4-бет Танымал тілтанушы Баянауылдағы тас

16

№49-50  (1307-1308) 

10 – 14 желтоқсан

2015 жыл

АНА ТІЛІ

Табыл ағамен бір жылы туған менің 

әкем екі жасында ата-анадан тұл жетім 

қалған, балғын басқа милықтай түскен 

жазмыш ауыртпалығынан ержеткен соң 

да арыла алмаған. Бұл буынның талайы 

саяси қуғын-сүргін құрбандарының 

балалары. Бұлардың әкелері халық 

ж а у ы   д е п   ұ с т а л ы п ,   б а р с а к е л м е с 

жұтқан, бұғанасы қатпай жетімдікке 

үкім етілген. Бұл аш-жалаңаш уақытта 

сотталмай-ақ репрессия құрбандарына 

айналған к кірегі шерлі, к з жасы кеп-

пеген шерменде ұрпақ. 

Сондықтан к зінен жылылық тай-

майтын, әрқашан к ңілі жарық жүретін, 

небір ауырпалықты сезіп, біліп  ссе де, 

кісілік ұстанымынан әсте айнымаған 

Табыл аға маған бұлғақты дәуірді ай-

налып  туіне еш амалы жоқ ұрпақтың 

ең бір бақытты, табанды  кілі тәрізді 

к рінетіні рас. 

Табыл Құлыястың «Қан жоса ғасыр», 

«Қырғын», «Қан кешу» атты үш кітабы 

қазақ халқының бергі тарихындағы 

ақтаңдақтарды ашатын деректі проза. 

Т а б ы л   Б е к қ а з ы ұ л ы   б а б а л а р 

 амана тын арқалап жүрген жазушы.  

Ол тарих үшін керек дүниені түгендеп 

б а ғ а д ы .   Ж а з у ш ы н ы ң   а й т у ы н ш а , 

к птеген құжаттар ашылмай жатыр. 

«XVIII ға сырдағы аштық, Түркістанға 

шұбырған халық. Кенесары сұлтанның 

архиві Омбыда тұр. Мұрағаттарды 

елге жеткізу журналистердің міндеті. 

Ұлтымыздың қаншасы  лді, қаншасы 

қ у ғ ы н ғ а   ұ ш ы р а д ы .   С т а л и н   а с т ы қ 

с ұ р а у д ы ң   о р н ы н а   т е х н и к а л а р ы н 

жеткізді. Украинада 11%, Қазақстанда 

56% адам аштан қырылды. Тегімізді 

жоюды саясат бас тады. Құпия құжаттар 

қара сандықта тығулы жатыр. Қуғын-

сүргінге  зіміздің белсенділер де 

кінәлі. Архивтерде ешқашан куәні 

к рсетпейді». 

А л а ш т ы ң   а қ и ы қ   а қ ы н ы   С е р і к 

Тұрғынбеков былай дейді: «Тәкеңнің 

тақырыбына к ркемдіктің қажеті жоқ. 

Шын мәнінде тарихи деректер. Деректі 

үш кітап, жазушы жанкештілікпен 

жұмыс жасап жатқанына мемлекет 

қуануы керек. Тәкең ел аралап, жер 

к ріп, инемен құдық қазғандай халқына 

қызмет етіп жатыр. Қазақтың қасірет, 

Алғаш рет  ткізіліп отырған кон-

ференцияны Тұран университетінің 

ректоры, ҚР Жоғары оқу орындарының 

қ а у ы м д а с т ы ғ ы   п р е з и д е н т і   Р а х м а н 

 Алшанов құттықтау с збен ашты. Кон-

ференцияда Алматы қаласы Тілдерді 

дамыту, мұрағаттар және құжаттама 

басқармасының бастығы Мамай  Ахетов 

с з алып, мемлекеттік тілді дамыту 

хақында атқарылып жатқан жұмыстар 

жайлы баяндады. 

К о н ф е р е н ц и я ғ а   қ а т ы с у ш ы л а р 

аталған мәселе бойынша баяндама-

ларын оқып,  зара пікір алмасты. 

А.Бай тұрсынұлы атындағы Тіл білімі 

институты директорының орынбаса-

ры Сансызбай Мадиевтің баяндамасы 

бүгінгі оқулықтар мәселесіне арналса, 

әл-Фараби атындағы ҚазҰУ доценті, 

«Триада» филологиялық ғылыми-зерттеу 

және оқу-әдістеме орталығының ди-

ректоры Ханшайым Қарабаева «Тіл 

үйретуге бағытталған оқулықтардың 

мазмұны мен құрылымы», ҚР Ұлттық 

қауіпсіздік академиясы Ғылыми зерт-

– Тоқболат  рде озған  нер тар-

ланы, қайталанбайтын аса дарын-

ды суреткер еді. Бір картинасы әлі 

есімде. Онда мидай жазық, жасыл 

дала т сіндегі шағын ұядан к кке 

мой нын соза, аузын ашып жем тіле-

ген балапандардың сүйкімді, нәзік 

бейнесі к рініс тапқан. Оған мейлі 

жас, не кәрі болсын тамсанып, таңдай 

қақпай қарауы мүмкін емес. Сурет 

кешегі бала шағын, бүгінгі ахуалын, 

ертеңгі болашағын еріксіз ой елегінен 

ткіздіріп, әркімді мен осы кіммін, 

ертеңім қандай болады деп терең 

толғанысқа түсірер, с йтіп сан алуан 

күйді бастан кешіртер құдіретке ие. 

сіресе, оны алғаш к ргенде  мір 

маған к кке мойнын соза, аузын ашып 

жем тілеген әлсіз балапандай әсер еткен 

еді. Бірде осы түйсігімді Тоқбалаттың 

жары Раушанға айтқанымда, ол:

– Тоқаң әрбір туындысын жүре-

гімен, бүкіл жан дүниесімен беріле, 

к п ізденіп жазатын. Содан да болса 

керек, қай шығармасын алсаңыз да 

сезімталдығымен, ойшылдығымен, 

лирикалық кейіпкер к ңіл күйінің 

жомарттығымен қазақтың туындысы 

дерлік  реде жаныңды баурап, жүрегіңе 

жалын, қиялыңа қанат сыйлайды, –деп 

з пайым-түйсігімен б ліскен еді. 

– Суреткер туындысын түсініп, 

СЫР-ПЕРНЕ

№1 санында жарық к рген «Арзу» 

атты к ркем әңгіме сюжетін Табыл 

ағадан естіп, жазғаным бар. Ежелгі 

қазақтың әңгімешіл болмысы Табыл 

ағадан айнытпай табылады. Кейде бұл 

кісіден бұрын ел ішінде үзбей айтылған, 

қазір ұмытыла бастаған небір сұлу 

с здерді естіп қуанатыным рас. Ақын-

жазушылар кез келген халықтың руха-

ният қоймасының асыл қорушылары 

болып келеді. Тілдік асыл қазына қоры 

халық жадында осынау шырақшылар 

арқылы  қорғалып, кейінгі ұрпақтар 

үшін аманат ретінде сақталады.

 2012 жылдың 18 шілдесі күні Та-

б ы л   а ғ а д а н   е с т і г е н   с ә т т е - а қ   б і р 

отбасының қиғаш тағдырын к ркем 

прозаға айналдырып жіберу идеясы 

туса керек. Сол жылдың күзінде бұл 

әңгіме Түркияның Махмұд Қашқари 

халықаралық конкурсының Қазақстан 

бойынша II жүлдесін алды. Махмұд 

Қашқари байқауы елімізде үш мәрте 

ткізілді, үш әңгімемен қатыстым. 

Алғашқы сюжетті (2009) белгілі ақын 

Ғалым  Жайлыбай берді, ортаңғысы 

Табыл ағаның еншісінде, «Шашты» 

атты әңгіменің (2014) тууына игі әсерін 

тигізген к рнекті ақын Қасымхан 

Бегмановтың азаматтық қайраткерлігі 

екені рас. Қасымхан ақын «Мұстафа 

Шоқай жолымен» атты екі томдық 

деректі проза жазбағанда, Мұстафа 

Шоқайдың ұлы бабасы Шашты туралы 

ірі әңгімем атымен болмас еді! 

«Жиембет» атты к ркем фильм 

және «Сүлеймен Есқараев» атты деректі 

фильмнің сценарийін жазуым да Табыл 

ағаның игі бастамасы болды. 

Алаштан туған асылтекті Мағ-

ж а н   а қ ы н н ы ң   ж а л ғ ы з   ә ң г і м е с і   – 

«Шол панның күнәсі». Бұл әңгімені 

экрандаған белгілі режиссер Болат 

Шәріптің сценарий авторына таңдауы 

маған түскен еді. 2005 жылы Шәкен 

Айманов атындағы «Қазақфильм» 

киностудиясы түсірген бұл фильмді 

к рген соң Табыл ағаның к кейіне 

Жиембет жырау туралы к ркем фильм 

түсірілсе деген жарық ой түседі. Табыл 

Құлыястың «Жиембет» атты повесінде 

жырау бейнесін сомдауында роман-

тизм, пафос тән. Лирикалық суреттеу 

теу басқармасының профессоры Сара 

Қоянбекова «Коммуникативтік құзы-

реттілікті қалыптастыру мен дамы-

тудағы инновациялық технологияларды 

қолданудың тиімділігі», Л.Н.Гумилев 

атындағы Еуразия ұлттық университеті, 

Практикалық қазақ тілі кафедрасының 

доценті Баян Мәуленова «Мемлекеттік 

тілді к пдеңгейлі жүйемен оқыту» деген 

тақырыптарда баяндама жасады. 

Конференция жұмысының жауапты 

ұйымдастырушысы Тұран университеті 

Қазақ және шет тілдері кафедрасының 

доценті, филология ғылымының канди-

даты Райхан Имаханбет конференцияға 

келіп түскен ғылыми әдістемелік мақа-

ла ларда к терілген  зекті мәселелерге 

тоқ талып, ұсыныстарын атап  тті. 

Пленарлық жиналыста А.Байтұрсын-

ұлы атындағы Тіл білімі институтының 

бас ғылыми қызметкері, филология 

ғылымының докторы Айман Жаңабекова 

қазақтілді аудиторияда қазақ тілін 

мәдениет танымдық, рухани танымдық 

қырынан оқыту қажеттігін, жастарды 

тиді. Екі-үш айға дейін ес жиып, еңсе 

к тере алмадым. Жаныма жалау болған 

енем. Ол кісі кейде сырттан қиналып, 

жылап келгенімде:

– Орнында бар оңалар, – деп  з 

басынан  ткен ауыртпалықтарды, оны 

қалай жеңгенін айтып, с збенен дем 

беріп, жігерлендіретін, қайрат сый-

лап, қанаттандыратын. Қандай қиын 

жағдайда да келешектен үміт үзбеуің 

керек деп ақыл беретін. 

Ж а р ы қ т ы қ   і с т е г е н   і с і м д і ,   н е 

мен толғаныстары кезек алмасады. 

Табыл аға маған бұл идеясын ай-

тып, қоңырау шалды. Ақырындап 

XVII ғасырда  мір сүрген Жиембет 

Біртоғашұлы туралы деректер жинауға 

к штім. Есім хан мен оның тари-

хи уақытын қоса қамтыдым. Бұл бір 

археологиялық қазбаға  ұқсайтын 

қиын әрі таңғажайып ізденуге ұласты. 

Бес жыл бойына ауық-ауық деректер 

қосылды. Сонда анық түйсінгенім, 

шығармашылықта адамды бір қайырлы 

іске бағыттай білудің  зі үлкен мектеп 

болып шығады екен. Қаржыға тірелетін 

і с   б о л ғ а н   с о ң   « Ж и е м б е т »   к р к е м 

фильм емес, деректі фильм болып 

«Қазақстан» телеарнасында 2014 жылы 

түсірілгенмен, к ңілден шықпады. От 

тілді Жиембет жырау туралы тұлғалық 

к ркем фильм бір туары анық. 

Қызылорда облысының бас про-

куроры Сапарбек Айтуұлы Нұрпейісов 

ұйытқы болып жарық к рген «Сүлеймен 

Есқараев» атты деректі фильмнің 

сценарийін жазуым тың салада ізденуге 

жол ашты. Қазақтың тұңғыш бас про-

куроры болған Сүлеймен  Есқараев  з 

атам Кемелбай Насырханов сияқты 

халық жауы атанып, құрдымға кеткенде 

оқыған, қайраткер азаматтардың бірі 

болған. 

Қазіргі к п қазақтың сыр-сипатын 

суреттеуге сатира жанры лайық. Табыл 

аға Кеңес кезеңінен-ақ қоғамдағы талай 

кеселді фельетон қылып, мысқылдың 

уыты арқылы ашқан. Бұл ретте ол 

думанды  мірді бастан  ткергенге 

ұқсайды. Жағымсыз кейіпкерлер елге 

әшкере болса, әділ с з айтқан авторды 

қатты жазғыратыны болады. Демек, 

сатира жазу да  ткірдің жүзіне, сүзеген 

бұқаның мүйізіне тұра ұмтылумен тең, 

кез келген жазушы бара бермейтін 

күрделі жанр. 

Мен білетін Табыл аға ел-жұртына 

адал, к ңілі баладай таза, туған халқым 

лайым к ркейсе екен деумен жүреді. 

Қара бастың қамы бәрінен биік деп 

дүние тануға к шкен қоғамды оңға тар-

татын жандар әрқашан керек. 

Айгүл КЕМЕЛБАЕВА, 

жазушы 

ұлттық рухта тәрбиелеу қазіргі жаһандану 

заманында ұлттық қауіпсіздігімізді сақтап 

қалудың бірден-бір жолы екендігін баса 

айтып, конференцияны ұйымдастыруға 

атсалысқандарға алғысын білдірді.

Жарысс з барысында жоғары оқу 

орындарынан келген оқытушылар мен 

мектеп мұғалімдері қазіргі қазақ тілі 

оқулықтарының сапасына қатысты пікір-

лерін ортаға салды. Соның нәтижесінде 

қазақ тілі оқулықтарының сапасын арт-

тыру,оқулық жазу ісіне мұғалімдерді тар-

ту, ғылыми мекемелер мен жоғары оқу 

орындары оқытушыларының ғылыми 

әдістемелік жұмыстарын үйлестіру, 

оқулық жазу ісіне мемлекет тарапынан 

ерекше к ңіл б лу сияқты к кейкесті 

мәселелелер к теріліп, ұсыныстар жа-

салды.

Конференцияның секциялық мә-

жілісінде практикалық қазақ тілі, кә сіби 

қазақ тілі, деңгейлеп оқыту, оқы туда 

ақпараттық технологияларды пайдалану, 

мәдени бірліктерді оқыту, оқытудағы 

жаңа инновациялар және бұлардан басқа 

да тіл білімінің теориялық мәселелеріне 

қатысты  зекті тақырыптар қозғалды.

Айнұр ҚАРШЫҒАЕВА,

Тұран университеті 

Қазақ және шет тілдері кафедрасының 

аға оқытушысы,

филология ғылымының кандидаты

ішкізетін. Қасынан бір елі шықпай, 

сорпасын қасықпен аузына құятын. 

Емшектегі баласын аналар қалай 

тамақтандырса, Тоқболат та анасын 

дәл солай тамақтандыратын. Мен жа-

нында жай жарбаңдап жүретінмін.

–Тамақты да Тоқболаттың  зі 

дайын даушы ма еді?

– Жоқ. Тамақты мен әзірлейтінмін. 

Ол дембіл-дембіл анасының жастығын 

түзеп, к рпесін қымтап, тыным тап-

пайтын. Анаға деген баланың осындай 

махаббаты болады деп мен бұрын 

ойламап едім. Тоқбалаттың анасына 

деген сүйіспеншілігін с збен айтып 

жеткізуім мүмкін емес.

мірдің талай белестерінде екеуі 

н е ш е   а л у а н   а у ы р т п а л ы қ т ы   б і р г е 

к теріп, бір нанды б ліп жеген ғой. 

Соны Тоқболат ұмытпай, кішкентай 

кезінен анасының жүрегін түсініп 

скен тәрізді. Оның қазасы енем 

жарықтыққа  те ауыр соққы боп тиді. 

Еске алсам, к ңілім бұзылып кетеді.

– Енеңіз емші-тәуіп, к ріпкел кісі 

екен ғой?

– Қай жағынан алсаңыз да ақылды, 

парасатты жан еді. Ондай анадан 

с зге шешен, ойға к сем Тоқболаттай 

баланың тумауы мүмкін емес. Тоқаңда 

дауыс десеңіз дауыс та бар, әнді де 

бүкіл жан дүниесімен түсініп, елжіреп, 

еріп, езіліп шырқайтын. Жан-жақты 

талантты еді. Алла Тағала бір басына 

бәрін үйіп-т гіп, молынан бере салған 

сияқты.

– Есіңізде ме, үйлеріңізде бір 

қонақта болғанымызда Жаңабек деген 

жігітпен ерегісіп қалғаным?

– Есімде.

– Сонда мен: «Сенімен с зім жара-

спайды»  деп жұбайымды ертіп, қайтып 

кеткен едім ғой. Тоқболат ләм-мим 

демеді. Оның сол ұстамдылығына әлі 

күнге таңғалам. Оның бізге ештеңе 

демеген себебі, Жаңабекті де, мені де 

жақсы к ретін. Оны да қимайтын, мені 

де қимайтын. Бірдеңе десем, к ңілдері 

қалып қояды деп ойлады-ау, сірә.

Жақында Абай атындағы Қазақ 

ұлттық педагогикалық университеті 

жур налистика б лімінің 4-курс сту-

дент тері отырған аудиторияға еніп ем, 

Жаңабек дәріс оқып тұр екен. С йлесіп 

қалдым. Бір с з ұрынында әзіл аралас:

–   М е н і   б і р   к е з д е   Т о қ б о л а т 

досымның үйінен қуып жібергенсің, 

– деп едім, ол қып-қызыл боп кетіп, 

кешірім сұрады.

– Сүт бетіндегі қаймақтай халқы-

мыздың ер-азаматтары бір-бірінің 

кемшілігін кешіре білулері керек. Мына 

мір  теді де кетеді. Қателеспейтін пен-

де жоқ. Сен де, мен де, ол да, бәріміз 

қателесеміз. «Адамдардың бір-біріне 

мейірімді, кешірімді болғаны жақсы»  

деуші еді ғой Тоқболат. Жаңабекті 

мен онша біліңкіремеймін, ал әйелі 

те жақсы адам. Басқаны қайдам, 

зім ұнатамын. Қарым-қатынасымыз 

дұрыс. Қиналған кездерімде қамқоршы 

болды. 

– Е, онда жақсы екен. Аты кім?

–  сия. Мен ылғи  секе деймін. 

Адамгершілігі  те мол. Қатты қиналған 

кездерімде хал-жағдайымды біліп, 

кейде үйіне шақырып,  зіме де, бала-

ларыма да к мектесіп тұрды.  секең 

керемет ана!

 – Оны мен де аңғардым.  сиямен 

с йлескенімде: «К мектескенін адам 

айта ма? Шын мәнінде Тоқболат азамат 

еді. Оның отбасын  зім шын жүректен 

жақсы к рем»  деді.

 – Кезінде Тоқболаттың к п адамға 

шапағаты тиді. Оны жер-жерден, 

е л - е л д е н ,   Қ а з а қ с т а н н ы ң   т ү к п і р -

түкпірінен іздеп келетіндер к п еді. 

Олардың бәрімен к ңілін  сіріп, үміт 

отын жандыра жылы с йлесетін. Жас 

жағынан біреуін кіші, біреуін үлкен 

демей, туған бауырындай к ріп, сый-

лайтын. Адамдармен қалай қарым-

қатынас жасаудың ж нін білетін. Аға-

інілерімен де, жеңге-келіндерімен де 

сыпайы с йлесетін, әрқайсысының 

тілін тауып, біреуіне қатты с з айт-

пайтын. Орынсыз қылықтарын сезіп, 

біліп тұрса да, кешіріммен қарайтын. 

Біреудің бетіне келіп, к ңіл қалар 

с з айтпайтын. Адам жанын нәзік 

түсінетін, – деді Раушан к ңілі босап, 

даусы дірілдей тіл қатып. – Тоқаңды 

еске алу маған ауыр.

– Амал жоқ қой, – дедім мен к ңілін 

аулай түсіп.– Естуімше, Тоқболаттың 

достарының балалары да отбасыңызға 

келіп тұратын к рінеді ғой.

– Иә, жиі келіп тұрады. 

– Сол ж нінде айтсаңыз?

– Олар к п қой. Қайсыбірін айтам?

– Бәрін емес, біреуін ғана айтсаңыз 

жетеді.

– Ауылымызда колхоз басқарма-

сының т рағасы боп істеген, марқұм 

Сатыпалды деген досының балалары 

үйімізде к п болады. 

– Раушан апа, сіз біздің екінші ана-

мызсыз, – дейді. Жақында Сатыкеңнің 

бір баласы келіп, кандидаттық диссер-

тация қорғап кетті. 

– Раушан, әзірге сау бол. Тағы да 

сұрақтарым бар еді, оны келесі жолға 

қалдырайық. 

– Еркіңіз білсін.

Мамытбек ҚАЛДЫБАЙ, 

жазушы

Табыл аға ашық, елгезек, қарапайым 

мінезімен үлкен-кішіні бірдей тар-

татын адам. Қазақ сахарасындағы 

тарихи аумалы-төкпелі, қиын-

қыстау кезде туғандықтан шығар, 

балалық шағын құсалы кезең, соғыс 

ауыртпалығының сұрапыл ызғары 

қарыған соң ба, жарқын тіршіліктің 

шырқын бұза берген зұлматты 

жылдарға туа тұтыла бергеннен сірә, 

қаламгер өсе келе, өмірсүйгіштік ақ 

пейілді бойына мықтап сіңірген.Табыл 

ағаның кең пейілдігі мен жасықтықты 

қабылдамайтын рух еркіндігі қашанда 

көрініп тұрады. Еңсе көтертпес небір 

тарихи өткеліктер біздің халықтың 

басына түскен соң оған шыдас беретін 

мықты балалар туды. Оның түп аста-

рында кең даланың биік рухы жатыр. 

Алматыдағы Тұран университетінде Қазақ және шет тілдері кафедрасы, ҚР Жоғары 

оқу орындары қауымдастығы, Алматы қаласы әкімдігі Тілдерді дамыту, мұрағаттар 

және құжаттама басқармасы «Тіл» оқу-әдістемелік орталығы және әл-Фараби 

атындағы ҚазҰУ «Триада» филологиялық ғылыми-зерттеу және оқу-әдістеме орта-

лы ғының ұйымдас тыруымен «Практикалық қазақ тілін оқыту: теориялық әдіс нама 

негіздері және ауызекі сөйлеуді дамытудың заманауи тәсілдері» атты І Рес публикалық 

ғылыми-тәжірибелік конференция болып өтті.

– Сіз досыңыз туралы тамаша сыр шерттіңіз. Менің де ерекше талантты Тоқболат 

Тоғысбаев деген суретші досым болды. Екеуміз Кеңесарық мектебінің 7-сыны-

бында бірге оқып, бір партада отырғанбыз. Мереке күндерінде серіктесе сахнаға 

шығып, тақпақ айтатынбыз.

– Е, Тоқболатты білем, аты әлемге белгілі суретші Ерболат Төлепбаевтың туған 

ағасы ғой. 

– Кешірерсіз, енді есіме түсті, Тоқболат Қазақстан комсомол жастар сыйлығын 

алғанда елден бұрын екеуміз құттықтамап па едік? 

– Ол жағын қозғап қайтесің. Құлағым сенде. 

ТАБЫЛ АҒА

ҚАЙРАН, ТОҚА,

сағындым сені

Мен білетін

Мен білетін

қайғысын Тәкең үнемі айтып жүрді. Бұл 

үш кітап тәуелсіздіктің арқасы. Тәкең 

Орынбор, Уфа, Қазан, Омбы,  Барнау-

ыл, Ор, Кемерово, т.б. қалаларда талай 

мәрте болды. Маған ол архивті үйретті, 

зі архивте тапжылмай отырады. Тек ар-

хивпен ғана с йлейді бұл кісі, деректер 

арқылы бұлтартпайды».

Табыл аға жыраулар поэзиясының 

ірі  кілі, еңсегей бойлы ер Есімнің 

үзеңгілес серігі, ел қорғауда ниеті бір, 

бейбіт шақта ханмен бірде тату, бірде 

бату болудан тайсалмайтын ірі мем-

лекет қайраткері Жиембет жыраудың 

жетінші ұрпағы. Ұлы бабасына тартып 

ұрпағының  шпес рух іздейтіні содан. 

Табыл ағаның: «Менің ұлтым Даладағы 

даналықтың жиынтығы еді»  дегені жа-

дымда тұр. 

«Жұлдыз» журналының 2013 жылғы 

ЖИЫН

ЗЕРДЕ

бағалау да оңай емес. Тоқболаттың 

лирикалық кейіпкерінің жан дүниесі 

гүлдей нәзік, күндей жарық болып 

келуінің сыры неде? Меніңше, ол 

Тоқболат жандүниесінің кең даламыз-

дай кеңдігінен тәрізді, – деген маған 

Раушан:

– Бала күннен бірге  скендіктен 

бе, Тоқаң табиғатын жақсы танып, 

білгендейсіз. Меніңше, оның талан-

тының қайнар к зі – анасының жара-

тылысынан бастау алған тәрізді. Енем 

жарықтық асқар таудай асқақ, кең да-

ламыздай кең, адамдарға, балаларына 

деген мейірімі күн к зіндей шуақты, 

ерекше жан еді. Мені келінім демей, 

қызым деп қолымнан, маңдайымнан 

сүйіп, құрметтейтін, мәртебемді  сіріп, 

мерейімді тасытатын. Мен ол кісіні 

туған анамдай жақсы к рдім. Тоқаң 

осындай кісіден туған бала ғой, – деп 

толғана, тебірене с йледі. 

– Тоқболаттың қазасын түнгі 

сағат он екіде естіп, қатты қиналдым. 

Т сегімде д ңбекшіп, ұйықтай алмай, 

таңға жуық қана к з ілдірдім.  зегімді 

кініш оты  ртеп, қимадым. Үш-т рт 

күн бұрын к ргенімде сап-сау болатын. 

Досымыз Мүслімнің марқұм анасының 

қырқында Шерхан аға, Тоқболат, мен 

үшеуміз қатар отырған едік. Сонда 

аққұба  ңі қызара алаулап:

– Мамытбек, мынаны сен жеші, – 

деп қайта-қайта қол созып, менің ыды-

сыма ас салумен болды. Ол қылығын 

Шерхан аға жақтырмай: 

– Тоқболат, сен қашанғы бала бола 

бересің? – деп ескерту жасап еді:

– Мен барлық уақытта бала бола бе-

рем, – деп ол кісінің ескертуін елеусіз 

қалдырды. Сондағы  ңінің  згеше 

құлпырып, сұлуланып кеткені – бой 

жазғаны ма? Кейін  зім сондай ойға 

берілдім. Қазасына қайғырып, еңіреп 

жылап, к пке дейін жұбана алмай,  лең 

жаздым. 

Бірге оқыған т л едің,

Кең даладай кең едің.

зің барда, о, Тоқа,

Есі бүтін ел едім.

Сені құлай сүйіп ем,

Таза, терең, биік ең.

Ақ адамгершілігіңе,

Басымды сан иіп ем.

зіңменен асылым,

тті бірге жас күнім.

Суық хабар жеткенде,

Мен амалсыз жасыдым.

Не дерімді білмедім,

Жамылдым мен мұң лебін.

Қатар, кіші түгілі,

Үлкендерге үлгі едің.

Сұрғылт тартып т ңірек,

Досым қалды селдіреп.

Сұм ажалға қия алмай,

Жыладым мен еңіреп...

– Тоқаң қазасы маған тіпті ауыр 

айтқан с зімді жақтырмай бір рет 

қабақ шытқан емес. Мен ол кісіні 

енем демейтінмін, барлық уақытта 

туған анам дейтінмін.  те ақылды еді, 

адамның жүрегінде не барын сезетін, 

аналық мейірімінен адам түгілі қара 

тас та балқып, еритін шығар деп ой-

лайтынмын. Қай жағынан алсаңыз да 

даналық, кемеңгерлік қасиеті мол еді.

– Тоқболаттың денесін үйден 

Қастеев атындағы  нер музейіне 

алып бара жатқа нымызда ол кісі ор-

нынан қозғалмай: «Бір жыл бұрын 

бір ұлымнан айырылып едім, енді 

Тоқболатымнан ажырап отырмын. 

Бұл жақсы ырым емес. Мен тысқа 

шықпаймын, жоқтау айтып жыла-

маймын. Қалған балаларымды сақтап 

қалуым керек, қалған балаларым аман 

болсын, – деп босағаның ар жағында 

қалып қойды. Шамамда  зі ырымшыл 

кісі-ау.

– Енді аз уақыт ішінде екі бір-

дей ұлынан айырылу оңай дейсіз 

бе? Оның үстіне Тоқболатты ерек-

ше жақсы к ретін. Сонда да сабыр 

сақтап, ұстамдылық таныта білді. 

зіңіз к рдіңіз, кейбір аналардай 

дауыс салып, бақырып, шақырған 

жоқ. Ол кісінің әр қылығы, әр с зі 

дүйім жұртқа ой салатын.  зі қанша 

қиналып, қайғырып тұрса да, к птің 

жігерін жасытқысы, әсіресе біздің жа-

нымызды жаралағысы келмеді.  зінің 

осы парасаттылығымен, даналығымен, 

жүріс-тұрыс, қимыл-қозғалысымен 

бәрімізге дем берді.

Енем аузын ашса, жүрегі к рінетін 

ақпейіл кісі болатын.  зім сондай 

жақсы к рдім. Жаңа айттым ғой, тағы 

қайталап айтайын, ене боп бір рет 

жаныма жел боп тимепті. Мені ылғи 

мақтап, ылғи аналық мейірін т гіп, 

аймалап, ардақтайтын.

– Ол кісінің қайратты екенін 

Тоқболат қаза болғанда аңғардым.

– Енді ол кісі сыртқа білдерме-

генімен, білдіргісі келмегенімен ішкі 

жан дүниесі езіліп, егілді ғой. Ең жақсы 

к ретін ұлынан ажырау оңай ма? 

–  лбетте оңай емес. Соның  зінде 

де  зін ұстай білді.

– Ұстай білуі – қанша адаммен 

араласты, қанша адамның ақылшы-

кеңесшісі болды. Осы жағдай ол кісіні 

сабырлылыққа, т зімділікке үйретті 

деп ойлаймын. Қайталап айтайын, 

Тоқболат балаларының ішіндегі ең 

сүйікті баласы еді. Оны барлық уақытта 

Тоқаш деп еркелететін. 

Ол да шешесі десе, ішкен асын жер-

ге қоятын. Ананы осыншалық қадірлей 

алады дегенді мен Тоқболаттан к рдім. 

те құрметтейтін. Алдындағы асын 

зі жемей, анасына беретін. Сәл 

сырқаттанып қалса, мұрнын, терін 

сүртіп, т сегіне жатқызып, бәйек бо-

латын. Базардан қымыз, тары, жеміс- 

жидек, емдік шипасы бар ш птерді 

сатып әкелетін. Емдік шипасы бар 

ш птерді қайнатып, суын анасына 

жүктеу/скачать 22,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: