С тұр сын ға лиева

243
ка зак-орыс та ры ның, ен ді бір де баш құрт тар мен Еділ қал мақ та-
ры ның та ла уы на ұшы рап, жан-жақ ты қы сым кө ре бас та ды. Ел 
ба сын да ғы хан Нұ ра лы бұл іс тер дің бір де-бі рін ше ше ал май, ха лық 
қи на лыс пен дағ да рыс қа түс ті. Мі не, осын дай қи лы ке зең де ел тағ-
ды ры на де ген жау ап кер ші лік ті өз мой ын да ры на ал ған Бай бақ ты 
Сы рым бас та ған қа зақ тың бі лік ті би ле рі мен ба тыр ла ры, ақ са-
қал ды аға ла ры еді. Ро ман ның бас ты идея сы ту ра лы фи ло ло гия 
ғы лым да ры ның док то ры Т.Те бе ге нов: «Тар ке зең» ро ма ны ның 
идея сы – Ре сей дің отар лау сая са тын да ғы оз быр лық тар дың (ата қо-
ныс тар дан, жайы лым дар дан ерік сіз ай ыру, жа зық сыз ау ыл дар ды 
шау ып, адам дар ды өл ті ру, то нау, ба рым та лау, өзі ші лік бас қа ру 
жүй есі не тыйым са лу т.б.) етек алу ына ха лық тық қар сы ла су қуа-
тын та ны ту. Жа зу шы ның «Тар ке зең» та ри хи ро ма ны на ар қау 
бол ған сю жет тік-ком по зи ция лық же лі лер де гі қақ ты ғыс тар, 
қа зір гі «Қа зақ стан та ри хы ның» жа ңа ша жа зыл ған та рих на ма-
лық-де рек на ма лық де рек ті тұ жы рым да ры не гі зін де жа зыл ған ды-
ғы мен ерек ше ле не ді», – де ген пі кір біл дір ген.
Жа зу шы Қ.Мұ хан бет қа лиұлы Тәу ел сіз ді гі міз дің 10 жыл-
ды ғы на ар нал ған ме даль мен ма ра пат та лып, 2002 жы лы Ақ тө бе 
об лы сы Бай ға нин ау даны ның «Құр мет ті аза ма ты» ата ғы бе ріл ді. 
2003 жы лы «Қа зақ стан ның ең бек сі ңір ген қай рат ке рі» ата ғы на 
ие бол ды. Тәу ел сіз дік жо лын да ғы ұлт тық қоз ға лыс қа ар нал ған 
«Тар ке зең» та ри хи ро ма ны үшін Қа жы ға ли Мұ хан бет қа лиұлы 
2014 жы лы Қа зақ стан Рес пуб ли ка сы Мем ле кет тік сый лы ғы на ие 
бол ды.
Қа жы ға ли Сы рым ту ра лы он мың да ған қа лың құ жат тар мен көп алыс қан... Қа жы ға­
ли Сы рым та ри хын бей не леу де өз жо лын тап қан. Ро ман ның жа ңа лы ғы да осын да. 
Сы рым бей не сі нің со ны лы ғы да осын да. Біз құ жат та ғы Сы рым ды да, ел ау зын да ғы 
Сы рым ды да емес, бас қа Сы рым ды, орыс отар шы лы ғы мен алыс қан сая си кү рес­
кер, сұң ғы ла дип ло мат Сы рым ды кө ріп, шө лік кен су сы ны мыз ды қан дыр ған дай мыз. 
Жә не «Тар ке зең нің» про за жан ры то қы рап, жақ сы шы ғар ма лар дан үміт үзіл ген кез­
де шаң бер ге нін ояң сы ған қа быр ға ны жау ып, жо ғы мыз ды тол тыр ған дай бол ды емес 
пе? «Тар ке зең» әде бие ті міз дің шаң­то заң нан сіл кі ніп, қай та өр леуі нің ба сы бол ғай 
еді деп ті лей мін. 
Ә.Са­рай
Сыр баз су рет кер тыр на қал ды ту ын ды ла ры мен ау зы дуалы аға ла рын елең ет кі зіп, 
әде би ет есі гін ер кін ат та ды. Про за шы ның қа рым ды қа ла мы нан ту ған әң гі ме­хи каят­
та ры – еш қан дай ша шауы жоқ, бас­ая ғы жи на қы, жа рау ат тай жұ ты нып тұр ған көр­
кем дү ние лер. Ұзақ жыл иін қан ды рып жаз ған «Тар ке зең» ро ма ны да қа зақ әде бие­
ті нің қа зы на сы на қо сыл ған сү бе лі ең бек.
А.Есен­жол

жүктеу/скачать 10,65 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: