Typi ретшдеп енерд1 зерттейтш гылыми пан. Баскд сезбен  айтсак, эстетика адамньщ шындыккд жалпы эстетикалык,  кдрым-кд тына сын, acipece

Дурысын айтсак, жогарыдагы аныктама угымга тым 
ауыр, бутан кдрап эстетиканы колга устагандай дэйекп 
тусше кою киын. Ал ендо енердщ не эдебиеттщ эстетикалык 
мэнш кдйтт дэл, утымды туынуре болады?
Глеб Успенскийдщ “Tex’* деген эщ-Meci бар. Мувда 
шын магынасындагы енер туындысыныц адамга dcepi, 
адамныц кеюрегшде кун орнаткдндай iirnd дуниесш жайта- 
тьш, рухтандырар галамат эстетикалык куш, адамньщ мшез- 
кулкындаты, угым-нанымындагы кисаю, кдйысу мен майы- 
су атаулыны тура тезге салгандайтузеп, тисгепж1берер “машя- 
лык” кдсиета соншалык нэзйс, терец жэне сулу суреттелген.
Ауыр турмыс ецсесш Tycipin, ерюн алып, бар тагдыры 
“умаждталган колгаптай” 6ip уыс болтан 6ip Тяпушкин 
дейтш бейшара мугашм езшщ бай кожайындарымен 6ipre 
Парижге сапар шепп барып, 6ip куш тацертец бойы дел- 
сал, басы мец-зец шаршатан калпы, ездер1 жаткан 
мейманханадан шытады да, бет алды сенделш ж урт, ойда 
жокга Луврга icipin, элемге эйгип Милос Венерасыныц кдрсы 
алдында кдлай кдлшиып турганын e3i ацгармай кдлады:
Музейге юрген бстгс... тук тс тусшгешм жок, тек шаршаганымды 
гана сездш , кулагам щулады, шекем з1ркшдеда, содан сон кенет 
тагы да ац -тач , неге ек енш тагы д а тусш беймш , едеттен ты с ацыл 
жетпес 6ip галамат есерм ен Милос Венерасыныц мацдай алдына 
кеп гокхаганым бар емес пе... оган кдраймын да, ез1ме ез!м: “Маган 
не болган, маган не болган?” — деп куб1рлей беремщ- Э дегеннен, 
статуянЫ кер ген сеттен 931мнен e3iMHin сураганым осы болды, 
ейткеш дел осы мезетген езш н щ улкен куанышка кез болганымды 
сездам... Осынау тас жумбакка кез алмай карап турып, вз1мнщ осы 
халге кэлай тускеш мш 1здеумен болдым. Бу не, бул? MeHiH мынау 
м ы гам , сарабдал, март 6niMiMHiH купиясы кдйда, ce.6e6i неде, кэйгш 
туст1м бул куйге?.. К рй, мынау тас м у с т н щ , адам жанын кулпырту 
купиясын тусшдарер сез адам тшшде жок, шыгар...
Бул узшдще автордьщ “купия” деп отырганы — адамныц 
©нер туындысынан алар эстетикалык эсер1. Осындай жан 
me6ipenmep, адамды баурап алар всем, эсер жок; жерде шын 
магынасындагы внер туындысы да болмаганы деп бшу керек.
Керкем эдебиеттщ адам ем1ршдей мэнш сез еткенде 
6 ip
белей дуниеге кезкдрасына, 6ip б$реп — мшезше, 6ip 
белей — талгамына ыкдал жасайды деп, бет алды бутарлау /
— кдте. Эдеби шыгарма адамньщ букш ой-киялын, сыр- 
мшезш тугел баурайды: куантады, сушвдДреде, тандантады,
* 
Тез — омоним: бул арада жылдам деген уплмда емес, тузеткгш 
магьшасында алынган — 
З К,.
23

куйшд!ред1, жьшатады, кулдоредо... кыскдсы, адамньщ кецш 
кушнде сан-сапа кубылыстар тугызып, i3 кдлдырады. Бул
— едеби шыгарманьщ эстетикалык, ©cepi, оныц таным, 
тэрбие тарапындаш мэш де осмган непзделген.
Успенский эщшесшдеп Тяпушкиннщ Милос Венера- 
сын кергенде душар болтан элп 6ip жан Te6ipeHiciHae енер 
туындысына тэн барлык касиет — оньщ танымдык, тэрбие- 
лпс, эстетикалык мэн-мацызы тугел сыйьот тур. Осы асерщщ 
устшде Тяпушкин галамат сулу сез1мге беленд1, esi бурын- 
сонды бшмеген жацалык, ашты, сыр укты, дуние таныды, 
сол аркьшы езшщ адамдык болмысын тврбиеледо. Тяпушкин 
“тас купиядан” жер устшде адам болу кдндай бакыт екенш 
укты; сойтп де, ецсесш кетерт, бойын тжгеп, кещл куйш 
келдей шалкытыл шыга келда. Шын онер мен адам арасьш- 
дагы карым-кдтынас осындай.
вдебиетгщ элеумегпк мэнш, оныц когамдык-езгерту- 
шшк кушш осы тургыдан тусшу шарт.

жүктеу/скачать 12,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: