Монография \ 3 «санат» а л м п и 1МП

атап айтуга болады. Ал А. М. Горький агындагы дуниежузтк 
эдебиет институтшщ гылыми кызметкерлер1 дайындап, 
жарыккд шыгарган уш томдык, “ Эдебиет теориясы” * 
айтылмыш саладагы ipi адым, ipreni ецбек. Бул уш кпаптагы 
кептеген накгы тарауларда галым авторлар теориялык 
проблемаларды тексерудеп тарихи кезкдрастыц (историзм- 
нщ) мацызын ic жузшде утымды танытады; б1ркдтар батыл, 
тьщ жэне кьвык, теориялык, толгамдар усьшады; бай api багалы 
эдеби деректер непзщде нускдлы талдаулар жасап, дэледщ 
тушндер шыгарады. Осы айтылгандардыц 63i аталган 
томдардыц, толып жаткдн даулы тустарына кдрамастан, 
эдебиеттанудыц кецесттк кезещндеп эжепгэу^р в д ет кубылыс 
екенш ангартса керек.
Тепнде эдебиет теориясынан жогары оку орындарына 
арналып жазылган итаптардьщ эркдйсысы эр сипатта болып 
келедь Айталык, Г.Л.Абрамовичтщ “Эдебиеттануга Ki- 
рюпесшде” эдебиет теориясыныц алгы шарттары мен туц- 
гыш Tyciipi|crepi, ец кджегп детальдары мен кдрапайым 
жайлары сараланса, Л.И.Тимофеевтщ “Эдебиет теория- 
сыныц непздерГ’ ец алдымен керкем туындыларды, стиль- 
дерд1, агымдар мен жалпы эдеби процесп таддап-тексеруцщ 
принциптер1 мен методикасын кдрастырады; ал авторлар 
коллектив! жазып шыгарган уш томдык, “Эдебиет теориясы” 
жалпы эдеби дамудыц тарихи зандылыгын 1здеп табуды 
кездейдь
Демек, эдебиет теориясынан жазылып, жарык керген 
эр гатаптьщ тек езше гана тэн осындай ерекшелгктер1 бар. 
Бул занды да: 6ipiHeH-6ipi аумай туратын епздщ сыца- 
рьшдай, б1ртектес, 6ipiH-6ipi кдйталай беретш 6ip ram i 
“ Эдебиет теориясын” жасау шарт емес. Муныц e3i, зерттеу 
объекпм1з 6ip болганына кдрамастан, 6i3 де эдебиет теория­
сыньщ езеки мэселелерш тек ез1м1зше байыптауымыз кджет 
екенш ангартады. Бул — 6ip.
Екшиццен, орыс типнде жазылып, жарык; керш журген 
теориялык; зерттеулер мен окулыктардьщ эркдйсысындагы 
эр тарап nbcipnepfli, езара айтыскд Tycin, 6ip-6ipiHe керегар 
келш отыратын турлшге угымдар мен тусшйстерд1 ез 
алдына крйганда, Ka3ipri теориялыкфкулыктарга айтыльш 
жаткдн сындар мен ескертпелер де ’ер алуан.
Сынаушылардыц б!ркдтдры, ecipece, эдеби теориялык, 
угымдардагь^холастикалык, формалистж сипаттарга
* 
Теория литературы. Основные проблемы в историческом освещении, 
в трех томах. М., АН СССР, 1962-1965.
5

кеб1рек назар аударып жур. Айталык, жазушы С.Ангонов 
профессор Л.Тимофеевтщ редакциясымен шыкдан эдеби 
терминдердщ кыскдша сездшндеп* байланыс (завязка), 
шарыкгау (кульминация), шеийм (развязка) туралы тусшж- 
терда сынга ала келш, оны Аристотельдщ “...бупннщ басы, 
ортасы жэне аягы болатыны”** туралы тым карапайымдау 
кдгидаларымен салыстырады да, Шздщ жыл санауымыздан 
бурынгы IV гасырдыц Аристотел1 мен ей арамызда сан ыкдым 
дэу1р еткенмен элп 6ip ежктеуден ani узай алмай журген 
“б1здщ эдебиетганудыц алга жылжуы кандай баяу ед1?”*** 
деп куйзеле тацыркдйды.
Бул сынды, эрине, даусыз тужырым, узивд-кесида уюм 
ретшде кдбылдауга болмайды. Мэселен, С.Ангонов мысалга 
келпрген А.Чеховтыц “Ит жетелеген эйелшде” шеийм жок, 
И.Бунишйц “Антонов алмаларында” байланыс та, шарыкгау 
да, шеийм де атымен жок екен деп, жалпы эдеби шыгарма- 
лардыц сюжетпк желгсшде мундай кезендер болатынын 
жоккд шыгару агат. Сейте тура, эдебиеттщ теориясы оныц 
бугшп ripi практикалык процеамен тыгыз байланыста бо- 
луын талап еткен ип ниетке, занды тшекке таласудыц да 
кджеп жок
Эдебиеттщ теориясын оныц практикасымен байланыс- 
тыру — киынныц киыны. 9 cipece дэл осы байланыстыц 
жеш мен тэсш н табу киын. Дегенмен Лениннщ “ атап 
айткднда теория практикага айналатын, практика аркьшы 
жанданатьш, практика аркылы тузелетш, практика аркылы 
тексершетгн тарихи кезец туып отырганын”**** айрыкди 
ескерткен парасапы байлауына суйенсек, эдебиет теория­
сын керкем эдебиеттщ K^uipri практикалык, жай-жагдайынан 
айыра карамауымыз шарт.
Будан шыгатын еи н ш туйш — эдебиеттщ теорияльпс, 
мэселелерш б1рыцгай кисынга гана айнаддырып, оны элде- 

жүктеу/скачать 12,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: