Дәріс 7  Жүктердің қасиеттері (физикалық, химиялық, биохимиялық)

- қасиеттері-қауіптілік сипаттамалары; 
- температураның өзгеруіне реакцияны көрсететін қасиеттер; 
- көлемді-жаппай. 
3.1.1. Жүктердің физикалық қасиеттері 
Физикалық (физика-механикалық) қасиеттерге мыналар жатады: 
ағымдылық, гранулометриялық құрам, табиғи көлбеу бұрышы, 
сегрегация, сынғыштық, ұңғымалық, кеуектілік, жабысқақтық, 
гигроскопиялық, қысылу, шөгу, тығыздау, ығысу кедергісі, тұтқырлық, 
ылғалдылық, абразивтілік, өткір қаттылық, шаң, бүрку. 
Ағындылық жүктің осындай жағдайымен анықталады, онда оның 
бөлшектері арасында үздіксіз материалдық байланыс болмайды. 
Тасымалдау және сақтау процестерінде ағымдылық физика-
механикалық қасиеттердің күрделі көрсеткіші ретінде қарастырылады. 
Қарастырылып отырған жүктің физикалық және механикалық 
қасиеттерімен қатар, қойманың параметрлері, шығатын шұңқыр, оның 
пішіні мен тесік мөлшері, толтыру қабатының биіктігі айтарлықтай 
әсер етеді. 
Сусымалы 
жүктің 
гранулометриялық 
құрамы 
құрамдас 
бөлшектердің мөлшері бойынша сандық бөлінуімен сипатталады. 
Материал бөлшегінің ірілігі оның ең үлкен сызықтық өлшемімен 
анықталады (жүктерді гранулометриялық құрамы бойынша жіктеу 
2.3.2-тармақта көрсетілген). 
Гранулометриялық құрамды МЕМСТ белгілеген өлшемдері бар 
калибрленген саңылаулары бар електер жиынтығы арқылы өлшенген 
сынаманы елеу арқылы елеу арқылы анықтайды (ретімен, үлкеннен 
кішіге дейін). Бұл операция алынған сынаманы жеке фракцияларға 
бөлуді қамтамасыз етеді. Әрбір бөліктегі қалдық фракцияның мөлшері 
сынақтағы қарастырылып отырған ірілік материалының пайыздық 
мөлшерін құрайды. 
Аталған жүктердің гранулометриялық құрамы тығыздауға, 
сығылуға, 
сегрегацияға 
айтарлықтай 
әсер 
етеді. 
Аутогезия 
гранулометриялық құрамға да байланысты, оны көбейтеді, әсіресе ұн, 
бор және т. б. сияқты ұнтақты материалдарда. 

Табиғи көлбеу бұрышы-көлденең жазықтық пен сусымалы 
жүктің көлбеу сызығы арасындағы бұрыш. Жүк көлденең жазықтыққа 
өткен кезде бөлшектердің тепе-теңдігіне сәйкес келетін көлбеу бұрышы 
бар слайд пайда болады. Табиғи көлбеу бұрышы-көлденең 
жазықтықпен табиғи көлбеу сызықтан пайда болған ең үлкен бұрыш 
және жүктің қозғалғыштығының негізгі көрсеткіштерінің бірі болып 
табылады. Табиғи көлбеу бұрышының мөлшері бөлшектердің пішініне, 
мөлшеріне және олардың ылғалдылығына байланысты үйкеліс 
күштерінің әсеріне сәйкес келеді. 
Сынғыштық-кейбір жүктердің механикалық әсер ету кезінде 
айтарлықтай пластикалық деформациялардың күйін айналып өту 
қабілеті. ПРР және көлік операцияларын орындау кезінде нәзік 
жүктерді қойылатын талаптарға сәйкес салу және бекіту, жекелеген ГМ 
лақтырудан, соққыдан, құлаудан аулақ болу қажет. Ыдыс пен қаптама 
жарамды болуы және жүктің бұзылуынан сақталуын қамтамасыз етуі 
тиіс. Сынғыш жүктерге шыны және керамикалық бұйымдар, түрлі 
жабдықтар, құрылғылар, шифер жатады. Кейбір жүктер төмен 
температурада сынғыштық қасиетіне ие болуы мүмкін, мысалы, минус 
15 °С төмен температурада қалайы, резеңке – минус 50...45 °С. 
Ұңғыма жүктің жеке бөліктері арасындағы бос орындардың 
болуы мен мөлшерін анықтайды және ұңғымалық коэффициентпен 
бағаланады жабысқақтық – көлемді жүктің қоршау бетіне жабысу 
қасиеті. Әдетте дымқыл жүктер жабысқақ болады, бірақ 
құрғақ жүктердің да қасиеті бар. Сонымен, Күкірт пен тальк 
болатқа, ағашқа борға және т. б. 
Гигроскопиялық-жүктің ауадан су буын сіңіру немесе шығару 
қасиеті. Құрғақ гигроскопиялық жүк ылғалды оның ылғалдылығы 
қоршаған ортаның ылғалдылығымен салыстырылатын шектерге дейін 
сіңіреді. Қоршаған орта ылғалдылығының төмендеуі жүктің 
ылғалдануына, кебуіне әкеледі. Ылғалдың сіңуі органикалық шыққан 
жүктерде тұндыру процестерін тудырады, сусымалы жүктердің 
қысылуын арттырады. Кептіру дисперсті жүктердің шаңына, 
технологиялық қасиеттердің жоғалуына әкеледі. 
Кейбір сусымалы жүктердің сақтау кезінде сусымалылығын 
жоғалту қасиеті қысылумен анықталады. Бақылаудың пайда болуының 
оңтайлы шарты-сусымалы жүктерді ұзақ уақыт сақтау, яғни.тек 

гравитациялық күштерге ұзақ уақыт әсер ету. Бұл күштердің әрекеті 
ұзақ мерзімді сақтау кезінде аталған жүктерді конгломераттарға 
айналдырады. 
Осылайша, бақылау құбылысын қарастыру керек_ 
Жинақтау-бункерлерде, сүрлемдерде, контейнерлерде және 
қаптарда қоймалардың түзілуі. Пайда болған қоймаларды тұрақсыз 
және статикалық тұрақты қоймаларға бөлу керек. 
Үстіңгі қабаттардың қозғалысы кезінде тұрақсыз қоймалар 
мезгіл-мезгіл жойылып, ағып кетудің барлық түрлерінде және 
контейнердің кез-келген бөлімінде пайда болады. 
Бункерлердің, контейнерлердің, қаптардың шығару саңылаулары 
аудан бойынша олардың қимасының аз ғана бөлігін құрайды. Осыған 
байланысты аталған жүктер аяқталған кезде ағын тарылады. 
Ағынның сығылу процесінде аралық қабаттың бөлшектері бір-
біріне жақындайды, ағынның бір көлденең қимасының қарама-қарсы 
нүктелерін қосатын белгілі бір түзу бойында орналасқан аралық 
қабаттың бірнеше бөлшектері секіргіш жасай алады. Соңғысы, 
ағынның тарылуына жол бермей, ауырсынуға төтеп береді. Сусымалы 
жүктің тығыздау коэффициенті оның тығыздалған массасының 
тығыздауға дейінгі көлемнің массасына қатынасы арқылы көрінеді. 
Шарттары толтыру үймелі жүктің ылғалдылығын кемітуге мүмкіндік 
белгілі бір көлемін қалыптастырады бастапқы коэффициенті нығыздау 
бар өте елеулі екпін шамасы бойынша. Бұл шамада динамикалық 
жүктемелер мен діріл басым орын алады, нәтижесінде материалдар 
құрылымдық қайта құрудан өтеді – ұсақ бөлшектер үлкендер 
арасындағы тесіктерге жиналады. 

жүктеу/скачать 2,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: