Бағдарламасы бойынша жарық көрді И.ҮРкімбайұлы дала жыры.. Алматы: "Хантәңірі", 2014. 286 бет

158
ТІЛ  БАЙЛАУЫ
«Бір ауыз сөздің, адам өлтірер уы болады»
                                             Жанат Ахмади.
Адам кейде тілінен байланады,
Байланған соң, бас салып ойланады – 
«Бүйтейік...» деп біреудің сайрағаны,
«Сөйте ғой...» деп  біреудің қайрағаны...
Ой маңырап, қозының көгеніндей,
Не көрініп ұштығы, не көрінбей.
Іштен мүжіп, ақыры тауысады,
Қатты ағашты жұмсақ құрт жегеніндей.
Бір тілден бал, бір тілден у тамады,
Сұмырайды деген ғой, сұм табады.
Көре-көре өмірден осыларды,
Жүрегімнің түбіне мұң тарады.
Ақымақ дос залым боп шыққанымен,
Ар жағына сұмдығы  бұққанымен.
Өзімді-өзім, ал енді әлек болам,
Тілдің салған торынан құтқарумен.
Босаған тіс деген ғой, бекімейді,
Ой маңырап құдай-ау, не тілейді?
Тіл торынан шығам деп жүргеніңде,
Жүрегіңнің тігісі сетінейді...

159
***
Ақыныңды аңқылдақ, қолда Үміт,
Ойлағанын қалмайтын жанға бүгіп.
Опындырып кетеді, өкіндіріп,
Сыр сақтауға олақтық орға жығып.
Ақыныңды аңқылдақ, қолда Шындық,
Түсірмесін жалғандық, торға сұмдық.
Тілі жебе болғанмен, ойы алдаспан,
Аярлықтың алдында ол да мұңлық.
Ақыныңды аңқылдақ, қолда Сенім,
Ашық-шашық, жимайтын етек-жеңін.
Жұрт сенімін жар салып шақырады,
Болашаққа бақ тілеп, толғаса ерім!
Ақыныңды ақ көңіл, қолда Елім,
Айтатыны ашынып, сенің шерің.
Жүрегіңнің мәз болып жылуына,
Көрмесе де өкінбес, өмір төрін.

160
ОН  ЖӘНЕ БІР
(БІР АҒАҒА)
Жетпістен ассаңыз да қаратаймаған,
Жан екенсіз бүйірі ортаймаған.
Алты ай қыста тұратын түсін бермей,
Қытайдың алмасындай әр таймаған.
Дәрлегендей, әдемі сақталыпсыз,
Жылыжайда өскендей бапталыпсыз.
Ойлануға жоқ дейсіз әуестігім,
Өмір сүру сырларын нақ таныпсыз.
Ой дегеннің салмағын ұққан ізгі,
Бағалаймын үлесін ұтқан сізді.
«Байқамаса, адамды ой дегенің,
Жеп қояды қарабас құрт тәрізді» - 
дегеніңіз әрине, құптарлықтай,
Бірін-бірі, сөз екен мықтарлықтай.
Өзіңіз бен сөзіңіз жарасып тұр,
Қабағынан айтқызбай ұққан жұптай.
Еске түсті ежелден естігенім,
Біреулердің бұрындар өстігенін...
Негізінде, ой емес, адам жанын,
Уайым жеп қоярын естіп едім.

161
Бекініпсіз дегенмен нық қадамға,
(Секем алдым ойсызды құптағанға).
Сіз айтқандай, ойсыздар қартаймаса,
Он жыл артық жүрерсіз мықтағанда...
Шамам барда ойланып бағар едім,
Бықсып емес, лапылдап жанар едім.
Ойсыз өткен он жылдан, маған салса,
Ой тербеген бір жылды қалар едім.
       

162
ТӘСІЛҚОЙ
Біреулер бар ішкі ойын жасыратын,
«Ел үшін» деп еліріп «ашынатын».
Ымыраға ылажсыз келген болып,
Асқа тойса, «ашуы» басылатын.
Әр істе де осылар алға шығар,
(сериалды кинодай жалғасы бар).
Шыңыраудың түбінен тәсіл іздеп,
Түсіретін құдыққа «қауғасы» бар.
Көптің ығын бұрады пайдасына,
Құрығың да бойламас айласына.
Мақсатына көздеген жеткендей боп,
Аңқау жұртым түседі  арнасына.
Бедел жиып басқаның есебінен,
Ала жібін есеппен есе білген.
Аярлығын адалдық деп ұққандар,
Кемшілігін көрсе де, кеше білген.
Нысана ғып көздеген мақсатты анық,
(жеңісіне ішінен бек шаттанып).
Жүретіндер қаншама, қулықпенен,
Билікке де, жұртқа да жақсыаттанып,
Көздің жасын көбейтіп бұлаған жан,
Сүрінгені қиын боп, құлағаннан.
Кесірінен солардың, келеді Ел,
Тиесілі құр қалып сыбағадан.

163
       ҚАТТЫ МЕН ТӘТТІ
Жан екеміз, жанкешті, өмір сүйген,
Көре-көре көп істі, көңіл тйген.
Кеше ғана Сталин заманы өтті,
Айтпаса – арың,
                  ал, айтсаң – тілің күйген.
Сол күнді де кешірдік басымыздан,
Жау шығатын, жар емес, қасымздан.
Ауызың да, арың да күйе-күйе,
Сауысқандай сақ болдық жасымыздан.
Шүкір, шүкір... 
Бәрі де ел есінде,
Осы күннің зар едік елесіне.
Жаңа заман төлдері есіріктеу,
Пысқырмайтын боп барад көнесіне.
Көне болмай, жаңаға көшермісің?
Өткеніңді ұмытсаң – өсермісің.
Жақсы-жаман күндерін ұмытқанды,
дейді қазақ: «есі жоқ, есермісің?»
Ит те ұмытпас ыдысын ас сап берген,
Күндер өтті қорқытып, жасқап келген.
Тарих деген – тағдырдың қара жолы,
Осы күнге өзіңді бастап келген.
Шүкір, шүкір...
Тәуелсіз таңым да атты,
Қара жолда қақ болып қаным қатты...

164
Қара суға батырып жесем-дағы,
Еркіндік-ау, не деген наның тәтті!
  ***
Мәніс кетер тілден де, нақылдан да,
Қыжыр қабақ жаратпай отырғанда.
Соны ұққан қонақ та қожырайды,
Орталанған тұсында ақыл-қамба.
Не деріңді біле алмай, не жеріңді,
Өртегендей өкініш өзегіңді.
Көк езудің аузына қарауменен,
Күте-күте шаршайсың кезегіңді.
Үйренбеген бәлсіну, бұлдануды,
Кім сезеді іштегі мұңды арынды.
Жарылуға шақ қалып, амалсыздан,
Ар-иманға ілініп тұрғаныңды.
Көнбіс көңіл елпілдеп, ебелектеп,
Отырғанда бас шұлғып, бүгелектеп.
«Қыжыр қабақ» сөйлесе қиястанып,
Қол соғады ел, орнынан түрегеп кеп.
Сіздікі жөн, дұрыс деп дуылдайды,
(Жөн, терісін өздері ұғынбайды).
Көп дегенің осындай – бастап берсең,
Паравоздай арқырап, бұрылмайды.
Ежелден-ақ осы ғой көп дегенің,
Жетегімен талайдың кеткен едің.
Қыжырын да, қырсығын көре жүріп,
Сол көппенен өмірді өткеремін.

165
КӨЛЕҢКЕ
Қырсоңыңнан екі елі қалмайтын,
Көлеңкеге көз қырын да салмайтын.
Пендеміз ғой...
Адал серік ол бірақ – 
Адам емес, пайдасы үшін алдайтын.
Жастау кезде қызға адалмыз дегенбіз,
Сен бар жаққа жүз қарадым дегенбіз.
Сенер болсаң, басқа түгіл өзіңді,
Көлеңкеңнен қызғанамын дегенбіз.
Қорқатын ем қарны ылғи тоқтардан,
Түрім ғой ол тойынғаннан сақтанған.
Елес пе деп есте жоқта келетін,
Қорқам енді көлеңкесі жоқтардан.
Көлеңкесіз жүру қиын білгенге,
Не жетеді аз күн тірі жүргенге.
Көлеңкемен қоштасамыз біржола,
Көрге барып кіргенде...
           

166
ТҮС
...Ой сүзіп отырғанда,
Қиялға қармақ салып.
Бақыт сол, ақын жанға – 
Ілінді алтын балық.
Ақыным жолың болар – 
Міне алтын, күре деді.
Қабыл боп орындалар – 
Үш тілек тіле деді.
Япыр-ау, не тілесем?!
Байлықты қаласам ба?
Біреуге кетіп есем,
Ит болып таласам ба?
Жоқ әлде... сарай мақтар,
Мансапты қалайын ба?
Жағымпаз, алаяқтар,
Қаптатып маңайыма.
Жоқ әлде... Қолда балық – 
Ұзақ жас тілейін бе?
Ұрпағым жолда қалып,
Шайтан боп жүрейін бе?
Болмайды... Бөлектеніп,
мен өмір сүре алмаспын.

167
Өзімшіл ойға көніп,
Ұрпақсыз жүре алмаспын.
Тыныштық... тыныштық деп,
айғайлап ояныппын...
Төгіп тұр бір ыстық леп,
Арайға боялып күн.
                     

168
***
Уа, адамзат!
Сендер мені танымасаң, таныма,
Шүкір деймін өздеріңнің  барыңа.
Ұрпағыңмен жалғастырып Өмірді,
Ғасырлардан ғасырға жет тағы да!
Мен жүрермін мына көптің бірі боп,
Адамдардың аңсап айтар сыры боп.
Ал, өлеңім өмір сүріп жатады,
Мен көрмеген тіршіліктің жыры боп.
Сенде мені танымады демеймін,
Жүрегіңді қунышқа бөлеймін.
Сен ол үшін жырымды оқы ағайын,
Жырдан  басқа дүниеге кедеймін.
    

169
БАҚЫТТЫ СӘТ
Атқылап жырдың бұлағы,
Жанғанда көздің шырағы.
Қанғанда жанның құмары,
Тілші қыз келіп жаныма:
«Бақыттысыз ба?» деп сұрады.
«Бақыттымын!» дедім ойланбай,
Қанатын шабыт жайғандай,
Аққу боп көлге қонғадай,
Ақынның қаны қызғанда – 
Сәтімен сұрақ қойғандай.
Тергенде тілден жаһұтты,
Жүректер жырмен балқыпты.
Шабытты ақын – бақытты!
Құдіреті оның осында – 
Ұмытып кетер уақытты...
Ұмытқам мен де, бәрін де,
Жиылған жасың, кәрің де.
Құлағыңды сал әр үнге...
«Бақыттысыз ба?» дедің бе?
Бақыттымын мен әрине!
Өзіме от боп өз демім,
Сезімнің нұрын сезгенім,
Қызғанбай бағын өзгенің,
Бақытты сәтім осындай – 
Өлең оқыған кездерім!

170
ТӘУБӘ  ДЕЙІК  БҮГІНГЕ
Не көрмедің тарихыңда қазағым,
Арқаладың азабын да, мазағын.
Әр төбеде қаңқаң қалды шашылып,
Оба менен қорым болып мазарың.
Не көрмедің, не басыңнан өткен жоқ,
Көзден аққан «көлің» әлі кепкен жоқ.
Қадір білмес қай дұшпаның  әдейі,
Жазылмаған жараңа тұз сепкен жоқ.
Бүгінгі ұрпақ соны есіңе ала жүр,
(қорымдарда көз жасы мен нала  кіл).
Байысаң да байлығыңа мастанбай,
Ұрпағыңның есіне оны сала жүр.
Күндер болған азапқа да ет өлген,
Жоңғар иттің сан мазағын көтерген.
Аруларым ақша бетін айғыздап,
Ажал бер деп жалбарынған төтеннен.
Одан кейін кімдер есте қалмады,
Қонысыма кімдер ауыз салмады.
Қаншама ана естен тірі танбады,
Қанша бала тірі жетім зарлады?
Сол күндердің ұмытпайық өткенін,
Қара жерім қызыл қанға бөккенін.

171
Тәуелсіздік, жиырма екі жастағы,
Сол күндердің өтеуіне жеткенін.
Кел ағайын, тәубә дейік бүгінге,
Бірдеңелер жетпейді деп түңілме.
Осы күнге шүкірлік ет он есе,
Андасанда арт жағыңа үңіл де...
        

172
 
НАМЫС  ЖЫРЫ
1986 жылғы «желтоқсан көтерілісінің»
 құрбаны, жерлесім Ербол Сыпатаевтің
  аруағына  бағыштадым.               
                                              Автор.
«ҚАРА ТАУДЫҢ БАСЫНАН КӨШ КЕЛЕДІ,
КӨШКЕН САЙЫН БІР ЖОРҒА БОС КЕЛЕДІ...»
                                             «Елім-ай» әні.
Бүкіл қазақ даласы жаралғандай намыстан,
Намыстанса төсінен алай-дүлей шаң ұшқан.
Ұланы да даланың қыранындай шүйіліп,
Басын тігіп жауымен намыс үшін алысқан.
Сол боздала, боздала, не қырсықты көрген жоқ,
Қойнындағы асылын кімдер келіп терген жоқ.
Осы байтақ даланы ұрпағына қазақтың,
Алып келіп бір жақтан нағашысы берген жоқ.
Ол өзінің меншігі, ол өзінің жүрегі,
Сол далада жылайды, сол далада күледі.
Құшағында жатады өлген соң да сүйегі,
Халық оны сондықтан аялайды, сүйеді.
Ерке ұлы даланың еркіндікті көздеген,
Азабыңа төзсе де, мазағыңа төзбеген.
Көнбістігін жуастық деп білгендер,
Жанының,
Тереңінде жататын жалын барын білмеген...

173
Желтоқсанда ызғарлы,
Ұлы сынақ басталды,
Жалыны жоқ пенделер, жанын сақтап, жасқанды.
Бүкіл қазақ тағдыры түскен кезде сарапқа,
Намыс оты алаңға алып шықты жастарды.
Ербол Сыпатаев та сол толқынның бірі еді,
Жас болса да халқым деп соққан балғын жүрегі.
Желтоқсанда алаңға шыққан әрбір боздақтың,
Ел намысын таптатпау, болды жалғыз тілегі.
«Ұлтшылдық» мойнына кигізілген қамыт боп,
Боздаласы өзіне жатқан кезде «табыт» боп.
Аз дегендей осылар, енді міне қалмақшы,
«Өзін-өзі билеуге жарамайтын халық»  боп.
Осыны ойлап Ерболдың жанарына жас толды,
«Неге заман біздерге осыншама қас болды?!
Абылай мен Абайдың ұрпағына мінеки,
Қаңғып келген бір тексіз, баса-көктеп Бас болды.
Ей жас толқын, Жас толқын!
Майданға шық, майданға!
Құл-құтандай жалтақтап, босағаңда байланба!
Тіліміз бен дініміз, салтымыздан айрылып,
Кемесіндей Аралдың, шығып қалдық қайраңға.
Төзімнің де шегі бар,
Жеттік міне шегіне!
Анам берген жас өмір арналады еліме...»
Шақырылған алыстан келіп қалды жендеттер,
Темір сойыл қолға алып,
Күрек ілген беліне.
Үйретілген осылай,

174
Қазақты олар жат көрді,
Билік пенен бұйрықты басындағы бақ көрді.
Өзіміздей бұлар да адам-ау деп ойламай,
Қойды көрген қасқырдай тұс-тұсынан тап берді.
Бір халықтың ұрпағы қарауылға ілінді,
Қайырымсыз қолдармен қара шаштар жұлынды.
Қыпша белін арудың керзі етікпен езгілеп,
Алау жүздер күректің қырыменен тілінді.
Бұл халыққа олардың ата кегі кеткен бе?
Әлде тұқым-түбіне осы қазақ жеткен бе?
Жымияды кектене еңгезердей бір жендет,
Екіншісі жас қызды құрсағынан тепкенде...
Бейбіт шеру осылай, ұшырады жазаға,
Өршеленді әкімдер, жазала деп, жазала!
О, құдірет сол сәтте күңіренді ғажап ән,
Мынау неткен ән еді,
Жоқтау ма, әлде, аза ма?!
Көз жасына тұншығып, жылап өткен елім-ай,
Еркіндігін құдайдан сұрап өткен елім-ай.
Жылап өткен елім-ай,
Сұрап өткен елім-ай.
«Елім-ай» боп алаңға шыққан жұрттың ұраны,
Елім-ай деп ұмтылып,
Елім-ай деп құлады...
Осы сәтте Ерболдың жан дауысы естілді:
– Ей, тоңмойын басшылар,
Тоқтатыңдар мынаны!

175
Өзі алға ұмтылды шегінуді ар санап,
Бүлдіршіндей бір қызды денесімен қалқалап.
Темір сойыл қапыда шүйдесіне қадалып,
Құлай берді «апа» деп...
Құлай берді шалқалап...
О, қандықол қарақшы,
Қолың неге сынбады!
Сынбақ түгіл әттең-ай, қан төктім деп қыңбады.
Жалын атқан жас ғұмыр қанға бөгіп жатқанда,
Шіміркеніп бір сәтке мойынын да бұрмады.
О, қыршын жас!
Қыршын жас!
Биік еді арманың,
Арманыңды халқыңның тағдырына жалғадың.
Ердің ері сыналар күн туғанда жасқанбай,
Ел намысын өзіңнің Өміріңмен қорғадың!
Елім деген ер ұлан қашан тізе бүгіпті,
Қырсығы да заманның, қырқа алмады үмітті.
Желтоқсанда төгілген ыстық қаны жас тардың,
Қатып қалған беріш боп, заман тоңын жібітті.
Жасап келген халыққа, жасанды әуре-сарсаңды,
Өзімшілдік жүйеге өзгелер де қол салды.
Қазағымның жастары, дүр сілкінтіп Әлемді,
Тәуелсіздік таңына қанын төгіп жол салды,
Ербол, Қайрат, Ләззәттай,
Жанын қиған ар үшін,
Сарқылмаса ұл-қызың, сарқылмаса арысың.
Жығылмайды туың да, қор балмайсың қазағым,
Тапталмайды ешқашан, тапталмайды намысың!!!

176
    
«ЖҰДЫРЫҚ»
Біреулер бар жал бітсе, одырайып қарайтын,
Өзін осы дүниенің тұтқасына балайтын.
Кешегі «ауыз жаласып» жүрген кезін ұмытып,
Сені есігін күзеткен жалшысына санайтын.
Қылығына әлгінің, қарап тұрып таңқалам,
Бұл мінезді бір емес, бірер мәрте аңдағам.
Ыңғайланып ортаға, өзгертетін түр-түсін,
Хамелеон кесіртке болда ма осы таңда адам?
...Айтқан сөзі байыппен, есті адамға ұнаған,
Көпті көрген қартымнан соның мәнін сұрағам.
Деді ақсақал ойланып: «Зердең болса санаңда,
Күйінуге болмайды, анаған да, мынаған.
Бес саусағың тәрізді, бірдей емес пенделер,
Біреуінен- біреуі  артық, яки, кем келер.
Біріккенде осылар, жұмырланып, мінеки,
Жұдырық боп жұмылып, бір-біріне тең келер.
Ауызбірлік дегенің, осы балам білгенге,
Өзгереді ол рас, бәзбіреулер бір демде.
Түсінігі таяздар талтаңдап жүр іргеңде – 
дей алмайсың бәріне «кесірткідей түрленбе».
Керек мынау өмірге күндізің де, түнің де,
Санаң болса салыстыр, өз-өзіңнен бүлінбе.

177
Түнді жақсы көреді ғашық жандар күндізден...
Тереңірек ойласаң, жеңілдейді жүгің де...»
Қарияның сөзінен сабақ алып,  көңілім,,
Арылғандай салмақтан  жеңілдеді  өмірім.
«Ақылдының алды кең» деген сөздің тамырын,
Байқағандай, адамға арта түсті Сенімім.
   

178
 КӨКТЕМ-АНАМ
Келші көктем, түс болып
                                     сан шуаққа боялған,
Келші  көктем, құс болып,
                                 жылы жақтан оралған.
Келші көктем, жыр болып,
                                      жүректерде оянған,
Барайықшы бір болып, 
                                 шақырғанда ой-арман.
Келші көктем, жып-жылы
                                    мейірім боп төгілген,
Күлімдеші күн нұры – 
                                    алтын арай көгімнен.
Ұқсатамын анамның пейіліне сені мен,
Бар Әлемге шапағат тілейтұғын сеніммен.
Келші көктем арайлап, 
                                      тірілсінші арай бақ,
Тіршіліктің осынау, жүрегінде қан ойнап.
Қатал қыстың қатулы 
                                  қабағынан қаймығып,
Ұйықтап жатқан бүрісіп, 
                                  оянсыншы бар аймақ.
Келші көктем,
                       анамдай алып келген өмірге,
менің әрбір жырымда шуағың бар сенің де.
Мен сеземін анашым, 
                                  қарап тұрсың көгімде,
Тірімін ғой әзірге, тірімін ғой... егілме.

179
СЕНЕРІМ – ӨЗІҢ ӨЛЕҢІМ
Көрмей-ақ күншіл немені,
Білмей-ақ сансыз бәлені,
Өлеңнің отын лаулатып,
Өртеніп кеткім келеді.
Жаумның сезбей жаласын,
Туыстың көрмей таласын.
Өткім келеді өмірден,
Өлеңмен тауып жарасым.
Естімей елдің сыпсыңын,
Елемей тірлік бықсығын,
Өлеңмен өріп мың сырын,
Шақырса ғажап тылсым үн...
Қырқа алмай пенде қырсығын,
Қырқысып келем – бұл шыным.
Өзегіңді ұқпас неменің,
Өлеңмен бұзсам тұмсығын – 
деп едім, әттең, деп едім...
Түбінде бәрін жеңемін.
Жеңемін, саған сенемін,
Сен аман бол Өлеңім!

180
       
КӨЗҚАРАС
Жағымпаздармен жанасқан,
Пайдакүнеммен санасқан.
Мен де бір қасқа екем-ау,
Қызғаншақ итпен таласқан.
Алуан ниет айналам,
Бір оймен жүрер қайда адам?
Бер жағы күліп тұрғанмен,
Ар жағы қулық ойлаған.
Аңқаусып оңай алданып,
Ақиқатқа жолай арланып.
Өз есебін қамданып,
Қарайды түбін шам жағып.
Солардың әрі-берісін,
Көрсете айтып кемісін.
Білдіріп жұртқа терісін,
Жегізбей қойсам «жемісін».
Нұрланып тұрған маңайды,
Жасырып алтын арайды.
Көрмесе екен деп көлбеңдеп,
Жағымсыз көзбен қарайды.
...Қолына түссем, талайды.

181
***
Өмірді  Жаратқан Иемнің бары анық,
Сол Өмір – шуақтан өзіне нәр алып.
Шыбын мен шіркей де тіршілік саналып,
Жер-Ана бойымен жатады таралып.
Он сегіз мың Ғалам, ішінде Жер-Анам, 
Жаным мен тәнімнің ұясы санағам.
Ақын ғып жаратқан Иеме мың алғыс,
Ғаламды жаныммен жырлауға жаралғам.
Жырымда – көргенім,
Түйсікпен сезгенім.
Өзімді жылытар, тоңғанда өз демім.
Өлеңім ақ торғын орамал тәрізді,
Сүртетін аялап, көз жасын өзгенің.
Ашқаннан шыңғырып өмірдің есігін,
Тербеген жұбатып, Жер-Анам – бесігім.
Санаулы ғұмырдың сезбесем қадірін,
Жаратқан Иемнен сұраймын кешірім!

182
 ***
Жымысқы жылым басқа, есер басқа,
Тоқтайды басы тисе есер тасқа.
Жымысқы жылым тартып тереңіне,
Қасірет әкеледі қара басқа.
Қасқайып қара тер боп болдырмайды,
Алыстан алдарқатып қол бұлғайды.
Алданып сонысына жақындасаң,
Орайы келген сәтте оңдырмайды.
Қулардан құты қашып сескенеді,
Көкейін босбелбеулер тескен еді.
Сөйлесе көмекейі көрінетін,
Аңқылдақ аңқауларға өш келеді.
Жүргенде пешенеңе бақ дарымай,
Сұмды-сұм, қуды-қудың тапқанын-ай...
Бір түссең құсауынан шығармайтын,
Жымысқы жылымдардан сақта құдай!
Жылым- өзен мен көлдің қыста қатпай 
қабыршықтанып жататын терең иірімі. 
Соған алданған адам да, мал да беті қатты
екен деп жылымның құрбаны болады.

183
                     
***
Бойымда алаулаған жалын барда,
Ғашық болдым айқабақ аруларға.
Күтіп алып ұйқысыз таңымды алда,
Қайтушы едім оралып сағымдарға.
Қуат алып сол күндер, сол түндерден,
Көктегі айдың ұшына бөркімді ілгем.
Қандай ғажып... жүруші ем аруларға,
Басы бүтін ұсынып еркімді мен.
Тоқта уақыт, азырақ дамылдашы,
Тілегімді бір сәтке қабылдашы.
Сол сәтімді қайтарып бір-ақ күнге,
Содан кейін, қаласаң, жанымды алшы.
Ей уақыт, осыған көнесің бе?
Жастық дәурен оралып келесің бе?
Махаббаттың тербелген кемесінде,
Ләззәт түнін қайтарып бересің бе?!
Айқабақ арулармен аймаласып,
Жүретін қайран ақын, қайран жастық!
Махаббаттың кемесін, Аргонавтай,
Жағалауда қалыпты-ау, қайраң басып.
      

184
ҒАРЫШ  ПЕН  ЖЕР
Қара түнек Ғарышқа қадаламын,
Ес кіргеннен осылай қарағамын.
Күндіз күнге жаланып көк төбеде,
Түнде аққан жұлдызды санағамын.
Одан өзге Ғарыштан түк көрмедім,
Не көрем деп білмеймін, күткен едім?!
Апам айтқан ертегі елесімен,
Қиялыммен сан мәрте көкке өрледім.
Болмайды екен аяулы жердегідей,
Жердегідей, кәдімгі елдегідей.
Қызығы жоқ, қылықты қыздары жоқ,
Тас қараңғы дейді ғой көрдегідей.
Солай дейді ғарышты көріпкелім,
Көрейін деп содан соң желікпедім.
«Жер-Анаға жетпейді ештеңе де,
Одан өзге жұмақты көріп пе едің?»
Дейтін анам ғарышкер болам десем,
Жүз жылдан соң айналып қонам десем.
Жарты күнге қимайтын ерке ұлын,
Шын кетеді дей ме екен қайран шешем...
Оймен кезіп Ғарыштың атырабын,
Тереземнен қадалып отырамын...
О, туған жер қымбат-ау бәрінен де,
Анам жатқан аяулы топырағың.

185
СЕЗІМ
Бүгін бәрі бар дегенге сенейік,
Көзбен көріп тұрғаннан соң не дейік.
Жыр жазатын, ән жазатын сезімсіз,
Машиналар бара жатыр көбейіп.
Түйсіксіздің құпиясын біліп көр,
Электрмен жанып-өшкен үміттер.
Есі кетіп ебіл-себіл билейді,
Сезімі жоқ қыздар менен жігіттер.
Кеудесінде  жоқ болған соң жүрегі,
Бір-біріне анайылау күледі.
Басқа дүние – ғашық болу, қызғану,
Махаббатты ертегі деп біледі.
Іс-қимылы, сөздері де жасанды,
«Ойыншыққа»  бас иеміз қашанғы.
«Уська», «Аська» дейді екен, кәдімгі,
Біз білетін Үсен менен Асанды...
Жетер енді, осы жерден тоқтайық,
Қазақшалап мақтайық, не боқтайық.
Не десек те болсын бәрі шынайы,
Сол шынайы сезімдерді сақтайық.
Жыр жазамыз ақ қағазға,  өбектеп,
Сезімі бар жүректерге керек деп.
Құлтемір боп кетпеу үшін бәріміз,
Қайда қыздар сыр айтатын бөлектеп...

186
ЖЫР ӘЛЕМІ
Жыр әлемі өзіне шақырғанда,
Одан асқан бақ бар  ма ақын жанға!
Сезім нұр боп мойныңа  асылғанда,
Ес кетеді бір уақ ақылдан да.
Жыр әлемі, сен неткен ғажап едің,
(Ғажабыңды келеді жаза бергім).
Өлең десе қоятын асын жерге,
«Әу» деп жүрген серілеу қазақ едім.
Жыр әлемі, сен неткен көркем едің,
Көрікті қыз секілді еркеледің – 
Үзілдіріп жүректің нәзік қылын,
Шерте бергім келеді, шерте бергім.
Жыр әлемі, сен неткен терең едің,
Тереңіңнен жыр-маржан тере келдім.
Асылыңды ақтарып, тұңғиықтан,
Көре бергім келеді, көре бергім.
Жарқылдаған көз тартып жаһұт-сырың,
Сартап болған сары алтын, ақық-мұңым...
Осыншама қазына иемденген,
Мен не деген жұртым-ау, бақыттымын!
         

187
ДАЛА АРУЫ
Сені іздейді айдыннан бүгін кемем,
Алға апарар арқалап жүгің де ерен.
Арман қала – уақыт құшағынды,
Дала аруы өзіңсің күлімдеген.
Құпиялау көрініп сырың маған,
Арман едің қол жетпес бұрын қалам.
Түнгі әсем жарығың сиқырымен,
Шақырады өзіне жымыңдаған.
Жұмақ па едің,
                   таусылмас сұрақ па едің?
Құшағыңа шақыр деп сұрап па едім.
Ауылымды кетіп ем айырбастап,
Сынап па едің, 
                    білмеймін, ұнап па едің?
Дала аруы өзіңсің – қалам менің,
Бір шырағың өзім боп жанам дедім.
Ғашық болып келіп ем, асық болып,
Құшағыңда мәңгіге қалар ма едім...
Кешір дала аруы, ақыныңды – 
Шақырады ауылым – анам менің.

188
***
Зерделеп ой жүгіртсең көңілменен,
Естіден есері көп өмір деген.
Қиындық көрмегендер қиястанып,
Жүруге әуес болар жеңіл-желең.
Естілер сөз түсінер, жас болғанмен,
Есердің жылуы жоқ бас болғанмен.
Буынсыз тіл – ақылдың құлы болса,
Бас жаруға бармас-ау, тас жарғанмен.
Түйсіксіз ортада мен жетімдеймін,
Жетесіз жекіргенге өкінбеймін.
Естімен бірге болсам тозақта да – 
Тәңірден одан өзге не тілеймін.

189
НАУРЫЗ КЕЛДІ!
Жылылықты жетелеп,
                           көтем нұрын мәпелеп.
Наурызым келдің бе!
Таңмен бірге ертелеп, 
                                үт сәулесі еркелеп,
Құшағыма ендің бе.
Аязға бет қарылып,
                             сені күттім сағынып,
Әз Наурыз, армысың!
Жанғандай боп бар үміт,
                           күншуаққа малынып,
Құт көктемім бармысың!
Сағындым ғой құстарды, 
                           ақын едім құс-жанды.
Сайра сандуғаштарым.
Жаным оған құштар-ды, 
                         қиялыммен ұшқам-ды,
Қайда қарлығаштарым!
Ұзынсары келген бе,
                        наурыз көже бергенде,
Ішсең, қарның тоймайды.
Кимешекті аналар, 
                              мәре-сәре балалар,
асық атып ойнайды.

190
Қызыр бабам келіп тұр, 
                          ақ батасын беріп тұр – 
Думан болсын бар айым!
Өкпе-нала болмасын, 
                  Тәңірім көктен қолдасын,
Әумиін! – дейік ағайын.
             

191
АУЫЛЫМ
Мекиендер үніне «аһ» ұрғандай,
Әтеш таңды айғайлап шақырғандай.
Қой маңырап, қорада тай кісінеп,
Есек үзіп ішегін ақырғандай.
Сиырымыз пададан қалады деп,
Апам байлап бұзауын қапылғандай.
Қарттар күнге арқасын тоса отырып,
Әңгіменің қымызын сапырғандай.
Қидың шоғын қышқашпен қаузап қойып,
Әжелерім нан жауып отырғандай.
Ақын қайным кәне кел қымыз іш деп,
Жеңгем сары тегешін сапырғандай.
Ағам атқа мінгенде, тұлғасына,
Дейді қарттар: Мінеки батыр қандай!
Тоқсандағы кәрия көзін жұмса,
Ауыл түгел жоқтайды жақындардай.
«Ағайынның аты емес, ауылдастың,
тайы озсын» дейтұғын нақыл қандай!
Бірін-бірі танитын бір ауылдың,
Елін түгел бірлікке шақырғандай.
Қыздарынан инабат нұры еседі,
Көз тартатын көркі мен ақыл қандай!
Көрген жігіт көліктен түсе қалып,
Ғазал айтып артынан «аһ» ұрғандай.
Ауылымның көрсеңіз адамдарын,
Балға бармақ боласыз батырғандай.

192
ЕКІ ТІЗГІН...
Кездестірмес бұл өмір кімді-кімге,
Жақсы жаман көресің тірлігіңде.
Елдің  жақсы болмағы деп ойлаймын,
Әкімдер мен ақындар бірлігінде.
Осы жайлы менің көзқарасымда,
Бар келісім, бар кейде таласым да.
Бірін-бірі санамай дара шынға,
Келу керек деп білем жарасымға.
Ақылды адам әр істің парқын байқар.
Содан кейін ақылмен нарқын  байытар.
Рухани жауһарын ақын айтса,
Әлеуметтік байлығын әкім айтар.
Екі тізгін бір қолда болса ғана,
(Сол тізгінің иесі- халым  дана )
Жыламаса адамға налып бала,
Жыламаса көз жасы тамып ана.
Шын бақытты осы деп біледі ел,
(Өткен күндер өтті ғой жүрегі шер)
Әкімі мен ақынын тату етіп 
О,жаратқан,елімнің тілегін бер!

193
ӨМІР СЫРЫ 
Өмір өгізаяңмен өтіп жатыр,
Бірдеңелер жасаймыз жетіп ақыл.
Бұл фәниде дәм-тұзы таусылғандар,
Кәрі демей, жас демей кетіп жатыр.
Кеткендерге көз жасын сығымдап ап,
Тіршіліктің келеміз жүгін қалап.
Тірі дүние, сен неткен ғаламатсың,
Бірің манат болғанда, бірің жанат!
Таңмен бірге таласып нұр құшамыз,
Көңіл шалқып, аққумен бірге ұшамыз.
Ол құшқанды мен неге құшпаймын деп,
Тіріміз ғой өйткені – жұлқысамыз.
Тіріміз ғой, оны да, мұны айтамыз,
Ренжітіп біреуді, мұңайтамыз.
Дүние деп, байлық деп, мәнсап қуып,
Аяғында бақиға құр қайтамыз.
Өмір деген білінбей өтеді екен,
Бәрінің де ақыры жетеді екен...
Арманыма қол созым қалып едім,
Тұра-тұрса азырақ нетеді екен...

194
БӘРІНЕН БЕЗДІМ...
Десем де кейде, несіне күйем, таусылам,
кетпейді бір ой жанымды ауыр жаншыған.
Бара-бара кірлегенін де білмеппіз,
жас кездегі жұмыртқа көңіл аршыған.
Жауқазын едім бүр жарған бала көктемде,
ал қазір жанның жарақаттары көп менде.
Қабырғам сынған, әділетсіз қоғам үстімнен,
түйе табанымен шаныштай басып өткенде.
Өмірге деген үміт отындай – сезімге,
шомылушы едім оңаша қалған кезімде.
Сатқындардан түскен шоқтардан кезінде,
өшпендік қалай тұтанып кеткен көзімде?!
Өтсем де аман, өсек-аяңға бөгелмей,
үйренген екем жек көруді де өлердей.
Қара ниеттен қашқақтай бердім қаймығып,
үстіме келіп Қараспан тауы шөгердей.
Үйірсек болды тауықтар кілең, тарыма,
қыт-қыттап келіп, мақтады жалған, жарыла.
Салмақ салып, сұраймын кейде арыма – 
қулықты қайдан серік еткенмін жаныма?!
Осы ма деймін, осы ма өмір дегенің?!
Жықпыл-жықпылы таусылмас неткен көп еді.
Бәрінен бездім...
бәрің де келме маңыма,
Сен қалсаң болды серігім жалғыз, өлеңім.

195
ҰЛТСЫЗДЫҚ ЕЛЕСІ
Ұлтсыздық торлағанда көгімді,
Ұмытқанда ата-баба, тегімді.
Өмір деген қан сасыған өзеннің,
Болмақпын ба түбіндегі шөгінді.
Өтар, қалар заманның сан белесі,
Қайда тоқтар адамзаттың кемесі?
Көрінгендей алаңдаймын алдымнан,
Ұлтсыздық аралының елесі.
Араласып қуанышың, қайғың да,
Қалар намыс, қалар артта айбын да.
Ішкенге мас, тойғанға мәз тоғышар – 
Ұмтыласың өмір деген айдынға.
Ұлтсыздық –  мал болудың бір түрі,
Қорқынышты, әрі тіпті, күлкілі.
Бір қораға қамағандай – арыстан,
қоян, маймыл, қасқыр менен түлкіні.
Отан деген ада болып сезімнен,
Күн көрістің күйі еседі көзіңнен.
Айырылып, араласар қан-жының,
Елім, жерім деген сөздің өзінен...
Ұмыттырып ата-баба, тегімді,
Ұлтсыздық торламасын көгімді.
Жанымды ал, о тәңірім, өшірмей,
Ұлтыма деген асқақ Сенімді!

196
ӨТКІНШІ
Бір көргеннен ұнадың да, жабыстым,
(сезім-шарап, масайсам деп тағы іштім).
Жат сияқты  көрінесің жанымда,
ардағым деп тұрғаныммен – алыспын.
Бір көргеннен сен де мені қаладың,
(қалағаның қандай жақсы қарағым).
Мұрнын тесіп жетектеген бұқадай,
жетегіңе еріп кетіп барамын...
Екеуміз де осы сәтті қаладық,
(өмір саған емес қой бұл, жаңалық).
Періште емес, пенде болып жаралып,
арымызға тағы күнә жамадық.
Екеуміз де осы сәтті қаладық,
(ер, әйелге емес қой бұл, жаңалық).
Өткінші бір сезімменен өбісіп,
өткінші бір сезімменен тарадық.
Жүрегімнен өткінші бір күй ақты,
(болса деймін осы бір күй тұрақты).
Өткіншілер неге тәтті құдай-ау,
қия алмайтын өткінші өмір сияқты.

197
КӨЛЕҢКЕЛІ ЖАҒЫМЫЗ...
Тырнақ асты кір іздеп термейін деп,
көңілімді сәт сайын жөрмейім кеп.
Күншуаққа ұмтылам, өмір сенің,
көлеңкелі жағыңды көрмейін деп.
Ашынса мақаудан да тіл шығатын,
заман ғой... мүсәпірден мұң туатын.
Жыртқыштық мінезіміз бұғып жатыр,
аңды көрсек қаруға ұмтылатын.
Қулық-сұмдық адамнан асатын ба,
тосатын сол жолыңды, ашатын да.
Жансауғалап жайымен бара жатқан,
жәндік көрсек дайынбыз тас атуға.
Жалпақ жаһан пендеге тар секілді,
көрсем дейді түбіңді, һәм шетіңді...
Қиратуға әуеспіз, неге десең,
қанымызда қаскөйлік бар секілді.
Аз табысқа желпініп, желігеміз,
сәл тойынсақ мастанып, семіреміз.
Қанымызға қаскөйлік уын құйар,
сайтанға еріп кететін көрінеміз.

198
***
Ауыз болған соң айтамыз кейде күпірлік,
Жалғай гөр алла күнімді-күнге үтір ғып.
Білемін, білем, сәт келер нүкте қойылар,
Әзірше міне осы бергеніңе шүкірлік.
Сана беріпсің сараптап көр деп өмірді,
Не сезді пендең, фәни жалғаннан не білді?
Бұлт үйіріліп торлады неге көгіңді?
Қан аралас көз жасы неге төгілді?
Бір-бірімізге неліктен қару кезендік?
(Сана беріпсің дегенмен соны сезерлік).
Шығара көрме у құйған әсем көзеңді,
У емес, ерін игілікті аңсап кезерді.
Жаратқан Ием, игілік нұрын төге көр,
Көз жасы емес, тер төксе жер де көгерер.
Пендеңнің ойы, һәм ниеті тазарып,
Көбейе түссін сүт құйған әсем көзелер.
Сағынып, аңсап шөлдесін көңіл шөлдесе,
Өмірге деген үміт шырағың сөнбесе,
Бірімізді-біріміз демеп, селбесе,
Игілік жолында бір болайық ендеше.
        

199
ЖИНАЛЫС
Таптаурын болған сөздерін тыңдап «Ақылдың»,
Жиналыс ашты жиып ап өңшең «Мақұлды».
«Ақылдар» сөйлеп, «Мақұлдар» құптап қол соғып,
Көпірді келіп көзіне ілмей Ақынды.
Көпірме сөздің көбігі  алып көңілді,
Лепірме сөздің легімен халық не білді?
Бұл жерде маған орын жоқ екен  дегендей,
Есіктен кірмей шырылдап Шындық шегінді.
«Ақыл» бастықты жабылып бәрі мақтады,
Мақтау сөздерін хаттама жазып хаттады.
Жиналыс бітті марапат алып шетінен,
Ақын ғана Шындықты іздеп таппады...
     
.

200
..КӨКТЕМІМ!
Гүлге бөлеп көңілімнің бөктерін,
нұр жауып тұр таңмен бірге теп-тегін.
Жүрегімнен жыр тамады менің де – 
хош келіпсің алпыс бірінші көктемім!
Мен өмірге келген ұлы көктемім,
саған айтар алғысым да көп менің!
Жанымменен, қынымменен суарған,
таңғы ұйқымен маужырайды көктерім.
Қандай ғажап мейірімді шуағың,
қандай тәтті былдырлаған бұлағың.
Арайыңды аңсап туған анамдай – 
ақпаннан тез келтірші деп сұрадым.
Өмір екен сенің әрбір күлгенің,
(қандай жақсы аман-есен жүргенім).
Қандай нәзік наурызек торғайым,
жем шашайын, мен өзіңмен біргемін.
Жыбырлаған құрт-құмырсқа – тіршілік,
(мен өзіңнен жиренбеймін, түршігіп).
Өз қолыммен отырғызған тұр шыбық – 
бөртіп қапты өн-бойына бүр шығып.  
Нұр жауып тұр...
нұры алланың теп-тегін,
сол нұрменен мен де өстім, көктедім.
Таңғы ұйқымен маужыраған көктерім,
аман-есен өссе екен еккенім.

201
ЖАН ШУАҒЫ
Мендегі халді айтқызбай сезгенің үшін,
Сұңғыла мінез білетін өзгенің ішін.
Рахмет бауырым, қиналған кезде,
көңіл демеген көреген сөздерің үшін.
Алтын деп ардақ тұтқаның жез болатынын,
Ерлік күткен адамың ез болатынын,
Өз басымнан өткеріп келемін жиі,
бағалы бөзге бергісіз сөз болатынын.
Үмітпен биік ұшқан-ды құсым көгіңе,
қиянаттардан қисынсыз, ішім егіле.
Рахмет қарындас, жәудіреп тұрып,
ағаңның халін айтқызбай түсінгеніңе.
Жараланғыш жан екен ақын дегенің,
алдына түсіп мерт болар ақыл-кеменің.
Тікірейіп тұратын тік бақайлардан,
өзіңдей қарындастарды жақын көремін.
Деуші еді әкем: «ағалар барар тауың – түсін,
Жырға бөлеп желпісін жан отауын
                                                       құсың».
Алғысымды өлшеусіз, арқалап келем – 
маңдайымнан сипаған алақаның үшін.
Жан шуағы, секілді арайлы таңдай,
пейілі пәктің, болады арманы балдай.
Санаулы мынау өмірде
                                     сарқылып қалар – 
жаныңды ұғар жандардың болғаны қандай!

202
ӘРКІМНІҢ  ӨЗ  ЖАРАҒЫ
ӨЗІНЕ  САЙ
Дала бұл, өрнектелген сары сағыммен,
Көк аспан көз жеткісіз, жан-жағым кең.
Тауларым өркеш-өркеш, өр мінезді,
Шөлдерім кестеленген нарша құммен.
Көгінде қыран ұшпас дала бар ма?
Тағдырдың қара жолы барады алға.
Бұлбұл мен сандуғашқа ұқсаймын деп,
Шулайды қара  қарға, ала қарға.
Дүние кезегімен деген екен,
Ұрпағы өз жеріне неге бөтен.
Қидың да қиыршығын азық етер,
Сауысқан, байғыздар да керек екен.
Әрненің өз орнында өрнегі бар,
Аққулар көкте ұшқанмен, көлге құмар.
Ешкім де періште боп туған емес,
Тірілердің бәрі де пенде шығар.
Қисықты түзер өмір тезі ғана,
(түзелмесе, көр түзер, бар ма шара).
Әркімнің өз жарағы өзіне сай – 
Дананың өзі емес, сөзі дана.

203
   
КӨҢІЛІҢНІҢ  КӨГІНЕН...
Ақ кимешек тастамай басыңнан бір,
түсед деуші ең тамаққа шашыңнан қыл.
Сұрап алған құдайдан құлыным деп,
қалдырмаушы- ең ұлыңды қасыңнан бір.
Әр «нотасын» бақылап күйіміздің,
жақсы өткенін тілеуші ең күніміздің.
Сыпырғышы түспейтін қолдарынан,
«шаңсорғышы»  сен едің үйіміздің.
Тұр-тұрменен әр уақыт басталған  күн,
«бетіңді жу, деуші едің, астан қалдың».
Таңнан кешке қонағы үзілмейтін,
берекесі сен едің дастарханның.
Бәріне де сен барда жәй қараппыз,
Ертеңге деп ештеңе сайламаппыз.
Өзің барда анашым, біз ешқашан,
кем болам деп біреуден ойламаппыз.
Тәубешілден қанағат бөліне ме?
Түспеуші едің жоқ болса, әбігерге.
Көңіліңнің көгінен күн көрініп,
«шал біледі» деуші едің бәріне де.
Қай істен де білемін, ерінбедің,
қара мұртты әкемді «серім» дедің...
Күйеулерін пір тұтып, құрметтеуді,
өздеріңнен үйренсе, келіндерің.

204
МОЙЫНДАУ
Болмағанда кейде көңіл хошымызы,
Сабыр дейді өрелі өлең досымыз.
Ел мен жерге міндетсіп, шырт түкіріп,
Бәлсінердей, не тындырдық осы біз?!
Шектік пе азап, Отан үшін күресіп,
Жұлқыстық па жауларымен тіресіп?
Жоқ бауырым...
                    атақ, байлық, мансап деп,
Өмір сүрдік көп дүрмекке ілесіп.
Өмір сүрдік күнделікті күйбеңмен,
Жолмен жүріп, өмір бойы үйренген.
Кешке қарай сипап тойған қарынды,
Есептеумен табысыңды үйге енген.
Не тындырдық Отан үшін, ел үшін?
Не тындырдық туған, өскен жер үшін?
Алпысыңда алпыс ағаш ектің бе?
Жедім ғой деп бұрынғының жемісін...
Тыңдай-тыңдай ар-ұяттың арызын,
Ойланумен сібірледі таң ұзын.
Ел алдында шаш етектен екен-ау,
Өтелмеген парызым мен қарызым.
Құлақ түрсем өкіміне ақылдың,
«ақиқаттың алдында әр кез мақұлмын).
Ел алдында міндетсуге ешқашан,
жоқ екенін мойындадым  хақымның.

205
АЛПЫСТАҒЫ  ОЙ
Шәкіртіндей күмілжіп ар қасында,
ұят үшін хал бар ма шайқасуға?
Қадау қағып уақыт әр тасына,
шығып тұрмын алпыстың арқасына.
Көзім жетті дүние жалғаныңа,
не айтамын тұтамдай қалғаныңа?
Ес кіргеннен етпеттеп түсердей боп,
қолым созып жүгірдім арманыма.
Арман деген сағымдай елес пе еді?
Қол созымда тұрғандай елестеді.
Қуаладым алпыс жыл...
                                  жете алмадым,
алты-ақ адым арамыз емес пе еді?
Енді азырақ ұмтылсам , жетемін бе?
Келем ылғи үміттің жетегінде.
«Соқыртеке» ойнаған баладай боп,
қуалаумен өмірден өтемін бе?
Қандай адам арманман кезігеді?
Түйсігіме бірдеңе сезіледі – 
тірі жанды ілгері жетелейтін,
арман деген,өмірдің өзі ме еді?!
         

206
ӨЗІН ТОНАУ
«Караокэ такси» атты телебағдарламаның
 алғашқы бөлімінде ұл-қыздарымыздың 
 қазақтың халық әнін айтудан
 ұялатынын байқадым...

жүктеу/скачать 1,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: