Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет23/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   133
АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
47 
йаранышларын нцмуняси ясасында йараныр; в) тярягги даьынты-
ларын ичярисиндян кечир - тязядян хаоса гайыдылыр ки, сонра 
ондан йени йаранышлар тюрясин. М.Елиаде мцхтялиф гядим 
мядяниййятляри юйряняркян мифоложи дцшцнъянин реал дцнйа 
иля ялагяси барядя беля нятиъяйя эялирди ки, «Ибтидаи, йахуд 
архаик дцшцнъядя защири дцнйанын предметляри – еляъя дя 
инсан юз щярякятляри иля мцстягил дейилдир» [338, 32]. Мифля 
эерчяклийин кортябии баьлылыьында да дцнйа «елементляр»инин 
якс олунмасынын цч нювц мювъуддур: 1) биринъи нюв еле-
ментлярдя реаллыг функсийаларын тякрарланмасы, йяни эюй ар-
хетипляринин (сакраллашдырылмыш образларын) тяглиди шяклиндя-
дир; 2) икинъи нюв елементляр: шящярляр, евляр вя мябядляр-
дир ки, онларын эерчяклийи символлашмыш йерцстц мяркязин 
тяркиб щиссяси иля шяртлянир, чцнки щяр бири айрылыгда эюй ар-
хетипини юз ичярисиндя яридиб «дцнйанын мяркязи»ня чевирир; 
3) цчцнъцсц ящямиййятли дцнйяви щярякятляр вя ритуаллардыр 
ки, танрылар, мядяни гящряманлар, йахуд улу яъдадла ясасы 
гойулмасы аьла эятирилян фяалиййятлярин мягсядйюнлц 
шякилдя тякрарланмасындан ибарятдир. М.Елиаденин мцла-
щизяляриня эюря, мцасир инсанлар Тарихля няфяс алдыглары ки-
ми архаик ъямиййятлярин сакинляри дя щягиги мянада юзля-
ринин Космосла вя космик ритмля гырылмаз теллярля 
баьландыгларыны дцшцнцрдцляр [339, 209-210]. 
Инди мясяляни башга шякилдя гойаг: миф щяр щансы бир 
формада тарихдирми? Аристотел Щеродоту тарихчи дейил, мифо-
лог кими тягдим едирди. Гядим йунанларын гянаятиндя миф 
дцнйа тарихинин башланьыъыны юзцндя якс етдирян ян дольун 
мянбя сайылырды. Бу эцнядяк тарихчиляр Тройа мцщарибяси 
щаггында щягигятляри юйрянмяк цчцн антик мифляря (йеэаня 
мютябяр мянбя кими) мцраъият едирляр. Сонралар дянизин 
дяринликляриндя апарылан археоложи ахтарышларын нятиъясиндя 
мифлярдя эюстярилян шящярляр, сарайлар вя галаларын галыглары 
цзя чыхды, мифоложи тясвирлярин чохунун эерчяклийи 
тясдиглянди. Антик дюврцн мцтяфяккирляри аллащларла баьлы 


Бярпа, эенезис 
48 
гярибя ящвалатларын ишыьында инсанын вя ъямиййятин сял-
намясини йарадырдылар. Юзэя заманларда башга бюлэялярдя 
дя беля олмушдур. Узаьа эетмяйяк, ерамызын XIII йцзиллий-
инин II йарысы вя XIV йцзиллийинин яввялляриндя йашамыш та-
рихчи Фязлуллащ Ряшидяддин (1313-ъи илдя юлмцшдцр) юзцнцн 
мяшщур «Ъами ят-тяварих» («Сялнамяляр топлусу») ясярин-
дя [84, 9-46] тцрклярин тарихини мифлярля (мифик мядяни гящ-
ряман кими танынан Оьуз ханын доьулмасы, Гярбя йцрцшля-
ри шяклиндя) якс етдирмишдир. Тясадцфи дейил ки, онун чо-
хъилдлик тарих ясяриндя Азярбайъанла баьлы щадисяляр дя 
юзцня йер алмышдыр.
Оьуз тцрк етносунун бир голунун (оьуз тцркляринин, о 
ъцмлядян азярбайъанлыларын) йарадыъысыдыр. О, даща гядим 
мянбялярдя вя уйьур дилиндяки «Оьуз каьан» епосунда 
танры сявиййясиндя тясвир едилир. Онун тюрямяляри дцнйанын 
ясас атрибутларыны – эцнц, айы, улдузлары, эюйц, даьы, дянизи 
тямсил едирляр. Оьуз Йарадыъынын функсийасыны йериня йети-
ряркян биринъи щалда эюй рянэли ай ишыьында йеря енян гызла 
издиваъда олур, Эцн, Ай, Улдуз дцнйайа эялир. О, икинъи 
дяфя талейини Дцнйа суйунун ортасындакы Дцнйа аьаъында 
отурмуш эюзялля баьлайыр вя Эюй, Даь, Дяниз доьулур. Ря-
шидяддинин тарихиндя ися эюстярилир ки, Оьуз Тцркцстанда 
мяскян салан Нущун оьлу Олъай ханын (Йафят/Йафяс) няс-
линдяндир. О, мюъцзяли шякилдя дцнйайа эялмиш вя бир илдян 
сонра, тарихчинин йаздыьына эюря, Иса ялейщиссялам кими дил 
ачыб юзцня Оьуз адынын верилдийини вя сечилмя мядяни гящ-
ряман – демиург кими йер цзцня бир али мягсядля – 
бяшяриййяти тяк аллаща инанмаьа сювг етмяк цчцн эялдийини 
билдирмишдир. Бу йолда гаршысына чыханлары, щятта доьмалары-
ны – атасы вя ямилярини беля арадан эютцрдцкдян сонра 
дцнйа падшащлыьы идейасыны эерчякляшдирмяйя башламышдыр. 
О, йер цзцнцн ъоьрафийасыны дяйишдирмиш, зябт етдийи ярази-
лярин сакинляриня тцрк сойларына уйьун адлар (мясялян: 
уйьур, канглы, башгырд, гыпъаг) вермишдир. Мараглыдыр ки, 




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет