М үнай-газ ісінің негіздері: о қ ул ы қ. Астана: ф олиант

керілуді азайтңаннан басқа,  керісінше,  жынысты гид- 
рофилдейді.
Өндіретін үңгымаларды өңдеу үшін катион  активті 
БАЗ  катапин-А, марвелан-К(О) пайдалануды үсынады, 
өйткені, олар сонымен қатар түз қышқылдық коррозия- 
ның ингибиторлары  болып табылады.  Катион активті 
БАЗ жоқ болганда, тиімділігі аз болганымен ионогенді 
емес БАЗ ОП-ІО, ОП-7, 4411 реагентін,  тержитол жөне 
анион активті реагенттер СА-ДС ңолдануга болады.
Жыныс бетіне адсорбңиялануынан болатын БАЗ-дың 
шыгынын  компенсациялау үшін  алгашңы  жүмыстың 
ерітіндінің 50%  БАЗ концентрациясы, ерітіндінің аяқ- 
тайтын порциясының концентрациясымен (0,1%) салыс- 
тырганда жогары (0,3-0,5%) болады.
Айдайтын үңгымаларды түз қышқылдың өңдегенде 
жүмыстың ерітіндіге үстеме ретінде ионогендік емес БАЗ 
ОП-ІО, тержитол, 4411,4422 реагенттері жөне т.б. пайда- 
лануга болады. БАЗ-дың үсынылатын концентрацияла- 
ры бастапқыда 0,2-0,3%,  ал соңгы порциясында  0,1% 
болады.
Түз қышқылдың өңдеу технологиясы. ТҚӨ техноло- 
гиясы карбонаттық коллектор үшін кең қолданылган, 
бүл кезде ҚЗА өсер етудің мынадай тәсілдері қолданы- 
лады: қышқылдық моншалар, қарапайым қышқылдық 
өңдеулер  (көдімгі),  қысым  астында өңдеу,  гидромони- 
торлық салмалар арқылы өсер ету жөне т.б.
Қышңылдық моншалар. Бүл әдісті өнімді қат айма- 
гында ашық оқпаны бар үңгыманың забойын тазарту үшін 
қолданылады.  Бүл  әдісті  ҚЗА-қа  ерітіндіні  айдамас 
бүрын қолданады. Осы төсілмен оңдеудің бірінші кезең- 
інде механикалық тазартумен цементтік қабықшаларды 
жөне басқа қоспаларды бөліп алады. Содан соң қат қысы- 
мын жөне үңғымадагы статикалық деңгейді анықтайды. 
Қышңылдық ерітінді барлық реакцияласу кезеңінде тек 
қана ңат аралықтарында болу керек (43-сурет).
Қышқылдық ерітінді  сорғы-ко^мпрессорлың қүбыр 
(СКҚ) арқылы үңғыманың забойына түседі,  оны қүя- 
тын агрегаттың өлшегішінен алынатын сумен қысады.

N
4
43-сурет. ҚЗА-ны ңышқылдық монша әдісімен өңдеу: 
ұңғыманың сағасынан жоғары (а) жөне төмен (ө) статисти- 
калық деңгейі:
1 -  су; 2 —
 шеген бағана башмағы; 3 —
 қышңыл ерітіндісі;
4 —
 өнімді қат; 5 —
 статистикалық деңгейдің жағдайы;
6 -  мүнай;  7 —
 динамикалық деңгей
СКҚ-дан  қ ы ш қы л д ы қ  ерітіндіні  порш еньмен  ығысты- 
руды қам там асы з ету үш ін өнімді қатты ң  айм ағы на қы- 
судың баяу  қарқы н ы  орнаты лады .
Содан соң ерітіндіні реакцияласу үш ін  16-24 сағатқа 
қалды рады ,  содан  кейін  ж үм ы с  істеген  ерітіндіні  жөне 
шламды  қүбырдан тыс  кеңістікке мүнай айдау арқы лы  
ш ы ғарады .
Қарапайым қышқылдық өңдеу. Бүл өдіс ҚЗА-да кеу- 
ектік кеңістік өзірлеу жөне оны ластайтын материалдан 
тазарту үш ін  қаж ет.
1-кезең. Үңғымадан сорғы-компрессорлық қүбырлар- 
ды жөне ж ер асты  ж абды қтарды  ш ығарады,  үңғыманы 
ш аблондайды,  забойды  ж уады ,  зерттеулер  ком плексін
181

жүргізеді,  онда ңабылдаушылықтың профилін сызып 
алу,  пайдаланушылық  бағананың  қымталуын  сынау, 
сорғы-компрессорлық қүбырларды төменгі қат табаны- 
на дейін түсіру жүмыстарын жүргізеді.
2-кезең. Арнайы  техниканы (1,2) (44-сурет) үңғыма 
орналасқан ауданға қояды; жабық ысырма жағдайында 
жүмысшы  қысымнан  50%  жоғары  қысымда айдайтын 
сызықты  престейді;  қышқылды  қышқылтасығыш  аг- 
регатпен айдайды; қышқылды қатқа айдайды; ысырма- 
ны жауып, ал (1) агрегат арқылы айдалатын сызықтың 
қысымын төмендетеді.
3-кезең.  Үңғыманы  2  сағат бойы қат температурасы 
15-30°С  жөне  1-1,5  сағат бойы  30-60°С  температурада 
үстайды. Одан жоғары температураларда үстау қарасты- 
рылмаған.
44-сурет. 
Түз қышқылды өңдеу кезіндегі жабдықтарды 
бекіту:
1 -  ЦА-320 агрегаты; 2 -  қышқыл тДсығыш; 3 -  үштарақ;
4 -  айдағыш сызы; 5,6 -  ысырмалы;  7 -  СКҚ;
8 -  пайдаланушылық; 9 -  қат

4-кезец. Үңғыманы пайдалануға ауыстырады. Бүл әдіс- 
те  айдау ңарңы ны   тек  өтімділігі  аз  қаттарға  бірінш ілік 
әсер  еткенде  шектеледі.  Б асқа жағдгійларда қарқы нны ң 
жоғары болуын қамтамасыз ету керек.
Қысым астында қы ш қы лды қ өңдеу. Оларды өнімді го- 
ризонттың өтімділігі аз интервалдарына да әсер ету үшін 
қолданады. Оған алдын-ала жоғары түтқырлы мүнай-қыш- 
қы лды қ эмульсияларды айдау арқы лы  қол жеткізеді, олар 
ең алдымен  өтімділігі  жоғары  интервалдарға  үмтылады. 
ҚЗА-ның  кедергісі  күрт  артады  да,  забойда  қысымның 
артуын болдырады жөне айдалған эмульсия соңынан қыш- 
қы лд ы ң  өтім ділігі  әлсіз  қатш ал ар ға енуін  қам тамасы з 
етеді.  Қ ү рал -ж абд ы қ тард ы   бекіту  сүлбасы  45-суретте 
көрсетілген.
1 —
 мүнайға арналған сыйымдылық; 2,3 —
 қышқылдық 
ерітінділерге арналған сыйымдылықтар; 4 -  цементтеуші 
агрегат; 5 —
 араластыруға арналған ротациялық сорғы;
6 —
 негізгі поршеньді сорғы;  7,8 -  мүнай-қышқылды эмуль- 
сия дайындауға арналған агрегат бункерінің бөліктері;
9 -  Азин-маш-30 қышқылдық агрегаты; 10 -  тығынжыл 
сорғы
183

Қысым астында айдауды ешңандай да құралсыз,  мы- 
салы, пакерлердің забойлың ажыратңыштары көмегімен 
жүзеге асыруға болады.
Қышқыл ағындық өндеу. Бүл үңғымалар дың ашық за- 
бойларына әсер ету үшін мынадай маңсаттарда қолданы- 
лады: тығыз цементтік қабықшалар мен басқа да лас зат- 
тарды бүзу үшін, өрі қарай қатты гидравликалық бүзуға 
бағытталган арналар жасау үшін, еріту арналарын жасау- 
ды қарқындату үшін қолданылады. Бүл кезде гидромони- 
торлық қышқылға төзімді қысылған ағынды профильді 
арнасы бар салмаларды қолданады, олар агынның шығуы- 
ның максималды жылдамдығын қамтамасыз етеді. Гид- 
ромонитор ретінде цилиндрлік немесе конустық салманы 
қысылған ағынның нрофильді арнасы бар салмаға алдын 
ала ауыстыру арқылы қүм-ағындық перфораторды пайда- 
лануғаболады.
Термохимиялық және термоқышңылдық өңдеулер
ҚЗА-ға термохимиялық өсер ету -  металмен өрекет- 
тесу нәтижесінде қызған түз қышқылын үңғыма забой- 
ына беру үдерісі.  Түз қышқылымен өрекеттесетін ме- 
талл ретінде өдетте магний немесе оның қорытпалары 
(МЛ-1, МА-1 және т.б.) қолданылады, олар өңделетін ара- 
лықтағы арнайы үштыққа орнатады.
Термоқышқылдық өсерету -екі кезенді үдеріс. Бірінші 
кезең —
 термохимиялық өңдеу, ал екіншісі -  көдімгі (не- 
месе қысым астында) түз қышқылдық өңдеу.
Бүл өңдеу түрлерін көдімгі ТҚӨ тиімділігі аз нысан- 
дарга пайдаланады, мысалы, суық ортада химиялық ре- 
акциялардың өлсіз жүру салдарынан. Температура мен 
қышқылдың біріккен әсері доломиттелген өлсіз өтімді 
коллокторларда,  парафин жөне асфальтты-шайырлы 
заттар қарқынды шөгетін үңғымаларда өте тиімді бола- 
ды.
Термохимиялың өсерді ашық забойлы жөне қаттық 
температурасы 40°С-қа дейін болатын үңғымаларда қол- 
данады.
184

1 кг магнийді тольщ еріту үшін түз қышңылымен то- 
лың бейтараптанғанда түз ңьппңылының концентрация- 
сы 15% болатын жүмыстың ерітіндінің 18,6 л шығында- 
лады. Осы кезде 18,9 МДж жылу бөлінеді, алынған маг- 
ний хлоридінің  бейтарап  ерітіндісінің  температурасы 
300°С-ңа дейін жетеді,  түз ңышңылының қалдың  кон- 
центрациясы 0%  болады.
Практикада қышқыл  магнийлік үштықтан өте оты- 
рып, өзінің активтігін жоғалтпауы және температурасы- 
ның жоғары болуы қажет.  15%-дық  түз қышңылының 
температура мен ерітіндінің қалдық концентрациясына 
меншікті шыгынның төуелділігі төменде көрсетілген.
1 кгМ^-ге 15 % -дықЯС/шығыны, м3.........   0,05 
0,06
0,07 
0,08 
0,1
Жүмыстық агент температурасының өсуі,°С 
120  100 
85 
75  60
Қалдық концентрация НСІ, % .............  
9,6 
10,5
11,0 
11,4 
12,2
Практикада үсынылатын арақатынас 1 кг магний үшін 
70-100 л 15% -дық НСІ. Бүл кезде үштыңтың шығар жер- 
індегі температура шамамен 75-95°С, ал НСІ қалдық кон- 
центрациясы 11-12% болады.
Саз-қышқылдық және екі ерітінділік өңдеулер
Саз-қышқылдық  ерітінді  -   негізгі  компоненттері 
фторсутекті  қышқыл  (НҒ) жөне түз  қышқылы  болып 
табылатын күрделі қоспа. Саз-қышқылдық өңдеу (СҚӨ) 
карбонаттылығы 0,5% -дан аз болатын терригендік кол- 
лекторларды өңдеу үшін қолданады.
Саз-қышқылдық ерітіндінің фторсутекті  бөлігі,  не- 
гізінен жыныстың силикатты цементтеуші материалы- 
на (саздар,  аргиллиттер,  аморфты кремний қышқылы- 
на) өсер етеді.
Кварц жөне  каолинмен өрекеттесуінің негізгі  реак- 
циялары:
185

8
і
0 2 + 4НҒ = 2Н20  + 8іҒ4, 
Н4А128
і
0 9 + 14НҒ = 2А1Ғ3 + 28іҒ4 + 9Н20.
Түйіршікті кварцпен реакция баяу жүреді жөне ҢЗА- 
ның сүзгіштік сипаттамаларының өзгеруіне айтарлық- 
тай өсер етпейді. Алюмосиликатпен реакция -  әсер ету 
үдерісіндегі  негізгі  реакция  айтарлықтай  жылдам 
жүреді.
Біріншілік  реакция  нөтижесінде  түзілген  фторлы 
кремний сумен өрекеттесіп, 8і(0Н)4 негізін түзуі мүмкін:
38іҒ4 + 4Н20  = 8і(0Н)4 + 2Н28іҒв.
Кремнийдің гидроксиді ерітіндінің қышқылдығы аз 
болғанда, зольден сірне төрізді гельге айналады, ол өңдеу 
әсерін жоққа шығарады. Ерітіндідегі түз қышқылы ор- 
таның қажетті қышқылдығын қамтамасыз  етеді  жөне 
қатқа жабысып қалатын гельдің түзілу мүмкіндігін бол- 
дырмайды.
Саз-қышңылдық ерітіндінің қүрамы жөне қасиеттері. 
Жүмыстың ерітіндідегі НҒ концентрациясы 3-5%, ал НСІ 
концентрациясы  8-10%  болады.  Ерітіндіні дайындау 
үшін қүрамында 40%  кем емес фторлысутек бар тауар- 
лың техникалық балқытқыш қышңылды пайдаланады.
Сазды ерітіндіні дайындағанда,  сыйымдылыққа кө- 
лемі есептелгеннен  10-20%  төмен су қосады,  содан  соң 
тауарлы тұз қышңылының барлық есептелген  көлемін 
жөне барлық ңажетгі қоспаларды (ингибиторларды, БАЗ, 
т.б.) ңосады. Содан соң сыйымдылыққа техникалық тау- 
арлың  балқытқыш  қышңылдың  есептелген  көлемін 
қосып, суды есептелген мөлшерге дейін ңүяды.
Саз-қышқылдың жүмыстық ерітінділерін дайындау 
үшін хладондар өндірісінің ңосымша өнімдерін де пай- 
далануға болады, оларда НҒ (10%) мен НСІ (22%) концен- 
трациялары жоғары болады. Бүл қоспа -  ТУ 02-1453-78 
сөйкес түссіз немесе сарғыштау өртке қауіпті жөне уыт- 
ты сүйықтық.
Балқытқыш қышқылды немесе оның қоспасын НҒ-мен 
жүмыс істеуш ілердің еңбегін ңорғау жөне қауіпсіздік тех-
186

никасы  нормаларын  қатаң  сақтау жағдайларында  эбо- 
ниттік немесе пластмассалық ьвдыстарда сақтайды жөне 
тасымалдайды.
Саз-қыш қылдық  ерітінділерді айдау көлемі.  Терри- 
гендік коллекторлардың ҚЗА-ны бірінш ілікті өңдеген- 
де, жұмыстық ерітінді шығынын қаттың  1  м өңделетін 
қалыңдығына 0,3-0,4 м3 есебімен анықтайды. Егер кол- 
лектордың жарықш аңтығы  көбірек  болса,  бүл  шығын 
0,75-1,0 м3/м-ге дейін артады.
Ерітіндінің алғаш қы 2-3 м3 мөлшері қатқа аз ғана (са- 
ғада) қысыммен, ал қалған бөлігі кәдімгі қысымда бері- 
леді.
Ерітіндінің барлық есептелген көлемін ҚЗА-ға айдай- 
ды, яғни үңғыманың қуысына тек сығылған сүйықтың 
қалады.  Саз-қышқылдың реакңияласу уақыты 8-12 са- 
ғатқа дейін жетеді.
Айдаудың  көлемі  мен  режимін,  сондай-ақ  анықтау- 
шы компоненттердің (НҒ және НСІ) конңентраңияларын 
таңдағанда нақты жагдайларда ҚЗА-ның көлемінің коп 
үлесі  дезагрегаңияланы п  кетпеуін  қадағалау  керек. 
Сондықтан  саздылығы  өте аз  қүмдақтар үшін  НҒ  кон- 
центраңиясы үсынылатын  диапазонның  төменгі  шегі- 
не  ж ақы ндауы   керек  (3-5% ).  Коллектор  саздылығы 
үлкен жөне алюмосиликаттың мөлшері жоғары болған- 
да  НҒ концентрациясын 5% -ға жақын, ал НСІ концент- 
рациясын 10% -ға жақын етіп алуға болады.
ҚЗА екі ерітінділік қыш қылдық өңдеу. ҚЗА-ға алды- 
мен  түз  қыш қылын,  содан  соң  саз-қышқылдың  ерітін- 
діні  біртіндеп  айдайтын  бүл  үдерісті  карбонаттық  кі- 
рінділері 0,5%  көп терригендік коллекторларды өңдеу 
үшін пайдаланады.  Бүл өдістің көптеген кен орындары 
үшін келешегі зор.
Өндіретін  үңғымаларға  айдалатын  сүйықтық  ретін- 
де  концентрациясы  аз  катион  активті  БАЗ-дың  сулы 
ерітіндісін, ал айдайтын үңғымаларға -  ионогендік емес 
БАЗ ерітіндісін пайдалану үсынылады.  Жоғары темпе- 
ратуралы қат үшін өрекеттесу жалпы уақыты 6-8 сағат- 
қа, ал көдімгі қаттар үшін -  8-12 сағатқа тең.
187

ҢЗА-ға өсер етудің екі ерітінділік технологиясы кез- 
інде жүмыстық ерітіндінің кәсіпшілік өнімдерді жинау 
жүйесіне түсіп кетпеуін қадағалау керек,  өйткені бүл 
ерітіндінің көп бөлігі,  әсіресе коллектордың карбонат- 
ты лығы жоғары емес болғанда, жоғары активтілігін сақ- 
тайды.
Аммоний бифторид-фторидін (АБФ) қолдану.  Бал- 
қытқыш қышқыл —
 саз-қышқылдың негізгі компонент- 
терінің бірі -  жүмыстық ерітіндіні дайындау үдерісін- 
де тікелей басқа химиялық реагенттен алынуы мүмкін. 
Ол үшін аммоний бифторид-фториді (ЫН4Ғ • НҒ+КН4Ғ) 
пайдаланылады.
Брітіндіде НҒ түзілуі аммоний бифторид-фториді түз 
қышқылымен өрекеттесу нәтижесінде жүреді:
ИН4Ғ • НҒ + НСІ = 2 НҒ + ЫН£1,
КНЛҒ + НСІ  =Н Ғ + МНЛСІ.
4
 
4
АБФ пайдаланғанда жүмыстық ерітінді дайындауға 
қажет түз қышқылының мөлшері артады, өйткені оның 
біраз бөлігі балқытқыш  қышқылды  алдын  ала түзуге 
кетеді.
АБФ салыстырмалы түрде арзан, уыттылығы жоғары 
емес жөне тасымалдау, сақтау үшін ыңғайлы. АБФ-ны 
қосарланған  қаптарда (полиэтилен-крафт қағаздарда) 
немесе ішкі жағы полиэтилендік қаптамасы бар бөшке- 
лерде тасиды жөне сақтайды.
НСІ және СН3СООН орнына басқа қышқылдарды 
пайдалану
ҚЗА-ны өңдеуде түз қышқылын ауыстыру мүмкіндігі, 
ал кейбір жағдайларда қажеттілігі, химиялық жөне бас- 
қа да өндірістердің  негізгі жөне  қосымша  өнімдерінің 
көлемдері мен  номенклатурасының өсуіне байланысты 
болады.  Мысалы,  синтетикалық  спирт зауыттарының 
бірінің бутанол цехының қышқылдық ағындылары жөне 
мүнай өңдеу зауытының синтетикалық май қышқылда- 
ры цехтарының қышқылдық ағындылары үсынылады.
188

Пермь облысының (Ресей) кейбір нысандары үшін түз 
қышқылының орньгаа сульфамин қышқылын (Н803МН2) 
найдалану үсынылған. Бүл реагент тасымалдауға ыңғай- 
лы,  оның конңентраңиясы 96%  болатын үнтақ түрінде 
шығарылады. Бүл реагенттің ерітіндісінің активтілігі аз- 
дау болады, ол активті ерітіндінің ҚЗА-ға тереңірек енуі- 
не мүмкіндік береді. Оның жоғары емес коррозиялық ак- 
тивтілігі жабдықтардың мезгілден тыс бүзылуынан сақ- 
тайды.
Реагенттің 0  жөне 20°С температураларда ерігіштігі 
100 г суда сөйкес  14,7 жөне 21,3 г қүрайды. Сульфамин 
қьппқыльгаың шектеулі ерігіштігі қажет болғанда жүмы- 
стық агентті қатта суспензия түрінде айдауға мүмкіндік 
береді, мысалы, қышқылдық әсер етуді СҚӨ-мен немесе 
айдағыш  үңғымаларды  ҚЗА-ға өсер етумен біріктіруге 
мүмкіншілік береді.
Беттік активтік заттар (Б АЗ) ерітінді лерін 
пайдалану
БАЗ  ерітінділерін  айдауды  не  өздігінше  жеке  өдіс 
ретінде пайдалануға, не белгілі өдістерді (ТҚӨ, СҚӨ, с.с.) 
модернизаңиялаудың негізгі технологиялық  факторы 
ретінде пайдалануға болады.
БАЗ  өсер ету механизмі.  ҚЗА-дағы  БАЗ  ерітінділе- 
рінің жуғыш жөне гидрофобтау өсерлері бар. Жуғыштық 
өсер БАЗ-дың су немесе мүнайға қарағанда қатта бүрғы- 
лау үдерісінде жөне үңғыманы жөндеу кезінде түскен саз- 
ды бөлшектер мен басқа да лас заттарды қаттың забой ма- 
ңы аймағынан аластауға негізделген.
Гидрофобтау өсері БАЗ-дың жыныс бетіне адсорбңия- 
лануына, оған мүнаймен дымқылданғыштығының жақ- 
саруына жөне мүнай үшін фазалық өтімділікті арттыруға 
негізделген.  Ол  мүнайдың өнімділігінің артуына жөне 
өндірілетін өнімнің сулануының азаюына өсер етеді.
БАЗ-ды  таңдағанда,  реагенттің  фазааралық  кері- 
луінің изотермасы күрт өзгеруі керек, өйткені ол қатта
189

тұрақты эмульсия түзілуге және өнімділіктің азаюына 
өкеп соғады, ал БАЗ-дың концентрациясы жұғу инвер- 
сиясы болатын (Ө = я/2) шектік концентрациядан артық 
болуы керек.  Олай болмаса қаттың суды капиллярлық 
сіңіру үдерісінің салдарынан сулану конусының пайда 
болуы мүмкін.
БАЗ ерітінділерінің концентрациясы мен көлемі. Бүл 
параметрлер наңты жағдайлар үшін эксперимент арңы- 
лы  анықталады.  Батыс  Сібір кен орындарының  кейбір 
үңғымалары үшін БАЗ ерітінділерінің айдау колемі өң- 
делетін  қат  қалыңдығының  1  м-не 0,5-1,2  м3  есебімен 
анықтайды. Жарықшақтық коллекторлардағы үңғыма- 
ларға бүл норма 1,2-2 м3/м-ге дейін артуы мүмкін.
Жүмыстық ерітіндідегі  БАЗ-дың  концентрациясын 
таңдаганда  зертханалық  жағдайларга  қарағанда  іс 
жүзінде реагенттің шығынының кобірек болатынын ес- 
керу қажет. Ол -  жабдықтар мен ңүбырларда, ҚЗА ластан- 
ған беттерінде, т.б. адсорбциялануға кететін шығындар. 
Сыналатын реагенттің типі мен оның тиімділігі  айтар- 
лықтай  рөл  атқарады.  Жүмыстық ерітіндіде  БАЗ-дың 
концентрациясы 0,05-тен 1% -ға дейін өзгеруі мүмкін.
ҚЗА-ты  БАЗ-дың  ерітінділерімен  оңдегенде,  ТҚӨ- 
дегі сияқты ерітіндінің қатта үстау уақытын ескеру ке- 
рек. Бүл уаңыт өдетте 1-2 тәулікті қүрайды.
Қаттың забой маңы аймагын көбіктермен  өңдеу
Мүнай-көсіпшілік практикасында кобіктерді бүрғы- 
лау, қаттарды ашу жөне оқшаулау кезінде, сонымен бірге 
мүнай беруді  арттыру,  үңгымаларды  тазарту,  қаттың 
забой маңы аймағына (ҚЗА) өсер ету кезінде айтарлық- 
тай кең қолданылады.
ҚЗА-ға  әсер  еткенде  негізінен  көбік-қышқылдық 
өңдеу қолданылады.  Оның мөнісі мынада:  үңғымалар- 
ды өңдеу үшін қышқыл орнына аэрирленген немесе газ- 
далған  қышқылдық  ерітінді  қолданады.  Көбіктердің 
түрақтылығын  беттік-активтік  заттарды  қосу  арқылы 
арттырады.
190

Қышңылды газдардың өсері активті қышңылдың ҚЗА- 
ның тереңірек қалыңдығына енуіне және қаттың жоғары 
өтімді интервалдарын жабуға негізделген. Бұл кезде бар- 
лық өнімді аймақ бойынша қышқылдық ерітіндінің тиімді 
және бір қалыпты таралуы қамтамасыз етіледі.
Көбік-қышқылдық  өңдеуді  кезеңдермен жүргізеді:
1-кезең  -   ҚЗА-ға  қышқылдық  ерітіндінің  бірінші 
порңиясының есептелген мөлшерін айдау;
2-кезең —
 көбік түзетін реагент —
 БАЗ-дың қышқыл- 
дық ерітіндісін  айдау;
3-кезең  -   газды айдау  (ауаны,  азотты  немесе  басқа 
газдарды);
4-кезең —
 қышқылдық ерітіндінің екінші порңиясын 
айдау;
5-кезең -  ұстап тұру;
6-кезең -  үңғымадан алу.
2-кезеңде қьппқылдық ерітіндіні қаттың өтімділігі жақ- 
сы аймақтарына ығыстырып шығаруы жүреді.  3-кезеңде 
БАЗ-дың ерітіндісінің газ төрізді агентпен жанасу нөтиже- 
сінде көбік түзілу жүреді. Көбік ең алдымен өтімділігі жо- 
ғары аралықтарға түседі,  олардың кедергісі күрт артады. 
Жүмыстық ерітіндінің кейінгі порңиялары (4-кезең) қат- 
тардың өтімділігі нашар учаскелеріне әсер етеді. 5-кезеңде 
қышқылдың карбонатгық (ТҚӨ кезінде)  немесе силикат- 
тық (СҚӨ  кезінде)  компоненттермен  реакңияласуымен 
қатар көбіктің бүзылуы да жүреді. Бүл кезде реакңия өнім- 
дері мен ластаушыларды шығару қиындық келтірмейді.
Көбік түзуші агенттер ретінде октилфенокен,  поли- 
этоксиэтанол, үзын тізбекті көмірсутектік сульфонаттар- 
ды, т.б. қолдануғаболады. РеагенттіңконцентрациясыОД- 
ден 5%  дейін өзгеріп отырады.
Бүл  өдісті саз-қышқылдық өңдеудің өсерлілігін арт- 
тыру үшін де пайдаланады;  көбіктердің тұрақтылығын 
қамтамасыз ету үшін концентрациясы0,1-0,2% болатын 
ОП-ІО пайдалануға болады.
191

Еріткіштерді ңолдану
Еріткіштерді қолдану қаттарды қанықтыратын флюид- 
тер мен шөгінділердің қасиеттерін немесе күйлерін өзгер- 
туге бағытталған. Жынысқа еріткіштердің әсері өте аз.
Заттардың екі класын атап көрсетуге болады: органи- 
калық еріткіштер жөне су жүтқыштар.
Органикалық  еріткіштерді  пайдалану  ҚЗА-дағы  на- 
рафиндік,  асфальтты-шайырлы,  парафинді-шайырлы 
жөне  асфальтты-шайырлы-парафинді  (АТІТТТТТТ)  типті 
органикалық шөгінділерді жою қажеттілігіне байланыс- 
ты болады.
Қаттың забой маңы аймағында АГІТПШ болуы коллек- 
тордың өтімділігін  төмендету  нөтижесінде  өндіретін 
үңғымалардың өнімділік коэффиңиентін айтарлықтай 
төмендетеді,  қүйылымды қарқындалу әдістерін,  оның 
ішінде химиялық өдістерді де жүргізуді қиындатады.
Сонымен, АШПШ еріту жөне оны қаттан шығару -  
қүйылымды қалпына келтірудің жөне оны қарңында- 
тудың қажетті шарасы.
Органикалық еріткіштер. Парафинді шөгінділердің 
қарапайым еріткіші- керосин, оның 1 м3-де 200 кг дейін 
парафинді  немесе шайырларды ерітуге болады.  Пара- 
финді-шайырлы шөгінділерді еріту үшін кейде бензинді 
пайдал анады.
АТТТПТТТ  еріту үш ін қосымша өнімдерді ж өне химия- 
лық, мүнайхимиялық өндірістердіңқалдықтары: бутил- 
бензолдық  фракңия,  альфаметилстиролдық  фракция, 
этилбензолдық  фракция,  пиролиздің  сүйық  өнімдері, 
айдандылар (дистиллат), т.б. пайдаланылады.
Бутилбензолдық фракция (ББФ) -  изопропилбензол 
өндірісінің қосымша өнімі -  алкилорын басқан ароматтық 
көмірсутектердің қоспасы.  ББФ-ның ТУ  38-10297-78 
сөйкес тығыздығы 875 кг/м3, оталу температурасы  40°С. 
Бүл мөлдір, суда ерімейтін, сары түсті сүйықтық, оңай 
түтанады. Сүйылтылмаған түрде пайдаланылады.
Альфаметилстиролдық фракция (АМСФ) -  
фенол мен 
ацетон өндірісінің қосымша өнімі. 
АМСФ -  
түссіз неме-
192

се  азд ап   сарғы ш   түсті,  суда ерімейтін,  оңай түтанатын 
с ү й ы қты ң , ты ғы зды ғы   907 к г /м 3, оталу температурасы 
38°С. С үйы ты лм аған түрде пайдаланылады.
Эт илбензолдық фракция (ЭБФ) — өндірістің қалдығы, 
алки лоры н б асқан  ароматтың көмірсутектердің ңоспасы 
болып табы лады . Түссіз, оңай түтанатын сүйықтың, ота- 
л у  тем пературасы  24°С. Ж алпы  уыттың және нашақор- 
л ы қ   әсері  бар.  Оны  сүйы ты лмаған  түрінде  пайдалана- 
д ы .
С интетикалы ң кауч ук ж әне тіке айдалған бензиннің 
п и р о л и зі  ү ш ін   мономерлер  өндірісінің  қосымша  өнімі 
м өлдір, оңай түтанаты н, суда ерімейтін сүйыңтың болып 
таб ы лад ы , ты ғы зды ғы  700-820 к г /м 3.
Б ү л  өнім  көбінесе абсорбент деп аталып, үш маркасы 
болады :  А -1,  А-2,  А-3.  Б үл заттарды сүйытылмаған тү- 
рінде  немесе  алкилденген  күкірт  ңышңылымен  ңоспа- 
сы  түрінде ңолданады.
Ж огары спирттер ректификациясыныц кубтық қал- 
ды қт ары -  ңара ңоңыр түсті, оңай түтанатын сүйыңтың, 
оталу тем пературасы   38°С,  тығыздығы 890 к г/м 3,  20°С 
тем пературадағы  түтңы рлы ғы  3  мПа • с.  Оны сүйытыл- 
м аған  немесе алкилденген күкірт ңышңылымен ңоспа- 
сы  түрінде ңолданады.
Д ист иллат  -  көміртек атомдарының саны 7-10 бола- 
ты н қан ы ң қ ан  көмірсутектердің ңоспасы. Орталың Вол- 
га м аңы ндағы  кейбір кен орындарында пайдаланатын бүл 
реагент  — оңай түтанаты н,  суда  ерімейтін,  ңара  ңоңыр 
түсті сүйыңтың,  оталу температурасы 30°С,  тығыздығы 
815 к г /м 3. Оны сүйытымаған түрінде ңолданады.
П иролиздің сүйың өнімдері -  70-86% дейін ароматтың 
к ө м ір сутектер  болатын  көм ірсутектік  конденсат.  Реа- 
гент  -   суда ерімейтін,  оңай түтанатын ашың жөне ңара 
ңоңы р түсті сүйыңтың, оталу температурасы 10°С, тығыз- 
ды ғы  780-850 к г /м 3жөне ңату температурасы -  25°С. Оны 
сүйы ты лм аған түрінде ңолданады.
Х Т -5 4  реаген т і (АҚІН,  Петролайт фирмасы) -  БАЗ- 
д ы ң  аром атты ң еріткіш терм ен қоспасы.  ХТ-54 -  ңара- 
ң о ң ы р   түсті  б ая у   ңозғалаты н  сүйыңтың,  тығыздығы

жүктеу/скачать 8,99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: