С тұр сын ға лиева
«Ән ші» деп атала ды. Өнер дің өл мес қа сие ті мен кү шін «AB ла гер», «К4й», «К4й ші»
жүктеу/скачать 10,65 Mb. Pdf көрінісі
|
httpswww.armanpv.com filesugdf18fa9 93e4711924b0435383ca3af65f25eebe.pdf
- Бұл бет үшін навигация:
- CD 07 А РМ А Н -П В б ас па сы
| «Ән ші» деп атала ды.
Өнер дің өл мес қа сие ті мен кү шін «AB ла гер», «К4й», «К4й ші» поэма ла ры мен «Дом бы ра» сын ды өлең де рі нің ар қауы ет кен. Ілияс Жан сү гі ров «Күй», «Күй ші», «Құ ла гер» си яқ ты клас си- ка лық поэма лар жа зып, ақын дық шы ңы на кө те ріл ді. «Осы үш поэма тұ сын да қа зақ тың Абай дан кей ін гі поэ зия сы аса би ік са па та ба ды. Бұ лар да ғы дү ние ні кө рер көз, се зі ну сы ры, жал пы дү ниета ну қал пы, ақын дық сыр, өмір ге қа ра ған көз қа рас – бар- лы ғы да бұ рын ғы қа зақ поэ зия сы ту дыр ма ған тың жа ңа лық ты аң ғар та ды. Осы поэма лар да бей не ле гіш тік ке неу лі тап қыр ой мен ұдайы жақ сы үй ле сіп оты ра ды. Жан сү гі ров поэма ла ры се зім сы ры на да то лы. Ал өлең үл гі сін де гі мә де ни ет те бас қа. «Күй ші» мен «Құ ла гер» поэма ла ры – әрі поэма, әрі өлең мен жа зыл ған ро ман»,– деп Мұх тар Әуе зов ақын поэ зия сы ның жа ңа шыл ды ғын атап көр се те ді. Ақын Ілияс Жан сү гі ров тің өнер та қы- ры бы на жа з ған көр нек ті поэма сы ның бі рі – «AB ла гер» қа зақ хал қы ның әй гі лі өнер па зы, ар да гер ұлы Ақан се рі өмі- рі нің тра ге дия лық ке зе ңін су рет теу ге ар нал ған. Ақан се рі – XIX ға сыр да ғы қа зақ елі нің ру ха ни мә де ние ті нің та ри хы нан елеу лі орын ала тын бел гі лі өнер қай рат ке рі, ком по зи тор, ақын, ән ші. Ақан – та ри хи бей не. «Ту ға ны Ар қа да ғы Ар ғын елі, Өс ке ні Көк ше тау дың шал ғын же рі» деп ақын жыр ла ған дай, аты аңыз ға «Құ ла гер» поэма сы нан үзін ді тың дап, Ақан бей не сі мен та ны сың дар. CD 07 А РМ А Н -П В б ас па сы 173 ай нал ған Көк ше тау өңі рі нің Қос көл де ген же рін де 1843–1913 жыл дар ара сын да өмір сүр ген та ри хи тұл ға. Зіл қа ра ның ба ла сы Әлі бек ба тыр дан бір жыл да ал пыс түл кі ал ған Қа ра тор ғай де ген бүр кіт ті, Сай рат тө ре ден бір жыл да то ғыз қас қыр ал ған Ба за ра ла де ген та зы ны ала ды. Осы кез де Ақан ның қо лы на Кө бей – Қа- рауыл Шө ке тай жыл қы сы нан шық қан, ал ты алаш қа аты шық- қан Құ ла гер тү се ді. Құ ла гер ар қа ның талай ас та рын да ау зы мен құс тіс те ген талай жүй рік тер ден озып жү ре ді. Ақан мен Құ ла гер аты ел ге жайыла ды. 1876 жы лы Ке рей руы ның паң Нұр ма ған бет атан ған үл кен байы Ерей мен де ген жер де әке сі Са ғы най ға ас бе- ре тін бо лып, сол ас қа Ақан Құ ла гер ді бәй ге ге қос пақ боп алып ба ра ды. Бәй ге ге қо сыл ған жүй рік тер ден да ра шы ғып, жұл дыз- дай ағып ке ле жат қан Құ ла гер ді бұ рын нан Ақан мен өш те сіп жүр ген Ба ты раш де ген бай соқ қы ға жы ғып өл ті ре ді. Са ғы най- дың асын да аты нан қа пы да айы ры лып, жү ре гі қан жы ла ған ақын ес тен тана ды. Құ ла гер – ер қа на ты ға на емес, Ақан ның ру- ха ни ме деу тұт қан се рі гі еді. Құ ла гер дің мерт бо лу ы Ақан ның өзін де ру ха ни қа за ға ұшы рата ды. Елі нен, же рі нен безді. Жал ғыз өзі ел ден жы рақ күй кеш ті. Құ ла гер өлі мі жа ра лы жа нын күй- рет кен, аяу сыз соқ қы бол ды. Қия нат пен әді лет сіз дік тен жа па шек кен Ақан ның ха лін Ілияс «Құ ла зып күз ді гү ні Көк ше тау дай, Қы зық тың кө шіп кет кен сар жай ла уы» деп бей не лей ді. Ақан жан жол да сын қо- лы мен өл тір ген дей күйі не ді. «Мал да бол са адам нан ес ті жа ну ар-ай, ша бу ға жі бе рер де сал бы рап, ба сын тө мен са лып, кә дім гі дей кө зі нен жас бұр шақ тап тұр- ды-ау! Осы сұм дық тың бо ла ты нын біл- ген екен ғой»,– деп өкі ніп, қай ғы дан өзегі өртенеді. Қа на ты нан ай ырыл ған Ақан за ры, Ақан қай ғы сы «Құ ла гер» әнін ту ғыз ды. Өр кө кі рек, па сық бай лар- ға қар сы қа ра пай ым ха лық тың қай ра ты жет пейтін за ман шын ды ғын, күш ті лер өк тем дік жүр гіз ген за ман ның мұң ды са- зын шерт кен та ри хи жыр дү ние ге ке ле- ді. «Құ ла гер» поэма сы 1936 жыл дың қа- ра ша ай ын да «Со циалис тік Қа зақ стан» га зе ті нің бір не ше сан ын да жа рия ла на- ды. Бұл – ақын ның эпи ка лық жыр ла ры- ның ең соң ғы сы жә не поэ зия сы ның ең Ілияс Жан сү гі ров – қа зақ әде бие ті нің тұяғы на шаң жұқ пас жүй рі гі, жыр Құ ла ге рі нің поэ зия мыз дың бар са ла сы на үлес қо сып, поэма жан рын қол жет пес би ік ке кө те ріп, кү ні бү гін ге дей ін үл гі ша шып, дәс түр жа са ған қай рат кер. Ұлы лар дың бар жаз ға ны емес, ке зең дік ту ын ды сы ға на та рих бе ті нен жар қы рап кө рі не ді де, өз ав то рын Ала тау дың ас қар шың да ры ның бі рі не ай нал ды ра ды. Ілияс – сон дай өнер паз. Қа зақ хал қы бар за ман да Ілияс тың ор ны әр қа шан би ік тен кө рі не рі хақ. Т.Кәкішев жүктеу/скачать 10,65 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|