Сөздің көп мағыналылығы. Омонимдер және олардың түрлері. Сөз мағыналарының ауысу түрлері

Сөздің көп мағыналылығы. Омонимдер және олардың 

түрлері.  Сөз мағыналарының ауысу түрлері 

Мақсаты:

  сөздің  көп  мағыналылығы,  омонимдер  және  олардың 

түрлері  жайлы,  сөз  мағыналарының  ауысу  түрлері  жайлы  жан-

жақты мағлұмат беру. 

Сөз ұғымы туралы 

Сөз өзімізді қоршаған кең дүниедегі зат пен құбылыстың 

атауы  болғандықтан,  оларға  тән  телінді  дербес  өзіндік 

мағынасы болады. Бұл мағына зат пен құбылысты тікелей 

байланыстырмағанымен,  сол  ұғымды  білдіретін  баршаға 

танымал ортақ белгі ретінде жұмсалады. 

нақты 

Тура 

Тұрақты  

Абс-

тракты 

Контекс-

тік 

Көп 

мағынал

ылығы 

ауыспа

лы 

граммат

икалық 

Лексика

-лық 

Сөз  

мағыналары 

Сөздің негізгі мағынасы -  

Айтушы  мен  тыңдаушыға 

ортақ 

нақты 

заттық 

ұғымды білдіретін мағына  

Сөздің нақты және абстракты 

мағынасы 

Тұрақты 

мағына 

сөзді 

контекстен  бөліп  алып  ешбір 

тіркессіз,  өзіне  арнулы  негізгі 

мағынамен 

бірге 

тұрақты 

мағынасы айқындалып тұрады. 

Тұрақты  мағына  деп,  міне, 

осыны айтамыз. 

Сөздің тұрақты мағынасы -  

Тұрақты мағына сөзді контекстен бөліп алып 

ешбір тіркессіз, өзіне арнулы негізгі мағынамен 

бірге тұрақты мағынасы айқындалып тұрады. 

Тұрақты мағына деп, міне, осыны айтамыз. 

Сөз мағынасы әуел баста көп болмаса да, бертін келе дамып, молайып 

отырған.  Әрі  оның  кейбір  мағыналары  алыстап,  омонимге  ауысып 

отырған.  Тіл-тілдің  қай-қайсысы  болса  да  көп  мағыналылықты  онша 

ұнатпайды. Бірақ, онан құтыла да алмайды, өйткені ол өмір қажетінен 

туып отырады. Бір сөздің  уақыт өте келе әр қолданыс сапасына қарай, 

әр  түрлі  себептермен  әр  заттың  не  құбылыстың  атауы  болып 

жұмсалуы заттың контекстік мағынасы болады.  Ал бір сөздің бірнеше 

мағынада жұмсалуы – бұл көп мағыналылық деп аталады. 

 

Сөздің көп  мағыналылығы 

Сөздің  мағыналық  жағы  семасиологияда  қаралады. 

Лексикологияның  ен  басты  зерттеу  объектісі  —  сөз. 

Тілдегі әрбір сөзде белгілі мағына бар. Мағынасыз сөз 

болмайды.  Сөз  өзімізді  қоршаған  кең  дүниедегі  зат 

пен  құбылыстың  атауы  болғандықтан,  оларға  тән 

телінді дербес өзіндік мағынасы болады.   

Сөздің мағыналық жағы семасиологияда қаралады. 

Лексикологияның ен басты зерттеу объектісі — сөз. 

Тілдегі  әрбір  сөзде  белгілі мағына  бар.  Мағынасыз 

сөз болмайды. Сөз өзімізді қоршаған кең дүниедегі 

зат  пен  құбылыстың  атауы  болғандықтан,  оларға 

тән телінді дербес өзіндік мағынасы болады.   

 

Омонимдер туралы түсінік 

Лексикалық  омонимдер  айтылуы  бірдей, 

бірақ 

мағыналары 

бөлек 

сөздер. 

Омонимдердің  түрлері:  толық  омонимдер, 

туынды омонимдер, сөз қолдану процесінде 

пайда 

болып 

отыратын 

омофондар, 

омофориалар, омографтар, паронимдер. 

Лексикалық  омонимдер  айтылуы  бірдей, 

бірақ 

мағыналары 

бөлек 

сөздер. 

Омонимдердің  түрлері:  толық  омонимдер, 

туынды омонимдер, сөз қолдану процесінде 

пайда 

болып 

отыратын 

омофондар, 

омофориалар, омографтар, паронимдер. 

Лексикалық  омонимдер  айтылуы  бірдей, 

бірақ 

мағыналары 

бөлек 

сөздер. 

Омонимдердің  түрлері:  толық  омонимдер, 

туынды омонимдер, сөз қолдану процесінде 

пайда 

болып 

отыратын 

омофондар, 

омофориалар, омографтар, паронимдер. 

     Омонимдер  мен  көп  мағыналы  сөздердің  өзара  жақындығы  бар. 

Осыдан  келіп,  кейде  оларды  бір-бірінен  айыру  қиындыққа  соғады. 

Бірақ  көп  мағыналы  сөздерден  омонимдерді  айырудың  қиындығы 

барлық омонимдерге бірдей қатысты емес. Мысалы, — өкпе (өкпесі 

қабыну) деген сөз бен «реніш» деген мағынаны білдіретін өкпе деген 

сөздін  омонимдес  сөздер  екені  бірден  ашық  аңғарылады.  Көп 

мағыналы  сөздер  әр  түрлі  заттың  атауы  болғанмен,  олардың 

арасында  қанда  да  мағыналық  жақындық,  ұқсастық  болады.  Ал 

омоним  сөздер  арасында  ондай  мағыналық  жақындық,  ұқсастық 

болмайды.  Лексикалық  омонимдер  айтылуы  бірдей,  бірақ 

мағыналары бөлек сөздер. Омонимдердің түрлері: толық омонимдер, 

туынды  омонимдер,  сөз  қолдану  процесінде  пайда  болып  отыратын 

омофондар, омофориалар, омографтар, паронимдер. 

  Лексикалық  омонимдер  айтылуы  бірдей,  бірақ  мағыналары  бөлек 

сөздер.  

Омонимдердің  түрлері:  толық  омонимдер,  туынды 

омонимдер,  сөз  қолдану  процесінде  пайда  болып 

отыратын  омофондар,  омоформалар,  омографтар, 

паронимдер. 

Омонимдердің түрлері