Оқулық Алматы, 012 ббк 74. 04 П 15

47
Реттеу-түзету функциясы
, яғни педагогикалық жүйені басқару 
үрдісінде бағдарланған деңгейде қолдау үшін жедел тəсілдер, құралдар 
мен əсер етулердің көмегімен түзетулерді енгізу жөніндегі қызмет. 
Реттеудің нақты нысаналары мен түрлері əр алуан жəне ең бас-
тысы, басқарылатын нысанның ерекшелігімен анықталады.
Сонымен, басқарудың барлық функцияларын басқарылатын 
нысанға ықпал етумен байланысты басқарушы еңбек түрлері ретінде 
елестетуге болады.
П. И. Третьяков осы функциялардың əрқайсысы кез келген ұйым 
үшін маңызды екендігін көрсетеді, сонымен бірге, жоспарлау (болжау 
мен бағдарламалау) басқару функциясы ретінде басқа функциялар үшін 
негізді қамтамасыз етеді жəне негізгі деп саналады, ал қалған функция-
лар ұйымның тактикалық жəне стратегиялық жоспарларын орындауға 
бағдарланған. Функциялардың өзара байланысы 1-суретте көрсетілген.
А. М. Моисеев
 [63] білім беру мекемесі мектепті басқарудың барлық 
функцияларын үш үлкен топқа бөлуді ұсынады:
1. Мектептің тұрақты қызмет етуін қолдау функциялары;
2. Мектеп дамуының жəне инновациялық үдерістермен басқарудың 
функциялары;
3. Мектепішілік басқаруды жəне өз бетімен дамуды басқару функ-
циялары.
1-сурет. Мектепті басқару функцияларының өзара байланысы
(П. И. Третьяков бойынша).
Автор, өз кезегінде, мектептің тұрақты қызмет етуін қолдау мен 
басқарудың негізгі функцияларына
 келесілерді жатқызады:
– мектеп қоғамдастығында маңызды құндылықтардың, қағидат-
тардың, мектептің қызмет етуі бағдарланатын ұмтылыстардың келісі-
мін ұйымдастыру;
Ақпараттық-
талдау
Уəждеу-
мақсаттық
Жоспарлы-
болжамдық
Реттеу-
түзету
Бақылау-
диагностикалық
Ұйымдастырушылық-
атқарушы

48
– мектепке оқушылардың жаңа контингенттерін қабылдауын ұйым-
дастыру;
– мұғалімдердің жəне мектептің басқа қызметкерлерін жұмысқа 
қабылдауын ұйымдастыру;
– педагогикалық кадрларды белгілеу, оқу жүктемесін бөлу;
– мектеп Жарғысын, ішкі тəртіп ережелерін, оқушылар ережесін 
жəне білім беру мекемесінің басқа жергілікті актілерінің əзірленуін 
жəне жүзеге асуын ұйымдастыру;
– мектептің қызмет етуін тактикалық жəне жедел жоспарлау 
əрекетінің басымды бағыттарын анықтау;
– сыныптан тыс жəне мектептен тыс жұмысты тактикалық жəне 
жедел жоспарлау жəне тағы басқалары.
Онымен мектеп дамуының жəне инновациялық үдерістермен 
басқару функцияларының
 үлгі құрамы келесі тізіммен ұсынылған:
– жағдайдың стратегиялық талдауы жəне əлеуметтік тапсырыс 
өзгеруінің беталыстарын, қоғамның мектепке деген талаптарын бол-
жау;
– мектептің əлеуметтік маңайындағы, білім беру саясатындағы, 
аймақтық білім беру жүйесіндегі өзгерістердің мониторингі;
– мектеп жетістіктерінің, білім беру үдерісінің, мектептің бар озық 
тəжірибесін, бəсекелес артықшылықтарының жүйелі талдауы мен 
бағалауы;
– мектеп қоғамдастығы мəнінің өзін-өзі анықтауын, құндылықтар 
жүйесінде бағдарлауын жəне басқаларын ұйымдастыру.
Мектепішілік басқарудың қызмет етуімен жəне өз бетімен дамуы-
мен басқару функцияларының
тобына автор білім беру мекемесімен 
басқарудың жүйесіне қатысты əрекеттерді енгізеді:
– мектепті басқаруға деген көкейкесті жəне болашақ талаптарды 
анықтау;
– басқаруға деген талаптарды өзгерту тарапынан мектептегі жəне 
оның қоршаған ортасындағы жағдайдың мониторингі;
– басқаруға əсер етуі мүмкін ықтимал қауіптіліктердің жəне кері 
факторлардың мониторингі;
– басқарушы міндеттерді шешу үшін оң мүмкіндіктердің 
мониторингі;
– мектепті басқарудың қолданыстағы жүйесінің жетістіктері мен 
артықшылықтарын талдау; 
– мектепішілік басқарудың жалпы жəне жекелеп, оның барлық ішкі 
жүйелерінің жаңа жүйесін жобалауды ұйымдастыру;
– мектепті басқару субъектілерінің өзара əрекетін ұйымдастыру 
жəне үйлестіру; 

49
– басқарушы қызмет пен ағымдық жоспарлау жəне т.б.
Білім беру жүйесін басқару функцияларының жіктелуі А. М. Нови-
ковпен əзірленген [67]. Білім беру жүйесінің барлық функцияларын ол 
өзара байланысты екі түрге бөледі:
1. Халыққа білім беру қызметтерін көрсететін сыртқы, негізгі түрі;
2. Оның үздіксіздігін жəне дамуын қамтамасыз ететін ішкі, қосалқы 
түрі.
Ол басқарудың негізгі функцияларын білім беру жүйесін 
жаңғыртудың негізгі қағидаттарына байланысты бөледі. Осы 
қағидаттар:
– (білім) сапасын, 
– (білімнің) қолжетімділігін, 
– (білім беру жүйесінің) тиімділігін арттыруды көздейді.
Басқару жүйесіне қатысты жалпы біріктіру, жүйе құрушы рөлін 
атқаратын барлық деңгейдегі білім берумен басқару органдарының 
негізгі, басты функцияларына
 сəйкес келесілер аталған:
1. сапамен басқару;
2. қолжетімділікпен басқару;
3. тиімділікпен басқару.
А. М. Новиков білім берудің сапасымен, қолжетімділігімен жəне 
тиімділігімен басқару басқарудың барлық басқа функционалдық ішкі 
жүйелерінен (басқарудың дəстүрлі түсінігінен айрықшаланғанда) 
тек басқарушылар ғана емес, білім үдерісінің барлық қатысушылары 
– мұғалімдер, оқушылар, ата-аналар да қатысатындығымен едəуір 
ерекшеленетінін көрсетеді. Оның əрқайсысы өз орнында жəне өз 
қаражаттарымен білім беру сапасының, қолжетімділігінің жəне 
тиімділігінің талап етілетін жəне күтілетін деңгейіне кепілдік беруге тиіс.
Онымен басқарудың қосымша (қамтамасыз ететін) функциялары 
уəждеу, кадрлық, ғылыми-əдістемелік, қаржы, материалдық-техникалық, 
ұйымдастырушылық, нормативтік-құқықтық, ақпараттық қамтамасыз 
ету сияқты білім беру жүйелерінің ресурстық қамтамасыз ету логика-
сында құрылымдалған. Біздің көзқарасымыз бойынша, басқару мен 
қамтамасыз етуді теңдестіру дұрыс емес жəне де ол басқарушы қызмет 
пен басқару функцияларының ерекшелігін анықтауға ықпал етпейді. 
Мысалы, осы жұмыста автор басқару мəселелері жөніндегі əдебиетте 
базалық ретінде қарастырылатын функцияларға қатысты «басқару 
механизмдері» жəне «басқару кезеңдері» терминдерін қолданады. 
Бұл басқарудың кейбір құраушыларының көпмағыналы түсіндірілуіне 
əкеп соғады, яғни ресурстық қамтамасыз ету: 1) қосымша (қамтамасыз 
ететін) функция, 2) басқару механизмі (əрі қарай қараңыз), 3) басқару 
кезеңі деп түсіндіріледі.
4–7420

50
Ол білім берудің басқару модельдерін жаңғырту кезінде (көптеген 
«іс-шараларды») жоспарлау жəне бəрін бақылау сияқты басқарудың екі 
механизмін дəстүрлі пайдаланудан механизмдердің толық жиынтығына 
(цикліне) ауысуы маңызды екендігін көрсетеді. Бұл механизмдердің 
қатарына мыналарды жатқызады:
– басқарылатын білім беру жүйесінің бастапқы күйін «есеп жүргізу 
нүктесін» анықтау үшін қажетті ағымдағы жағдайын талдау, оған 
қатысты жүйенің дамуына басқарушы əсер етулер немесе əсер етпеу-
лер бағаланады;
– білім беру жүйесі тəртібінің динамикасы қалай болаты-
ны, ол «идеалды жағдайдан» қаншалықты алшақтанатыны неме-
се жақындатылатыны жөнінде айтуға мүмкіндік беретін білім беру 
жүйесінің дамуын болжау;
– мақсат қою, яғни дамудың жалпы мақсаттарын, сондай-ақ білім 
беру жүйесінің оның даму мақсаттарына қазіргі жəне/немесе келешек 
жағдайына сəйкестігін көрсететін тиімділік межелерін қалыптастыру;
– кезеңдегі немесе болжанатын жағдайларда қойылған мақсаттарға 
жетуге немесе барынша жақындауға мүмкіндік беретін əрекеттердің, 
іс-шаралардың жəне басқа даму міндеттерінің жиынтығын анықтау 
жүргізілетін жоспарлау;
– жоспарлау нəтижесінде уəждеу, қаржы, кадрлық, ақпараттық жəне 
басқа ресурстарды енгізетін іс-шаралар жиынтығымен анықталған ре-
сурстармен қамтамасыз ету;
– білім беру жүйесінің дамуына бақылау жүргізу, ол жоспарға сəйкес 
қолданылатын басқарушы əсер етулермен туындалған өзгертулерге, 
сондай-ақ жоспардан ауытқуларды анықтауға үнемі мониторинг өткізу 
арқылы жүзеге асырылады. Даму міндеттерін шешу барысы туралы 
жаңа ақпарат (бақылау функцияларын жүргізу нəтижесінде алынған) 
түскен сайын түзетуші əсер етулерін енгізу қажет болу мүмкін, бұл же-
дел басқарудың мəнін құрайды;
– жүргізілген өзгертулерді талдау - білім беру жүйесімен əрі қарай 
басқарудың стратегиясы мен тактикасын əзірлегенде қолданылуға тиіс 
даму тəжірибесін жалпылау.
Менеджмент функцияларын жіктеуге деген əртүрлі көзқарастарды 
зерделеу функциялардың 2 тобын бөлуге мүмкіндік береді: негізгі жəне 
қосалқы. Негізгі функцияларға келесілер жатады:

жүктеу/скачать 1,71 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: