қысымды  есептеп шығаруға болады

Қаттың кез келген бір нүктесінде анықталған қаттық 
қысым, егер қат жазық жатса, онда  түтас қат үшін бірдей 
болады. Егер қаттың қанаттарының түсу  бүрышы айтар- 
лықтай болса, онда бүл учаскелердегі қаттық қысым жо- 
ғары, ал қүлыпты  бөлігінде (ерде) аз  болады. Сондықтан 
да ыңғайлы болу үшін қаттағы  қысымды қандай да  бір 
жазықтыққа  жатқызады.  Мүндай  жазықтық  ретінде 
теңіз деңгейі немесе  шартты 
жазықтық -  қаттағы су -  
мүнай жанасуының бастапқы жағдайы алынады.
Осы  шартты  жазықтыққа  келтірілген  қат  қысымы 
келтірілген қаттық қысым деп аталады.
Егер 1 жөне  2 үңғымалардағы (9-сурет) қаттық қысым, 
оларга сөйкес 
жөне Р2 болса, онда олардағы сумүнайлы 
жанасудың  бастапқы  деңгейіне  келтірілген  қысым  (Па- 
мен) мынаған тең:
кыт.  грт.  ~   Р і ^ ~ Һ і Р М § ,
Р і к е л т .  қат.  ~   ^  2 ^ ~ ^ і Р с у 8 і
мүндағы  һх  жөне  һ2  -   үңғымалардың  сағасынан  су- 
мүнайлы  жанасудың  деңгейіне  дейінгі  арақашықтық, 
м; рм жөне р с  -  мүнай мен судың тығыздықтары, кг/м3.
28
9-сурет. Қаттық қысымды анықтау

Мүнай мен газ шоғырларының ңысымы көп жағдайда 
шеткі сулардың ңысымымен аныңталады. Әдетте қаттық 
судыңқысымыәрбір 10 м-ге тереңдегенсайын 1 атм. арта- 
ды. Алайда, қаттық қысым мүнай мен газдың жату терең- 
дігіне ылғи да  дәл  келе  бермейді. Кей кезде әр түрлі сулы 
қаттардың байланысы  қиын болады,  сондықтан әр түрлі 
қаттардағы қысым немесе бір қаттың әр түрлі бөліктерін- 
дегі қысым қалыпты қысымнан ерекше болады.
Жер бетінің температурасы, негізінен, оның өр түрлі 
учаскелерін Күннің жарықтандыруына байланысты бо- 
лады да, бір-бірінен айтарлықтай өзгеше болады. Алай- 
да,  Жер бетіндегі температураның ауытқуын жер қыр- 
тысының тек он шақты метр қашыңтығында ғана қабыл- 
данады.
Ж ердің  сыртңы  (Күн  сөулесі)  ж әне  іш кі  жылулық 
өрістерінің өсерін бөлетін шекара -  түрақты теріс  неме- 
се оң температуралы қабат болып табылады.
Түраңты  теріс  температуралы  ңабаттан  төмен  теріс 
температура болады, ендеше ңалыңдығы кейбір учаске- 
лерде 700 м дейін жететін, көп жылдар бойы қатып тоң 
болып  жатқан  жыныстар  жатады.  Көп  жылдар  бойы 
қатып тоң болып жатңан жыныстардың  жату  аймақта- 
ры  Ж ердің, бүкіл қүрлық бетінің 10% -ға  жуығын алып 
жатыр.
Түрақты оң температуралы ңабаттан төмен жататын 
жыныстардың жатыс жағдайлары мен олардың күйі  сол 
оң температурамен байланысты.
Түраңты температуралы ңабаттың астындағы жер қыр- 
тысындағы температура тереңдеген сайын белгілі бір заң- 
дылықпен  өседі.  Жер  қыртысының тік  бағыт  бойынша 
түраңты температура зонасынан  төмен тау жыныстары- 
ның температурасы 1°С-ңа артатьга қашықтығы (м бойын- 
ша)  геотермиялық саты деп аталады.  Жер қыртысының 
жоғарғы жағында геотермиялық сатының мөні  11-120  м 
шамасьгада өзгереді, оның ортагаа мөні шамамен 33 м бо- 
латыны аныңталған. Тереңдікке байланысты температу- 
раның  өзгеруін  сипаттау  үшін  кей  кезде  геотермиялың 
градиентті өрбір 100 м тереңдегенде тау жынысының тем-
29

пературасының  өсуін  пайдаланады.  Геотермиялың  гра- 
диенттің орташа мәні  3°С-ңатең.
Жер ңыртысының әр түрлі тереңдігіндегі және өнімді 
шоғырлардагы температураны білу үңгымаларды бүргы- 
лау үдерісі кезінде,  мүнай мен газ кен орындарын қазу 
жүйесін жобалау кезінде және сонымен қатар  оны пай- 
далану уақытында өте қажет.
1.4. Мүнай мен газдың физикалық  қасиеттері
Мүнай.  Мүнайдың  физикалық  қасиеттері  мен  сапа- 
лық сипаттамалары қүрамындагы жекеленген көмірсу- 
тектердің  қүрамындагы  (парафиндік,  нафтендік,  аро- 
маттық) басымдылығына байланысты болады.
Ауыр көмірсутектері басым (ауыр мүнайлар) мүнай- 
ларда бензин жөне май фракңиялары аз болады. Мүнай- 
дағы  шайырлы  жөне  парафинді  қосылыстардың  көп 
мөлшері оның қозғалғыштығын азайтатындықтан олар- 
ды  жер  бетіне шығару үшін  жөне одан  өрі  тасымалдау 
үшін ерекше шараларды қажет етеді.
Тығыздық.  Мүнай  өңдеу  практикасында  салыстыр- 
малы тығыздықты пайдалану қабылданған.  Салыстыр- 
малы  тығыздық  -   тығыздықты  анықтау  температура- 
сындағы  мүнай массасының (мүнай  өнімінің)  4°С-тағы 
сондай көлемде алынған таза судың массасына қатына- 
сына сандық  жағынан  тең  өлшемсіз  шама.  Тығыздық- 
тан  айырмашылығы,  салыстырмалы  меншікті  салмақ 
дегеніміз  -   анықтау  температурасы  кезіндегі  мүнай 
(мүнай өнімінің) салмағының сондай көлемде алынған 
таза судың  4°С-тағы  салмағына  қатынасы.  Бірдей  тем- 
пературада тығыздық пен меншікті салмақ сандық жа- 
ғынан тең,  себебі зат салмағы оның массасына пропор- 
ционалды болады.  ТМД елдеріндегі тығыздықты (р) 20°С 
кезінде  анықтау  қабылданған.  Мүнай  өнімдерінің  ты- 
ғыздығы  мен  температура арасындағы  төуелділік  түзу 
сызықты сипатта болғандықтан, і  температура кезіндегі
30

тығыздықты біле отырып,  р 20 мына формула бойынша 
анықтауға болады:
р
™=
р
: +
п
< -
20
),
мүндағы,  ү  -   тығыздыққа  1°С-қа  орташа  температура- 
лық  түзету.  Бүл  сыналатын  мүнай  өнім інің  тығыздық 
м әніне  де,  көмірсутектік  қүрамына  да  байланысты  бо- 
лады. Практикада әдетте у тек тығыздыққа байланысты 
кесте бойынша табады.
Тығыздықты анықтау мүнайденсиметрлермен (арео- 
метрлермен), Мор-Вестфаль гидростатикальщ таразысы- 
мен  н ем есе  ер ек ш е  д әл д ір ек   ц и к л ом етр л ік   әд іс п ен  
ж үр гізіл еді.
Көптеген мүнайлардың тығыздығы орташа 0,80-нен
0,90-га дейін  ауытқып отырады.  Түтқырлығы  жоғары, 
шайырлы мүнайлардың тығыздығы 1-гежақын. Мүнай- 
дың  тығыздығының  мөніне  онда  еріген  газдардың  бо- 
луы, мүнайдың фракциялық қүрамы ж ән е ондағы шай- 
ырлы  заттар ды ң   м өл ш ер і  айтарлы қтай  әсер   е т е д і. 
М үнайды ң  сатылы  фракцияларыны ң  тығыздықтары 
жайлап  өседі.  Мүнайдың тар  фракцияларының тығыз- 
дықтары  химиялық  қүрамына  да  байланысты  болады. 
Мүнайдың орташа фракцияларының (көміртек атомда- 
рының саны бірдей көмірсутектер  үш ін) өр түрлі клас- 
тағы өкілдерінің тығыздығы мына төртіппен артады:
қалыпты алкандар------- щалыпты алкендер------- >изо-
алкандар------->
изоалкендер------- > алкилопентандар-------> алкилцик-
логександар------->
алкилбензолдар-------> алкилнафталиндер
Бензиндік  фракциялар  үш ін  тығыздық  бензол  жөне 
оның гомологтары жоғарылаған сайын айтарлықтай арта- 
ды. Мүнай мен мүнай өнімдерінің тығыздығын білу олар- 
дың мөлшерін массалық бірлікте өрнектеуге байланысты 
өр түрлі есептеулерге қажет. Кейбір мүнай өнімдері үшін 
тығыздық сапаның нормаланатын  көрсеткіші  болып та-
31

былады, ол сонымен бірге түрлі қүрама тұраңтылардың 
жөне есептеу формулаларының қүрамды бөлігіне кіреді.
Молекулалың  масса.  Мүнай  мен  мүнай  өнімдерінің 
молекулалық массал арының тек орташа ғана мөні бола- 
ды жөне ол қоспа бөліктерінің қүрамы мен сандық ара- 
қатынастарына тәуелді болады. Мүнайдың сүйық көмір- 
сутектерінің алғашқы өкілі  — пентан,  оның молекула- 
лық массасы  72-ге тең. Мүнайдың шайырлы заттарын- 
да ол 1500-2000-ға дейін жетеді. Көптеген мүнайлардың 
орташа молекулалық  массалары  250-300  аралығында 
болады.  Мүнай фракцияларының қайнау  шектері  арт- 
қан сайын олардың молекулалық массасы (Морт) 90-нан 
(50-100°С) 480-ге дейін (550-600°С фракциялары үшін) 
жайлап артады.
Жеке мүнай фракцияларының молекулалық масса- 
лары  аддитивті қасиетті болады.  Сондықтан да,  мүнай 
өнімдерінің қоспасы үшін орташа молекулалық масса- 
ны,  жеке  компоненттерінің молекулалық  массаларын 
жөне олардың қоспадағы мөлшерін  біле отырып,  есеп- 
теуге болады.
Түтқырлық. Мүнайдың жөне мүнай өнімдерінің түт- 
қырлыгы немесе ішкі үйкелісі химиялың және фракция- 
лық қүрамына байланысты болады. Динамикалық жөне 
кинематикалық түтқырлықтар болады.
Әр түрлі кен орындарындағы мүнайлардың кинемати- 
калың түтңырлығы 20°С-та 2-ден 300 мм2/с-ңа дейін бо- 
лады. Алайда,  көптеген майлардың  орташа алғандағы 
түтқырлығы (Уэд) 40-60  мм2/с-тан артуы  сирек болады. 
Кинематикалық түтқырлық — мүнайдың майлағыш май- 
ларының негізгі  физика-химиялық  сипаттамасы.  Май- 
лағыш майлардың жүмыс температурасындағы гндроди- 
намикалың майлау режимінің жүзеге асыратын ңабілеті, 
яғни ңүрғақ үйкелуді сүйық үйкелуге айырбастауды қам- 
тамасыз етуі, соның арқасында, материалдың тозуын тоқ- 
татуы түтқырлыққа байланысты болады. Сондыңтан да, 
машиналар мен механизмнің белгілі бір түріне тағайын- 
далған майлағыш майлар үшін түтқырлық (
у
50 немесе 
у
100) 
нормаланатын көрсеткіш болып табылады.
32

Динамикалық  және  кинематикалық  түтқырлықты 
анықтау калибрленген капиллярлармен жабдықталған ар- 
найы қүрылымдағы шыны визкозиметрлерде жүргізіледі. 
Көптеген мүнай өнімдері үшін металл визкозиметрлерде 
анықталатын шартты түтқырлық нормаланады.
Шартты түтқырлық деп сынау температурасы кезін- 
де сыналатын мүнай өнімінің  200 мл-нің визкозиметр- 
ден судың ағу уақытының 20°С кезіндегі 200 мл судың 
ағу уақытына қатынасын айтады. Шартты түтқырлық -  
салыстырмалы шама, (ендеше, өлшемсіз) жене шартты 
градуспен  өрнектеледі  (°ШТ).  Түтқырлықты  шартты 
градуспен анықтау дөлдігі жеткіліксіз.
Мүнай фракциялары үшін олардың молекулалық мас- 
сасы мен қайнау температуралары артқан сайын түтқыр- 
лығы  айтарлықтай өседі.  Мысалы,  бензиндердің  20°С- 
тағы түтқырлығы шамамен 0,6 мм2/с  болса, онда ауыр, 
әрі қалдық майлардың түтқырлығы (
у
20) 300-400 мм2/с  
шамасында болады.  Мүнайдың жеке компоненттерінің 
ішінен түтқырлығы көп болатын шайырлық заттар, кө- 
мірсутектер ішінен түтқырлығы ең азы қалыпты қүры- 
лыстағы алкандар (сонымен бірге балқыған парафиндер) 
болып  есептелінеді.
Түгқырлық шамасына температура да көп әсер етеді. 
Төменгі температураларда, өсіресе,  қату температурасы- 
на жақынтемператураларды, көпшілік мүнай өнімдерінің 
түгқырлығы күрт артады. Жоғары температурада мүнай 
өнімдері сүйылады. Көптеген майлар мен басқа да мүнай 
өнімдері  кең температуралық  аралықты  пайдаланатын- 
дықтан, түтқьфлықтың температуралық қисығының си- 
паты олар үшін маңызды салалық сипаттама болып табы- 
лады.  Бүл қисық неғүрлым жатық болса, онда соғүрлым 
май сапасы жоғары болады.
Оталу, түтану және өздігінен түтану температурала- 
ры.  Белгілі бір ауа мөлшері бар барлық жанғыш заттар- 
дың булары бөтен от көзі бар болғанда, оталатын (жары- 
латын) жарылғыш қоспа түзеді. Жанғыш сүйықтар бу- 
ларының  немесе  газдардың концентрациясы  бойынша 
жарылудың төменгі жөне жоғарғы шегі болады.
3-148
33

Жарылудың төменгі шегі жальга апарғанда оталатын 
жанғыш  заттың  ауамен  ңоспасындағы  буының  мини- 
малды  концентраңиясына  сөйкес  келеді.  Жарылудың 
жоғарғы шегі одан әрі қарай ауа қүрамындағы оттектің 
жетіспеуінен оталу болмайтын, жанғыш заттың ауамен 
қоспасы буының максималды концентрациясына сәйкес 
келеді.  Жарылудың шектері неғүрлым тар болса,  онда 
соғүрлым  бүл жанғыш  зат қауіпсіз болады,  керісінше, 
кең  болса  -   соғүрлым  жарылғыш  болады.  Көптеген 
көмірсутектердің  жарылу  шектері үлкен  емес.  Жары- 
лудың ең кең гаектері бірқатар газдарда болады:  сутегі 
(4,0-75%), ацетилен (2,0-81%).
Керосиндердің, майлардың, мазуттардың және басқа 
да ауыр мүнай өнімдерішң өрт қауіптілігі оталу мен түта- 
ну температураларымен бағаланады.
Оталу температурасы деп белгілі бір стандартты жағ- 
дайларда қыздырылатын мүнай өнімдерінің булары қор- 
шаған ауамен жарылғыш қоспа түзіп, жалын апарғанда 
оталатын температураны айтады. Бензиндер мен жеңіл 
мүнайлардың оталу температурасын анықтағанда жары- 
лудың жоғарғы гаегін, ал басқа мүнай өнімдері үшін —
 
төменгі шекті анықтау керек.
Оталу температурасы мүнай өнімдерінің фракциялық 
қүрамына  байланысты.  Мүнай  өнімін  айдаудың  шегі 
неғүрлым төмен болса, оталу температурасы да согүрлым 
төмен болады. Бензиндердің орташа оталу температура- 
сы -  30°С-тан -  40°С-қа дейінгі аралықта, керосиндердің 
оталу температурасы 30-60°С, дизель отындарынікі 30- 
90°С және мүнай майларыныкі 130-320°С аралықтарын- 
да болады. Оталу температурасы бойынша қандай да бір 
тауарлық және аралық мүнай өнімдерінің төмен қайнай- 
тын фракцияларындағы қоспалардың бар екені туралы 
мәлімет береді.
Түтану температурасы  деп  белгілі  бір  жағдайларда 
қыздырылған мүнай өнімінің жалын апарғанда жана бас- 
тап жөне 5 с қана жанатын температураны айтады. Түта- 
ну  температурасы  өрқагаанда оталу температурасынан 
жоғары болатыны түсінікті. Мүнай өнімі неғүрлым ауыр-
34

лау болса, ол температуралардың айырмашылығы кобірек 
болады да, оның шегі 50°С-ңа дейін жетеді. Май ңүрамын- 
да үшқыш қоспалар болатын болса, керісінше, ол темпе- 
ратуралар бір-бірімен жаңын болады.
Өздігінен түтану деп қыздырылған мүнай өнімі ауамен 
жанасқанда жалынның сыртқы көзінсіз-ақ өздігінен тү- 
танатьш температураны айтады. Мүнай өнімдерінің өзді- 
гінен түтану температурасы фракңиялық қүрамға және 
қандай да бір көмірсутектер класының басымдылығына 
тәуелді  болады.  Мүнай  фракңияларының  қайнау  шегі 
неғүрлым  төмен  болса,  яғни ол  неғүрлым  жеңіл болса, 
соғүрлым өздігінен түтану түрғысынан  қауіптілігі аз бо- 
лады, өйткені мүнай өнімінің орташа молекулалық мас- 
сасы артқан сайын өздігінен түтану температурасы азая- 
ды. Ауыр мүнай қалдықтары 300-350°С-та өздігінен түта- 
нады, ал бензиндер тек 500°С-тан жоғары температурада 
өздігінен  түтанады.
От немесе үшқьш болғанда, мысалы статикалық электр 
жарығының жинақталу нәтижесінде, жағдай күрт өзге- 
реді.  Жеңіл  мүнай өнімдері  өрт  қауіпті  жөне  жарылыс 
қауіпті болады.
Қүрылыстары әр түрлі, бірақ молекулалық массалары 
бірдей көмірсутектер өздігінен түтану температурасы бой- 
ынша бір-бірінен күшті ерекшеленеді. Ең жоғарғы түтану 
температуралары ароматты көмірсутектерге төн болады.
Ңату температурасы.  Мүнай мен мүнай өнімдерінің 
бір агрегаттық күйден екінші агрегаттық күйге өтуінің 
белгілі біртемпературасы болмайды. Температура төмен- 
дегенде  бүл  күрделі  қоспаның  компоненттерінің  бір 
бөлігі біртіндеп  аса түтқыр жөне ақ  қозғалатын болып 
қалады, ал еріген қатты көмірсутектер түнба немесе крис- 
талдар түрінде бөлінуі мүмкін. Бүл қүбылыс тауарлық- 
тасымалдау операцияларын жөне төменгі температура- 
ларда мүнайды  (мүнай  өнімдерін)  пайдалануды  күрде- 
лендіреді.
Қату температурасы физикалық түрақты шама болап 
саналмайды,  бірақ  белгілі  бір  төменгі  температуралар 
аймағында мүнайдың (мүнай өнімінің) мүмкін болатын
35

аңңыштығының жоғалуын сипаттайды. Мұнай өнімінің 
ңату температурасын арттыратын негізгі фактор —
 олар- 
да  парафиндер  мен  церезиндердің  болуы.  Парафин- 
дердің мөлшері неғүрлым көп болса, ңату температура- 
сы соғүрлым жоғары болады.
Мүнайдың электрлік қасиеті. Сусыз мүнай мен мүнай 
өнімдері диэлектриктер  болып  табылады.  Мүнай өнім- 
дерінің  салыстырмалы  диэлектрлік  түрақтылығыньщ 
мөні шамамен 2, ол шыны (е =7), фарфор (е 5 -5- 7), мәрмәр 
(е 8 -5-  9) сияқты  изоляторлардан 3-4 есе аз болады.  Осы 
қасиеті  практикада кең  қолданылады.  Мысалы,  қатты 
парафиндер  мен  электотехникалық  өнеркәсіпте изоля- 
тор ретінде, ал арнайы мүнай майлары (трансформатор- 
лық, конденсаторлық) электр және радиоөнеркөсіптер- 
інде трансформаторларға, конденсаторларға жөне басқа 
да аппаратураларға қүю үшін қолданылады.
Мүнайдың (мүнай өнімдерінің) жоғарғы диэлектрлік 
қасиеттері олардьщ статикальщ электрлік заряд жинақ- 
тауға көмектеседі.  Олардьщ зарядтары үшқын тудыруы 
мүмкін,  ендеше мүнайдың (мүнай өнімдерінің) жануын 
болдырьш,  өрт пен жарылыстың тууына өкелуі мүмкін. 
Статикалық электрліктің түзілуі бірқатар сёбептерден бо- 
луы мүмкін.  Мысалы,  мүнайды (мүнай өнімдерін) айдау 
кезінде сүйық  ағынның  қабырғаға  соғылуынан  немесе 
үйкелуінен зарядтар  пайда болады.  Статикальщ  электр- 
ліктің жинақталуымен күресудің сенімді өдісі -  аппара- 
туралардың, сорғылардың, қүбырлардың жөнет.б. барлық 
металдық бөліктерін жерге қосу болып табылады.
Мүнайдың оптикалың қасиеттері.  Мүнайдың опти- 
калық қасиеттеріне түсі,  флуоресценциясы жөне опти- 
калық активтілігі жатады. Мүнай көмірсутектері түссіз. 
Мүнайларға қандай да бір түсті олардағы шайырлы-ас- 
фальтендік  қосылыстар  жөне  күкіртті  қосылыстар  да 
беруі мүмкін. Сондықтан, мүнай неғүрлым ауырлау бол- 
са, соғүрлым оның шайырлы-асфальтендік заттары көп 
болып, түсі де күңгірт қара болады. Мүнай дистилятта- 
рын терең тазалау нөтижесін де түссіз мүнай өнімдерін, 
тіпті май жөне парафиндер төрізді жоғары молекулалық 
мүнай өнімдерін де алуға болады.
36

Флуоресценция ден шағылысқан жарықтың сөулеле- 
нуін айтамыз. Бүл қүбылыс шикі мүнай мен мүнай өнім- 
деріне  төн.  Су  қоймаларындағы  жүзіп  жүретін  мүнай- 
дың  лас  қалдықтарының  спектр  түстеріне  қүбылуын 
немесе  керосиннің  жарықта  ерекше  көкшіл  өң беруін 
барлыгымыз білеміз.  Мүнайдың флуоресценциясының 
себептері  дөл  белгісіз.  Бірақ  та  флуоресценцияга қабі- 
леті бар жөне оларды мүнайга қосқанда сөулелену тугы- 
затын жеке заттар белгілі. Олар түрлі полициклдік аро- 
матты  көмірсутектер  болып  табылады.  Терең  тазалау 
флуоресценцияны жояды. Оның практикалық мөні бол- 
маганмен,  егер мүнайдың фракциясы қандай да бір ас- 
паптарда жүмыс сүйықтыгы ретінде қолданылатын бол- 
са, онда оны сөндіру қажет.
Органикалық  заттардың  оптикалық  активтілігі деп 
олардың түзу сызықты полярланган жарық сөулесінің 
полярлану  жазықтыгын  бүру  қабілеті  түсіндіріледі. 
Көптеген мүнайлар полярлану жазықтыгын оңға бүра- 
ды. Бүл қүбылыстың практикалық мәні жоқ .
Мүнайдың  химиялық  қүрамын  зерттегенде  оптика- 
лық  қүбылыстармен  байланысты  физикалық  түрақты- 
ларды  ж иі  пайдаланады.  Оларға  жататындар:  сыну 
көрсеткіші  п  20  (Б  индексі  сыну  көрсеткіші  күн  сәуле- 
сінде анықталған, ягни натрий буының спектрінің сары 
сызығының  толқын  үзындығына  (X.  =  589  нм)  сөйкес 
келеді) жөне жиынтық түрақтылар:  меншікті рефрак- 
ция, рефрактометрлік айырма, меншікті дисперсия.
Мүнайдың және көмірсутектердің ерігіштік қабілеті 
мен ерігіштігі. Мүнай жөне сүйық көмірсутектер йодты, 
күкіртті,  күкіртті  қосылыстарды,  түрлі  шайырларды, 
өсімдік  пен жануар майларын жақсы ерітеді.  Бүл қаси- 
еті техникада кең қолданылады. Мүнай өңдеу өнеркәсібі 
резеңке, май шығаратын, лак-бояу жөне өнеркөсіптің бас- 
қа да салалары үшін еріткіш  ретінде арнайы бензиндік 

жүктеу/скачать 8,99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: