Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет20/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   133
АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
41 
«Муниснамя» ясяриндя (1920-ъи илдя Азярбайъандан апа-
рылан йеэаня ялйазма нцсхяси Лондонда сахланылыр) бцтюв 
бир миф системиндян ибарят - эюй ъисимляри, дцнйа, каинат, 
варлыгларын йаранмасы, тябият щадисяляринин, щейванат, битки 
аляминин мянбяйи, инсан няслинин мяншяйи щаггында тя-
сяввцрляр верилмишдир. Бура Низаминин, Мясищинин астрал 
эюрцшлярини дя ялавя етмяк олар. Демяли, классик ядябиййат 
миф моделляринин бярпасына зянэин материал верян гайнаг 
кими дя гиймятлидир. 
Мцасир алимлярин заман бюлэцсцнц Мящяммяд Фцзули 
беш йцз ил габаг апармыш вя юзцнямяхсус шякилдя шярщ ет-
мишдир. Онун «Мятляцл-етигад» ясяриндя охуйуруг: «Алям 
гядимдир; чцнки о там сябябдян дярщал няшят етмишдир. Бу-
на эюря дя алямдян яввял йохлуьун олмамасы (йяни мифик 
заманын - Р.Г.) лазым эялир; чцнки илкинлик заман тяляб 
едир. Заман ися варлыьа аид олундуьундан, йохлугла бир 
арайа сыьмаз» [48, 110]. Шаир демяк истяйир ки, замандан 
сюз ачылырса, няйинся мювъудлуьу тясяввцря эятирилмялидир. 
Мякан, варлыг йохдурса, заман да йохдур. Мифик замана 
мцнасибят дя бу шякилдядир. Мифик заман йохлуг заманы 
дейил, дцнйада мювъуд оланларын мейдана эялмяйя 
башладыьы замандыр. Фцзули Йунан философларынын фикирлярини 
цмумиляшдиряряк беля гянаятя эялир ки, сонрадан тюряйян 
юз йохлуьундан габаг мювъуд ола билмяз. Бу мянада вар-
лыьы ики гисмя айырыр: биринъиси, мцтляг варлыгдыр ки, Танрынын 
варлыьы буна мисалдыр. Беля варлыг дяйишилмяздир вя башга-
сындан алынмамышдыр. Икинъиси, ялдя едилян, сонрадан алынан 
варлыгдыр. Беля варлыг дяйишиляндир вя башгасынын йардымы иля 
мейдана эятирилир. Мифлярин дили иля десяк, дцнйанын вя 
онун айры-айры елементляринин йаранмасы «мцтляг варлыьын» 
- танрынын йардымы иля щяйата кечирилир. Фцзули заманы мцасир 
алимляр кими тясниф едир:
ЕЛМИ БЮЛЭЦ : 
ФЦЗУЛИНИН БЮЛЭЦСЦ: 


Бярпа, эенезис 
42 
1.Мифик заман 
2.Емприк - тарихи заман 
Гядими-замани 
Гядими-зати 
Шаирин вердийи изащата диггят йетирсяк Е.М.Меле-
тинскинин «мифик заман» анлайышы щаггында сюйлядикляри иля 
цст-цстя дцшян гянаятляри эюрмямяк мцмкцн дейил: 
«Гядим ики ъцрядир. Бунлардан бириси затян гядимдир 
(«гядими-зати»), йяни о юз варлыьы етибариля башгасына 
мющтаъ дейилдир.
Фцзули мифолоэийаны «танры елми» кими эютцрцб шярщини 
вермишдир: : «Елм ики ъцрдцр: бириси, Щцзури - йяни билдирмя 
васитясиндян асылы олмайан елмдир (Шаир бялкя дя мифик 
эюрцшлярдян, ясатирлярдян доьан билэиляри нязярдя тутур). 
Мясялян, Танрынын бцтцн мяфщумлар щаггындакы елми 
(дцнйа модели, заман вя мякан щаггындакы мифик мялу-
матлар) вя йахуд бизим юз варлыьымыз (илк инсанын йаранма-
сы барядяки мифляр) щаггындакы елмимиз белядир. Диэяри 
Щцсули, йяни васитядян асылы олан елмдир. Мясялян, бизим 
бязи шейлярин мащиййятляри щаггындакы елмимиз белядир. Бе-
ля бир елмя билик дя дейилир; чцнки бу елмин бир билдиряня 
ещтийаъы вардыр». Шаир дцзэцн олараг инсанын топладыьы щяр 
ъцр мялуматы, йахуд мцхтялиф йолларла, васитялярля ялдя 
олунан биликлярин щамысыны елм щесаб етмир, конкрет шякилдя 
«кцллиййаты вя мцряккяб шейляри дярк етмяйи», «тяфяррцат 
вя йахуд садя шейляри анламаьы», дцнйадакы варлыгларын 
мащиййятиня вармаьы ясл билик (мярифят) вя елм сайыр: 
«Демяк олмаз ки, тяфяррцатын дярк едилмяси билийя (мярифя-
тя) хасдыр, беля бир билик танрыйа мянсуб едилмязся, бу ня-
тиъя чыхыр ки, эуйа танры тяфяррцаты дярк етмир; бу, философла-
рын фикридир. Щалбуки, танры кцллиййатла бирликдя вя ейни за-
манда айры-айры тяфяррцатын билийиндян асылы олмадан, 
щяртяряфли олараг дярк едир. Щямчинин (бязиляри) демишляр 
ки, тяфяррцатын дярк едилмяси иля кцлли бир мяфщум да дярк 
едилир; чцнки кцлли мяфщум щямин мяфщумун тяфяррцатынын 




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет