬНО-КУЛЬТУРНОМ ВОСПИТАНИИ
С УЧЕТОМ ГЕНДЕРА
Түйін
Мақалада  ҚР жоғарғы оқу орындарынын  гуманитаризациялану мәселесі  жан-жақты мәдени тұлға тәрбиелеуге негіз  
болып қаланатыны  қарастырылады.
Resume
The article is devoted to a problem of humanitarization of  formations universities as a basis for education of the polycultural person 
in Republic of Kazakhstan.

 105 
ҰЛТТЫҚ ТАҒЫЛЫМ 
и  т.д.  Вспомним,  как  нас  воспитывали:  девочка 
должна  быть  нежной,    всегда  опрятно  одетой. 
Мальчики  не  должны  плакать,  как  девочки, 
потому что мальчики сильные, они не боятся боли, 
темноты и т.п. Процесс социализации происходит, 
в первую очередь,  через моделирование поведения 
родителей,    братьев  и  сестер,  сверстников, 
воспитателей, учителей, окружающих. 
Национально-культурные  аспекты  лингвис- 
тической  гендерологии  казахов  отражаются, 
прежде  всего,  в    гендерных  стереотипах, 
гендерных  ролях,  традиционно  закрепленных  
за  мужчинами  и  женщинами.  Так,  например, 
мужчина-казах наделяется ролью «главы семьи», 
«добытчика»,    «кормильца»,  «защитника»  и 
«советчика».  Следует  отметить,  что  авторитет 
мужа/отца    среди  казахов  очень  высок. 
Традиционная  система  гендерных  стереотипов 
казахов  построена  на  жесткой  нормативности. 
Выполнение    мужчинами  женских  обязанностей 
вызывает  со  стороны  окружающих  негативное 
отношение,  осуждение,  следуя  наделенными 
обществом  гендерными  ролями,  мужчины  и 
женщины должны строго их соблюдать. Особенно 
ярко  гендерные  стереотипы  проявляются  в 
ритуализированном  этикете,  где  мужчина  и 
женщина должны строго следовать предписанному 
сценарию.      Заметим,  что  по  сравнению 
с  Россией  и  странами  Европы  гендерные 
стереотипы  достаточно  прочно  присутствуют  в 
традиционной  культуре казахов и в современном 
обществе.
Говоря  о  женщине-казашке,  следует,  прежде 
всего,  что  она  предстает  хранительницей  очага, 
и ей  традиционно отводится роль домохозяйки, 
женщина-казашка должна не только уметь вести 
домашнее  хозяйство,    воспитывать  детей,  но  и 
соблюдать традиции и обычаи казахского народа, 
быть  скромной  и  покорной.  При  этом,  когда 
женщина выполняет обязанности, предписанные 
мужчине: семейные, профессиональные,  это  не 
вызывает  негативного  отношения  со  стороны 
общества, наоборот, заслуживает уважение.
Однако,    происходящие  изменения  в 
постсоветском  пространстве,  не  могли  не 
коснуться    и  казахстанское  общество.  Как 
можно  заметить,  в  Казахстане,  особенно  в 
последнее время,  происходит смена устоявшихся 
стереотипов, так,  например, женщины все чаще 
являются  представителями  профессий,  которые 
традиционно  считались  мужскими:  политика, 
управление  и  распределение,  бизнес  не  только 
мелкий,  средний,  но  и  крупный,  различные 
властные  структуры,  банковская  система, 
юриспруденция,  вооруженные  силы,  тяжелая 
промышленность  и  т.д.  Развал  Советского 
Союза,    повлекший  за  собой  экономическую 
нестабильность,  привели  к  тому,  что  женщины 
в  некоторых  семьях,  занимаясь  «челночным» 
бизнесом,  стали  единственными  кормильцами. 
Однако,  при  этом  женщина  независимо  от 
занимаемой  должности,  социального  статуса 
должна, в первую очередь, выполнять гендерную 
роль,  предписанную  ей  обществом,  а  именно 
быть  хорошей  матерью,  женой,  снохой  и  т.д. 
Отметим,  что  в  различных  регионах  Казахстана 
укорененность гендерных стереотипов различна: 
в  северных  областях,  граничащих  с  Россией, 
их    соблюдение    менее  строже,  нежели  в 
южных регионах. Урбанизация так же влияет на 
проявление  гендерных  стереотипов.  В  сельской 
местности  стереотипные формы поведения всегда 
проявляются сильнее, чем в городе.
Так,  например  Н.М.  Борытко  выделяет 
три  взаимосвязанных  аспекта  воспитания: 
социальное  явление,  процесс  и  деятельность, 
которые  отражают  три  аспекта  духовного  бытия 
человека: его социокультурное (социокультурная 
контектность, 
выбор 
и 
осуществление 
культуросообразного образа жизни и поведения); 
индивидуальное  (самостановление  субъектом 
деятельности, поведения, отношений, культуры); 
и сопричастное бытие вместе со значимыми. Этим 
аспектам  бытия  он  сопоставляет  три  ведущих 
воспитательных пространства: социальное (поле 
значений),  индивидуальное  (поле  смыслов)  и 
пространство  взаимодействия  (поле  ценностей), 
гармонизация  которых  определяет  степень 
субъектности человека [Борытко].
Таким 
образом, 
национально-
культурные  особенности  воспитания  имеют 
достаточно    выраженную  дифференциацию 
по  половому  признаку.  Воспитание    связано 
с  актуализацией  гендерных  стереотипов, 
существующих  в  обществе,  связанных  с 
традициями и обычаями того или иного народа. 
  ЛИТЕРАТУРА
 
       1.
 Хупсарокова А.М. Содержание поликультурной компетентности педагога [Электронный ресурс] / Хупсарокова 
А. М. // Режим доступа: http://www.fan-nauka.narod.ru/2008-1.html
2.  Попова Т.Г. Национально-культурная семантика языка и когнитивно- социкоммуникативные аспекты (на 
материале английского, немецкого и русского языков). М.: Издательство МГОУ «Народный учитель», – 2003.  

 106 
Кез-келген  халықтың  дәстүрлі  өнері  сол 
халықтың  ғасырлар  бойы  бастан  кешкен  өмір 
салтының,  таным-түсінігінің,  арман-аңсарының 
жарқын айғағы. Қазақтың қолөнері, оның ішінде 
ою-өрнегі  де,  өзінің  төлтума  бітім  қасиетімен, 
көркемдік  мән-мағынасымен,  шын  мәнінде, 
халқымыздың уақыт тезінен өткен асыл қазынасы. 
Соңғы  кезде,  рухани  өміріміздегі  өзгерістерге 
байланысты жас ұрпақтың ұлттық дәстүр негізінде 
тәрбиелеуге бет бұра бастағанымыз белгілі. 
Ою-өрнек  (латынша  ornament  -  әсемдеу, 
сәндеу) – геометриялық және бейнелеу элементтері 
жүйелі  ырғақпен  қайталанып  отыратын,  әрі 
үйлесімділікке құрылған өрнек-нақыштар (Қазақ 
энциклопедиясы, А., 1976. 8т. - 627 б.). 
Көпті көрген көкірегі шот ағамыз Нұрпейісов 
Әбдікәрім  Рахметұлының  «Қазақ  халқының  ою-
өрнегі»  атты  кітабынан  мынандай  ойға  түрткі 
болатындай әңгімесіне үңілейік...
Жалпы,  ою  өнері  дүние  жүзінің  көп 
халықтарына  тән.  Дегенмен  де,  қазақ  халқының 
ою өнерінің өзіндік ерекшеліктерін атап өтпеуге, 
сірә  болмас.  Өйткені,  қазақтың  өмірімен  біте 
қайнасып,  ежелгі  замандардан  пайдаланып  келе 
жатқан  киіз  үйін  алсақ,  есігінен  аттап  кірмей 
жатып-ақ, оюлар әлеміне саяхат басталады. 
Киіз үйдің оюлап жасаған бедерлі ағаш есігі, 
еденіне  төселген  алашасы,  сырмақ,  киіз,  кілем, 
құрақты көрпе, қабырғаға ілінген әр түрлі әдіспен 
жасалынған түрлі-түсті жүнмен оралып тоқылған 
шым-шилер, жүк жинайтын бедерлі жүкаяқтар мен 
ағаш төсектер, ағаштан ойып жасалынған ыдыс-
аяқтар,  оларды  салып  алып  жүретін  аяққаптар 
мен  сандыққаптар,  ою-өрнекпен  безендірілген 
қыз-келіншектер  мен  ерлер  киімдері,  қыз- 
келіншектердің мойнына тағатын алқасы, шашына 
жалғайтын шашбауы, беліне байлайтын белдіктері, 
ер-жігіттердің атқа салатын ер-тұрмандары, қару-
жарақтары,  атқа  жабатын  жабуы  т.б.,  міне,  осы 
аталған бұйымдар мен заттардың барлығы да ою-
өрнекпен безендіріліп отырған. 
Демек,  ою  өнері  қазақтың  тарихымен  бірге 
жасап, бірге дамып келе жатқан көне өнер.
Халқымыздың  ою  өнері  өз  бастауларын 
тарихтың  тереңінен  алатын,  теориясы  мен 
жасалу  технологиясы  күрделі  әсемдік-бейнелеу 
дүниесінің  бір  түрі.  Қазіргі  кездегі  кейбір  өнер 
зерттеушілерінің  ою  өнерінің  тарихтағы  орнын 
төмендетіп,  шын  мәніндегі  бағасын  бере  алмай 
жүргені де байқалады. 
ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ 
Б.А. Әлмұхамбетов –
педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Абай атындағы 
ҚазҰПУ-нің көркем сурет-графика факультетінің деканы 
“ХАЛЫҚТЫҢ ҚОЛӨНЕРІ 
– 
ҰРПАҚ ҚАЗЫНАСЫ”
3.Попова  Т.Г.  Концептуальные  основы  социального  конструирования  гендера  //  Проблемы  современной 
когнитологии  и  семантики:  Сборник  научных  статей  по  материалам  Международной  научно-практичнсеой 
конференции «Современное общество, языки и межкультурная коммуникация», посвященной 55-летию факультета 
иностранных языков ЧГПУ (9-11 ноября 2006 г.). Чебоксары: ЧГПУ им. И.Я. Яковлева, – 2006. 
4.Сафонова  М.В.  Гендерные  стереотипы  и  их  влияние  на  поведение  человека.  //  Практикум  по  гендерной 
психологии. Под редакцией И.С.Клециной. СПб.: Питер, – 2003.
5. Каган В.Е. Воспитателю о сексологии. - М.: Педагогика, – 1991. 
6. Каган В. Е. Когнитивные и эмоциональные аспек ты гендерных установок у детей 3- 7 лет / Вопросы пси 
xoлoгии. – 2000.   2. С. 65-69. 
7. Кон И.С. Ребенок и общество: (Историко-этнографическая перспектива). - М.: Наука, – 1988. 
8. Кон И.С. Психология ранней юности: Кн. для учителя. – М.: Просвещение, 1989. 
9.
  Борытко  Н.М.  Воспитание  как  педагогика  бытия:  гуманитарно-целостный  подход  //  Теоретико-
методологические проблемы современного воспитания: Сборник научных трудов. – Волгоград, Перемена, – 2004.
 
Түйін
 
Мақалада ұлттық-мәдени тәрбие мәселесі гендер  тұрғысынан қарастырылады. 
Summary
In the article national-cultural features of education taking into account a gender are considered. The author as object 
of research chooses gender stereotypes of behavior, psychological aspects of gender linguistics etc.

 107 
САЛТ-ДӘСТҮР
 
Ертедегі  ата-бабаларымыз  ою  өнерінің 
теориясы  мен  технологиясын  жақсы  меңгере 
білген.  Халықтың  ою  жасаумен  айналысатын 
көптеген  шеберлері  өздерінің  туындыларын  (ою 
композицияларын)  ешқандай  да  геометриялық 
немесе  арнайы  аспаптарсыз-ақ  жасаған.  Білікті 
оюшылар  ою  композицияларын  дайындағанда 
симметрия  заңдары  мен  үйлесу  теориясын  өте 
орынды қолданып отырған. Шеберлер ою тілінде 
көңіл-күйін, сол уақыттарда болып жатқан түрліше 
жағдайлар  мен  саясатқа  лайық  көріністерді 
жырлай  білген.  Қазақтың  шебер  қыздары 
сүйген  жігіттеріне  өздерінің  махаббаттық  ыстық 
сезімдерін  орамалға  түрлі  түсті  жібекпен  тіккен 
ою-өрнек тілімен жеткізген.
Қазақ  оюларының  өрісі  кең,  болашағы 
мол.  Ою-өрнектерді  зергерлердің  сувенирлік 
миниатюраларынан 
бастап, 
зәулім 
биік 
архитектуралық  ансамбльдерден  де  кездестіруге 
болады. 
Ата-бабамыздың  қалдырған  бай  мәдени 
мұрасының  тарихын  байыпты  зерттемей,  жаңа 
өмірдің  талабына  лайық  жауап  беретін  туынды 
жасау  мүмкін  емес.  Жаңа  туындының  тамыры 
көне дүние тарихымен неғұрлым терең астасқан 
сайын,  оның  өрбіп  өскен  жапырақты  бұтақтары 
да жаңа заманның рухынан нәр алып, сол ортаның 
идеологиялық  және  рухани  жағдайына  лайықты 
мазмұн  мен  мағына  беруі  тиіс.  Демек,  әр  өнер 
шеберінің  қолынан  шыққан  туынды  ата-бабадан 
қалған  мәдени  мол  мұрадан  нәр  алып,  жаңа 
өмірдің  жаңа  талабына  сай  жаңаша  жырлауы 
керек.  Қай  мамандықтың  зерттеушісі  болмасын, 
ескі тарихи мұралардың негізіне сүйенбесе, оның 
еңбегі  де,  туындылары  да  іргетассыз  салынған 
үймен  тең,  ондай  туындының  өмірі  ұзақ  болуы 
мүмкін емес. Бұл жағдай мамандықтың қай саласы 
болмасын, барлығына бірдей қойылатын қатаң да, 
заңды  талап.  Бұл  талапты  мүлтіксіз  орындау  – 
мамандарымыздың баршасының қасиетті борышы 
болса керек. 
Монғолия  елінен  келген  қарапайым  мектеп 
мұғалімі  Зәкия  Ақайқызы  оюлар  жайлы  жүрек 
түбінен сөз қозғағанда  былай дейді:
«Ою-өрнектер  –  халық  өнерінің  үлкен 
бір  саласы.  Егер  қазақтың  киіз  үйінің  төріне 
ілінген тұскиізін немесе басқұры мен желбауын, 
тіпті  аяққаптың  өзін  басқа  бір  елдің  ою-
өрнегімен  әшекейлеп  қойсаңыз,  ешбір  жараспас 
еді.  Ал,  аналарымыздың,  жеңгелеріміздің, 
қарындастарымыздың  кестелерімен  әдемілеп, 
әсерлеп  тіккен  бұйымы  көңіліңізге  де,  көзіңізге 
де  ыстық  көрінері  анық.  Міне,  ұлттық  өнердің 
ерекшелігі осында».
Ал,  енді  қазақ  ою-өрнегінде    «Аққудың 
үні,  тоты  құстың  тілі  бар»  деген  ұғымға  келсек, 
қателеспейтін шығармыз.
Кезінде  сахараның  қазағы  жол  жүріп  келе 
жатып бір ауылға ат басын бұрғанда сол тоқтаған 
үйдің  ішкі  жиһазына  қарап  төсеген  сырмақ, 
текеметтері  мен  ілулі  басқұр,  кілемдеріне  қарап 
осы  үйде  болған  қуаныш,  не  қаралы  жағдайдың 
ізін  байқап,  соған  орай  сөз  сұхбатта  өз  көңілін 
білдіріп  қуанышы  болса  бөлісіп,  қайғысы  болса 
жұбанышын  білдіріп  көңіл  айтқан.  Неткен 
сезімталдық. 
Жас  ғалым  Ұ.Әбдіғаппарова  былай  дейді: 
«Күн  көрінісі  төрт  түлік  мал  болған  көшпелі 
қазақтың  мал  жүнінен,  қыл-қыбырынан  иіріп 
киіз  үй  жасауларын,  киімдерін  тоқығаны,  ал 
сүйегінен, мүйізінен және терісін илеп, күнделікті 
тұрмысқа  қажетті  заттарын  дайындағаны, 
осы  асыл  бұйымдарға  қиыннан  қиыстырып, 
алуан  түрлі  шытырман  ою-өрнектерді  түсіріп 
отырғаны  тарихтан  мәлім.  Осыдан  туындаған 
қазақ әйелдерінің тоқу өнері де қаншама тарихи 
оқиғалар болуына қарамастан, ұрпақтан- ұрпаққа 
мирас болып қала берді. Ұласып келе жатқан ою-
өрнектерден сол кезеңнің кескін-келбеті елестейді, 
халықтың  салты,  әдет-ғұрпы,  тіршілігі,  дүниеге 
көзқарасы,  тіпті  көңіл-күй  сезімі  айқын  көрініп 
тұрады.  Сол  үшін  де  туысқан  түрікмен  халқы 
«жайшы алдыма кілемді, білейін мен жүрегіңді» 
деп  бекер  айтпаған.  Мысалы,  қазақ  халқының 
ежелгі әдет-ғұрпы, салты бойынша бөтен жерге, 
алыс  ауылға  ұзатылған  қыз  баланың  белгілі  бір 
уақыттан кейін төркін жағына сәлемдеме жіберуі 
тиіс болған. Осы салт бойынша тұрмысқа шыққан 
қыздың үйіне жіберген сәлемдемесінде алақандай 
ақ жарғаққа көгершін мен гүл бейнесі кестеленсе 
немесе  «құсмұрын»,  «құстұмсық»  ою-өрнекті 
тұскиіз,  басқұр,  құстұмсық,  жүзік  сияқты  зат 
келсе, ата-анасы баласының барған жерінде басы 
бостандықта, құстай ерікті, жағдайы жақсы екенін 
ұғынатын болған». 
Сондай-ақ,  ою-өрнек  элементтері  арқылы 
халықтың 
арман-мүддесі, 
дүниетанымы 
берілетінін  мынадан  көруге  болады.  Пазырық 
қорғанынан  табылған  Сақ  дәуіріндегі  кілем 
үлгісінде: Ел, Байлық, Қорғаныс ұғымдары шартты 
түрде  «Таңба»,  «Марал»,  «Салт  атты  сарбаз» 
бейнесі  ретінде  берілген.  Мұндағы  символды 
ұғымның  меңзегені  –  елді,  ел  мұрасын  сақтау. 
Сондай-ақ,  XII–XIII  ғасырларда  қалыптасқан 
«қорған өрнекті» кілем үлгісінде «қала», «өзен», 
«күмбез»,  «су»,  «қорған»  бейнеленген.  Бұл 
кілемдегі шартты түсініктің тұспалы «кіндік кесті 
мекеніңді айла-тәсілмен қорғай біл».

 108 
ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ 
Демек,  ою-өрнектер  көркемдік, сәндік  үшін  
қолданылғанмен,  шартты    бейнелер    арқылы 
шындық    елесін    туындатып,    халықтық  өмірге  
деген  талпыныстарын  танытады.        
Мәселен,  найзағайдың  жарқылдауы, күннің  
күркіреуі,  қардың,    жаңбырдың  не    себептен  
болатынын  түсінбеген  ертедегі қазақ халқы күнді, 
айды, жұлдызды, аспанды т.с.с. керемет  күш  деп  
біліп, сол  күштерге  сыйынған.
Ай, күн, жұлдыз  тәрізді  белгілер  сол керемет  
күштерге  табынудан  қалған. 
Компастың, 
сағаттың 
қолданылмайтын 
кезеңде  қазақтар  халқымыз  бағытты,  уақытты 
күннің,  айдың,  жұлдыздың  қозғалысына    қарай  
болжап  білген.  Жыл    мезгілдері,  табиғаттан 
болатын  тосын    құбылыстарды  да    алдын    ала  
шамалаған.  «Айдың    тууы»,  «Күннің  тұтылуы», 
«Ай    тұтылатын  күн»  деген    тіркістер    осыдан  
қалған.    Осыншама    білімдер,    дүние    жайлы  
елестер,    дүниенің,  жердің  т.б.  құбылыстардың  
пайда    болуы    жайындағы    шамалар,  болжаулар 
қазақтың  космогоникалық  өрнектерінде көрініс  
тапты. 
Халық шеберлерінің айтуы бойынша, күннің 
символы ретінде  дөңгелек, дүниенің төрт торабы 
ретінде төрт  құлақ  бейнеленді.  Ортасында күннің  
нұр  шашуы, жұлдыз, ай  белгілері жапырақтармен 
өрнектелген    «шұғыла»  оюы    «өмір    сүрудің 
қайнар  көзі  осылар»  деген    ұғымды    меңзейді 
(Ө.Жәнібеков).
Дүниеде бір шындық бар, ол адамның рухани 
өміріне  үңілу,  сол  арқылы  қоғамның  ортаның 
қозғаушы  күшін  табу,  әлгі  күш,  әлгі  пәрмен 
арқылы әлеуметтік көзқарастың толқындары мен 
қайшылықтарының  көзге  көрінбейтін  астарын 
ашу, әдібін сөгу.
«Қолыңда  жоқ  аспапты  ойша  тартып,  құлақ 
құрышыңды қандырар саз ояту, қолыңда не бояу, 
не қылқалам жоқ, әйтсе де, әуелі өз жанарыңды, 
сосын оқушы жанарын арбап алар сан қилы сурет 
тірілту, қолда жоқ граниттен қолда жоқ қашаумен 
қолын қусырып алдыңда отырмаған әлдебіреудің 
тұтас мүсінін сомдап, сосын оған тіл бітіру, жан 
бітіру,  дірілдеген  сезім,  дірдектеген  қан  бітіру, 
ол  ол  ма,  ондаған  тіпті  жүздеген  сіз  бен  біздей 
жұмыр басты пенделерді ойдан таратып, оларды 
сіз бен біздің тағдырымыздан қиын болмаса, еш 
жай емес талқыға салу... тұтас бір халықты, тіпті 
күллі  бір  ғаламды  қайтадан  орнату,  әй  қайдан 
оңай бола қойсын!».
«Өнер  көзі  халықта»  дегендей,  өнер  түрлі 
елде мол, халықпен бірге жасап келеді және жасай 
береді. Осындай өнер түрлерінің бірі ұлттық ою-
өрнектердің  тәрбиелік  рухани  ішкі  дүниесінің 
мәнін  аша  түсу  жастарға  меңгерту  жолдарын 
қарастыру, зерттеп жариялау – әр уақытта ұлағатты 
іс болмақ. 
Оюларды сүйсініп, 
Қайран қалып тұрасың.
Көре білсең түсініп,
Одан көп сыр ұғасың.
Қазақ  төрт  түлікті  пір  тұтқан,  қоршаған 
ортаның  табиғаты  мен  жануарын  зор  тұтқан. 
Адамзат баласы үшін қоршаған ортаның әсеріне, 
ықпалына,  байланысына,  етене  бірлігіне  үлкен 
көңіл  бөлген.  Қанша  педагогикалық  үрдістің 
әдіс-тәсілдері  жатыр  шіркін,  осының  көзін  аша 
білсек. 
Біздің еліміздің ұлттық тәлім – тәрбие тәжі- 
рибесі  ұзақ  жылдар  бойы  біржақтылықпен  
жүргізіліп келді. Жалпы адамзат атауының құнды 
игіліктерден  оқшауланып,  ұлттық  сана-сезімінің 
дамуына,  мәдени,  рухани  құндылықтардан 
алшақтап,  ұлттық  тәрбиенің  бай  мұраларын 
игеруге көңіл бөлінбей, тіпті, кейбір түрлері мен 
бөліктеріне тыйым салынған болатын. Мұның өзі 
жас  ұрпақтың  басым  көпшілігінің  өз  халқының 
өнерін,  тілін,  мәдениетін,  дінін,  салт-дәстүрін 
жете  білмеуге  әкеліп  соқты.  Сондықтан,  кейінгі 
жылдары  білім  беру  кеңістігінде  отандық, 
әлемдік,  ұлттық  негізде  кеңінен  білім,  тәрбие 
беру  міндетіне  сай    Республикамызда  көптеген 
бағдарламалар, тұжырымдамалар қабылданды.
Ұлттық  тәрбие  негізінде,  бейнелеу  өнерi, 
сәндiк  қолданбалы  қолөнері  ішінде  тұнып 
тұрған    ою-өрнектердің  табиғи,  тарихи 
ерекшелік    қасиеттерін  оқушы  бойына  сіңірту  – 
оқытушылардың тікелей міндеті болып саналады. 
Ұлттық  тәрбие    құралдары    арқылы    мәдени 
ортаны, әсемдік, сұлулық туралы дүниетанымдық 
түсінігі  мол,  бейнелеу  өнері  оның  ішінде  сәндік 
қолданбалы  қолөнерде      терең    философиялық  
ұғымда  бейнеленіп берілген.
Ұлттық тәрбие – қазақ халқының сонау жыл- 
дардан  бері  келе  жатқан  ата-бабадан,  ұрпақтан 
ұрпаққа  жалғасын  тауып,  мирас,  өшпес  өнеге, 
ұлағатты тәрбие, өмірлік мұра болып келе жатқан 
іс-тәжірибе.
Ұлттық  тәрбие  қазақ  халқының  ақындар 
шығармаларында, 
салт-дәстүрлерінде, 
ауыз 
әдебиетінде, бейнелеу өнері мен  сәнді қолданбалы 
өнер шығармаларында көрініс табады.
Халықтық өнерге, мәдениетке жанасу, өмірдің  
адамгершілік негіздері жайында толғану көптеген 
суретшілердің  шығармашылық  қызметтеріне  бір 
ыңғайлылық  ықпалын  тигізді.  Сонымен    қатар, 
қазіргі  кезде  суретшілер  дәстүрлі  өнер,  салт-
дәстүр,  әдет-ғұрыптың  ерекшеліктерін  ұдайы 

 109 

жүктеу/скачать 2,99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: