Экономика айнасы
– Қалай ойлайсыз, Наурызды той лау-
жүктеу/скачать 10,39 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- – Сіз айтып отырғандай, биыл Наурыз ме рекесін тоғыз күн кеңінен тойлауды ауа ра ра йы, жер жағдайы ыңғайлы өңір
– Қалай ойлайсыз, Наурызды той лау- дың елімізге лайықты тұжырымдамасын ой лап шығару керек пе? – Қазір Наурыз тойы дегенде міндетті түр де қаз-қатар тігілген киіз үй, әкімдердің үкі мі, ба ба рл
ық ы м м ек ек ем ем е е қы қы зм зм ет ет ке ке рл рл ер е ін ін ұлттық киім
м к к ию ию ге ге м мін інде де тт тт еу еу с сек
екіл іл ді ді к көр өр ін ін іс іст
те р елес-
тей тіні рас. Былтырдан бастап халықаралық қауымдастық тарапынан Наурыз тойы ең ежелгі мереке ретінде мойындалып, мәр те- бесі көтерілсе, елімізде Ұлыстың ұлы күнін той лау үшін үш күндік мерекелік демалыс жа рияланды. Мұның бәрі Наурыз тойының мә мә
р те е бе б сін өсірмесе кемітпейтіні ан ан ық ық. . Қа Қа - за за қ қ еж еж елден айт мерекесін қоспағ ған ан
да т т а а би би - - ғатпен үндескен, төрт мерекені қалдырмай, ерек ше тойлаған. Оның алғашқысы қыс тоқ- сан – соғым соятын қысқы мерзімде бір-бі- ріне қонаққа барып, соғым етін жеп, ерекше той лаған. Екінші бір мерекесі – жылтоқсан көктем
м гі гі жыл ы б б ас ас ы, ы Нау ау ры ры з з ме ме ре ре ке к сі с болса,
үшін нш ш і і ме мере реке
ке сі с ж ж аз зто то қс қс ан ан – – қ қ ы ы мыз мұ-
рындық кезеңі. Соңғысы күзтоқсан – сабан- той мер зімі. Осы төрт тоқсанның ішінде бар- ша ха лықтың басын қосатын, сыйластықтың дә некері, адамдарды бір-бірін іздеуге, бір- лік ке, татулыққа шақыратын, төрт тойдың тө тө
ре ре сі сі жыл тойы – жылтоқсан ме ме ре ре ке ке сі с ні ні ң ң мәні зор. Жыл тойы ы нда а пісірілетін на а ур
ыз кө- же нің құ рамы нд
а қы қы ст ст оқ оқса са нн нн ың ың с соғ
оғ ым ым ы ы бар, жазтоқсанның ағ арғаны,
й ай ра ны б б ар, күз тоқ санның сәні дәндер де бар. Яғни жыл- тоқсан саналатын Наурыз тойы – осы төрт той дың басын қосатын, берекесін кіргізетін, негізгі той. Бір айта кетерлік жайт, осы жыл- дар ішінде «өткенімізді жаңғыртамыз» деп, салт-д
д әстүрімізді дәл сол күні қойылатын са са
х на на лы лы қ қ қо қойы
йы лы л мға айналдырдық, дәл л
осы күнге мадақты да айтудай-ақ айттық. Бірақ ендігі жерде Ұлыстың ұлы мерекесін той лаудың нақты бір тұжырымдамасы жа- са латын, түйінделетін, тойдың өз дә ре же- сінде кемелденетін кезі жетті. Осы орайда мен Наурыз тойын н тоғ
ғ ыз ы күн тойлауд уд ың тұ- жырымдамасы н н жа жа с са у у ке
ке ре ре к к де
де р р ед ед ім ім . . Ұл Ұлыс
ыс - тың ұлы тойы – ұлтымыздың ұл ық м ерекес і і. Де мек, біз оны сол дәрежесінде тойлауымыз керек.
– Сіз айтып отырғандай, биыл Наурыз ме рекесін тоғыз күн кеңінен тойлауды ауа ра ра йы, жер жағдайы ыңғайлы өңір са са н н ал ал ат ат ын ын О Оңт ңт ү үстік Қазақстан облысы ы үр д і іске а й йналдырғалы отыр. Яғни Нау- рыз мерекесін 14 наурыздан бастап 23 наурызға дейін жалғастырып, ежелден сақ талып келе жатқан халқымыздың салт-дәстүрін заманауи үлгіде қайта жаң ғыртуды кө ө зд зд еп еп отыр. Мұн ұн ы сіз бастама айты п, п, б б ыл ыл т т ыр ыр к көт өт ер ер ге ге н н ед ед ің ің із із . . Осы ойы ңызды таратып й айтсаңыз, сі з бас та ма ретінде ұсынып отырған тоғыз күн той лаудың сыры неде? – Халқымызда тоғыз – сүйінші сан. «Бір то ғыз бас таған нар, атан түйе» деген секілді тір кес
с т т ер ер тілімізде ежелден қалыптасқан. Ра Ра с, с, ж ж ет еті
і де де қ
қ а а си си ет ет ті сан, бірақ жеті – садақа- - ның са ны. М ә се лен, наурызкөжеге неге жеті түрлі дән са лады? Жылдан аман, айдан есен жеттік пе деп, жеті түрлі дәнді көжеге салады. Кейде осы ған орай, наурызкөжені тілеукө же де де п п те те а а та та йд йд ы. ы С С он о дықтан Наурыз тойын ха- лы лы
қ ты ты қ қ ме ме р р ек ек ег еге
е айналдырып, хан мен қа- - ра
ша ның нағыз теңесетін күніне ай нал- дырып, тоғыз күн тойлауымыз керек. Наурыз ха лық тың қа ба ғына қарайтын, қалауын жа- сайтын күні. Біз тоғыз күн тойлауды көктен алып отыр ға нымыз жоқ. Бұл мереке ежелден осылай тойланғ ан н. . Қа Қа ға а н н за за ма м ны ны нд нд а 36 36 5 5 бозбалаға қы п- п-
қы зы зыл л ма ма с с ат ат ыд ыдан
ан ш шап ап ан ан кигізіп, тоғыз күн қобыз бен тоғыз түрлі күй сарнатқан. Сондай-ақ то ғыз күн бойына қазан көтеріп, ашты той дырып, жалаңашты киіндірген. Ат қа мінген азаматтар тайқазанға құдайы көже ас тырып, жоқ-жітікке таратқан. Жалпы, бар лық өңі рі мізде көріс айттан ба ба
ст ал ал ып ып т т ой ой л л ан а ға ғ н нау рыздың 23-іне дейін ж жа л лға
ға с с қа қа ны ны на на б б ай ла нысты мысалдар өте е
көп. Біз дәл осы үрдісті жа ңа заманға лайықтап, қай та жаңғыртуы мыз керек. Осы орайда, былтыр айтқан ұсынысым- ның аяқасты қалмай, биыл оңтүстік өңірде то ғыз күн тойлана бастауы – мен үшін үлкен қуа ныш. Бұл – а йт йт
ы ға ға н н сө сө зд зд ің ң т т ың ың да да йт йт ын ын құ лаққа жетке ні ні
ні ң ң бе белг
лгіс с і. і. А А ла ла йд йд а а ал алда
да ғы ғы уа қытта осы бір үрдіс жалпыхалықтық сипат алып тоғыз күн тойлана бастаса мынау менің сөзім, менің ұсынысым деп айтпас едім. Мен бар болғаны халқымызда бұрыннан бар салт-дәстүрге айналған дүниесін жүйелеп, жа ж
ңа з з ам ам ан ан ға ға лай а ықтап ұсынып отырмын. Осы орайда Наурыз мереке е сі сі нің
ң бір күнін « «Тән дауа» деп атауды ұс ын ын ам ам ын ын. «Т «Таз
аз ал ал ы ық
– иманның жартысы» дегенде й й, б бүк
і іл х
ал ық
осы күнді тәннің тазалығына арнаса... Үйінің іші-сыртын, айналасын ғана емес, өзінің тәнінің де тазалығына мән берсе деймін. Осы күні телеарналардан берілетін ха бар- лардың барлығы да осы тәннің тазалығына ар а на на лса керемет бо бо лар еді. Тән тазалығының ау ау
қы мы мы ө ө те те кең ең . Та Та ғы ғы б б ір ір к к үн ү ді «Жан дауа» де де п атау, мейі і рімд і ілік
і п
ен қайырымдылық күні болса, барша халықтың бір-біріне кешіріммен қарайтын күніне айналса деген ойдан туындаған. Бүгінде елімізде балалар үйі де, қарттар үйі де көбейіп кетті. Дәл осы күні осы мекемелердегі тұрғы ы нд нд ар р ға құрмет кө рсетіліп, көңілін ауласақ, , а а ра ра зд здас ас қа қан н жа жа н- н да р татуласып, тіл табысса дей й мі
А Алғ
аш қы
көрісу күні осы «жан дауа» күніне жатады. «Ән дауа» – ән сайысы, жаңа әндердің жа- рыққа шығар күні. Әртүрлі ән-жыр са йыс- тарының бәрі осы тоғыз күнге тоғысуы тиіс. Бі Б
о сыз да атақ, , л
ауазымы бар тұл ғаларды әс әс пе пе тт ттей ей м мі з, з, с сый
ый -қ -қ ұр ұр ме ме т т кө кө рсе теміз. Бірақ нақ осы тоғыз күнг і і са й йыста ел ішіндегі алтын бесіктің жемістері жарыққа шығуы тиіс. Ел ішінде дарындылар мен таланттылар жетер- лік. Нақ осы «ән дауа» күнінде ел ішіндегі күміскөмей әншілер, жыршылар өз өнерін паш етіп ортаға салуы тиіс. Ха Ха лқ л ым ым ызда бір т төбенің дауысын, екінші бі бір р тө тө бе беге ге қ қ ос ос қа қа н әншілер де, қоңыр үнді, керемет әуез ді
әндері де аз болмаған. Алайда бүгінгі күні қыңсылаған, сыңсыған, ыңқылдаған, ырға- ғы жоқ көшірме әуендер көбейіп бара жа- тыр. Қазіргі эстрадамыз көршіден ұрлап, кү кү нін ін көр р іп жатыр
ыр . Бұ
ұ л – халқымыздың на- мы мы
с ын ын а а ти
тиет етін
н де де й й дү дү ни ни е е. Ө Ө зі мізде бар дү- ние нің тынысын тарылтып, барымыздың қа діріне жете алмай өзгенікін ұлық тұтудың ақыры өнерімізге қиянат жаса луына алып келді. Сондықтан «ән дауа» кү нінде осы бір ол ол
қ ыл ыл ық ық ты ты ң ң ор ор ны ны н н то то л л ты ты рат а ындай дүние- ле ле р р ор ор ын ын а ал лса а де де п п ті тіле
ле йм йм ін ін . . Тағы бір күн – «Сөз дауа». Халқымыз ше шен ге, сөз тауып ай тар тапқырға кенде бол маған. Бірақ бү- гінгі күні мектептегі оқушылар тү гіл, атқа мін ген азаматтарымыз екі сөздің ба сын қо- сып, ойын жеткізе алмайды. Олар дың ара- сы с нда қағазға қарамаса қаң ң ғы ғы ры ы п п ке ке т т е е ті т н- н д дері де, нүкте қойып берсе ең, ң,
нүк үк те те д деп
еп о о қы қы п кететіндері де бар. Негізі, қазақ халқы сөзге шешен, көсем болған. Сон дық тан сөз қадірін түсінетін халықтың қасиетін қай тару үшін «сөз дауа» күнін белгілесек дұрыс болар еді. «Жер дауа» – «Бұлақ көрсең көзін аш», «Бір тал кессең, он тал ек» деген сөздерімен тіке- ле л й й ба ба йл йл ан ан ыс ы ты ты . . Же Же р р бі бі зд зд ің ң анамыз. Біз қа- зі зі р р ан
ан ам ам ыз ызды
ды ң ң тө тө сі сі н н ты ты рн рнап ап , бауырын жа- ралап, оңды-солды пайдаланып жатырмыз. Ен дігі жерде жер-ананың қа ді рі не жетіп, ал ға ны мыз ды қайтаратын кез жетті. Дәл осы са уапты істі, жерге деген құрметті Ұлыстың ұлы ме ре кесінің бір күніне орай лас тырсақ дұ д рыс бо лар еді. Бүгінде е лі лі мі м зд зд ің ң к к ей ей бі бі р ө өңі рінде эко логиялық жағ да да й й да да н н аш ашар ар ла ла п кетті. Осы күні барлық хал қымыз бас-басына бір-бір талдан отыр ғызып, сен бі ліктер жа- сап, ластанып жатқан су ла рымызды тазар- тып, игі істерге бастама болса деп ой лаймын. «На мыс дауа» – спорт ойын да ры ның жа ры- сы сы. На
На мы мы сқ сқ а а ты ты ры ры сы сы п, п, т т үр үр л л і ұлт тық спорт ойындары
ы ны н ң ң дамуына әр ә кім дер үлес қосса, ж
ер -ж -ж ер ер де де гі гі ә ә ск ск ер р и и га га р р н н и и з з он он д д ар а да патриотт ық б б ағытта
ғы і іс-ша ра лар жалғасын тапса, үздіктердің марапатталуы да осы күнге орай ласса деймін. Сондай-ақ еліміздегі пат- риот тық сезімнің насихаты да осы күні кү- шей тілсе нұр үстіне нұр болар еді. «Сезім да д
й ке ке с ке ке л л уі уі к к ер ер ек ек . Дәл осы күні жастар бір- бі бі
рі не не , , тұ нық сез і імдерін білдіріп жатса құба-құп. Жас тарымыз өз елі сезімнің қадірін біл мей- тіндей, өзгенің қаңсығын таңсық көріп, әу- лие Валентин күніне табынып жүр. Ал бұ рын халқымыздың қыздары көңіліндегі жі гіт ке ұйқыашар р т т ағ а ам ам дары р н сыйл
л ап а , ора мал дың шетіне к
к өң өңіл іл ін ін де де гі гі ж ж іг іг іт т ті т ң ң ат ат ын ын к к ес ес т т ел ел еп еп жа- зып, сый
й ларын ер адамға ұсынып жат са, ж і- гіт тер де «селтеткізер» сыйларын ұсы нып, өз ара сезімдерін білдірген. Тектен-тек ке бұл күн ді «сезім дауа» деп белгілеп отыр ған жоқ пыз. Осы күні бүкіл дүние ға лам дық өз- ге ге
р іске түс
ү іп, жер ананың тө сі нен жаң ғыр р ып
бі бір р да да уы уы с с өт өт еді екен. Ол жаң ғы рықты су суда
да ғы ғы балық сезіп, су бетінен ба уы ры мен шоршып, бір аунап түссе, шақ ша қай қара торғай ұя- сы ның аузына шығып, жер әлемге сәлем бе- реді екен. Суыр інінің аузына шығады, төрт түлік малдың ішінде пе йіш тің малы сана ла- тын қой кү кү йі й с қа
қа йырғ
р анын б
б ір р сәт тоқ қ тады екен. Ад дам
ам т т үг үг іл іл , , же же р р бе б т тін
ін д дег ег і і ті тір
р ші ші л лік
ік ие-
ле рінің барлы ғы ның жан дү ние сі осын дай се зімді сезініп жат қанда, адам зат тың дәл осы күні сезім дерін мо йын дауына, бас- қаларға сезімдерін біл діруіне қо лайлы сәт секілді. Мұндай күн нің «сезім да уа» ата лып, жа жа
р ды д ң ң се зім дерін мойын дай тын кү ні ні не н
әб әбде де н н ла ла йы йы қ екені даусыз. Өзі міздің осы ы нд ндай ай
ерекше қасиетті күніміз тұр ғанда айдаладағы бі реу лердің Ва лен тинін әспет тей тінімізге қай ранмын. «Рух да уа» – бір күн, бір түн тәу- лі гі мен халқымыздың ру хани тұрғыда же- тілуіне, рухын көтеретін күй лер дің са й ы- сына, руха а ни ни т тұр ұрғы ғы да да н н то о лы лы су су ын ын а а ар ар на на сақ дұрыс б б ол олар ар е еді ді . . Ке Ке йб йбір
ір х х ал алық
ық ты ты ң ң кү кү й йі і ж жоқ, өзіндік үні жоқ. Біз рухы мыз ды кө теретін осы күн нің соңын үлкен ста дион дар да күй тар- тыс пен аяқтасақ деймін. Сон дық тан біз ме- рекелік тоғыз күннің бір күнін хал қы мыздың ру хы ның көтерілуіне арнасақ деп ар ман дай- мы мы н. н. Ш Ш ын ы ы ы керек, біз бүгінгі күні күй ле ле р р і- мі мізд зд ің ің қ қ ад аді
ірін біліп отырған жоқпы з. з. Ж Ж ас ас ұр пақ осы күн арқылы қазақ халқының күй- ле рінің қадір-қасиетін білер еді. «Сән дауа» – күнінің де маңызы зор. Неге біздің ұлт тық киім де ріміз бір күн ғана киіліп, қал ған күн- де рі қара сан дықтың түбінен орын алуы тиіс?! Шын н м
м ән н ін і де де қ қ аз аз ақ а ы ы ою ою -ө ө рн рн ек ек те т рм р ен көмке рі
і л л ге ген
н ұл ұл тт ттық
ық к к иі и мд мдер ер ім ім із із с с ән ән ді д лігі жөнінен бас қа лардың киімдерін он орайды. Сондықтан нақ осы күні ұлттық бояуы қанық ұл ттық киімдеріміздің бүгінгі күнге лайық- тал ған, ықшамды, икемді күнделікті өмірде кие алатындай түрлеріне байқау жарияласақ де де
йм ін ін . . Со
С нд н а ұлттық киімдеріміздің жы ы л
л ы- ы на на б б ір ір-а -а қ қ р рет емес, жыл он екі ай ки и іл
уі уі не не
мүм кіндік туар еді. «Мән дауа» – ненің мәні қан дай екенін ұқтыратын күн болуы керек. Рә міздеріміздің, елдігіміздің мәнін ұқ ты ра- тын күн болуы тиіс. Бүгінде ұлттық ерек ше- лік тердің қадірін білмейтін, қадіріне жете ал майтындар көп-ақ. Мұның бәрі нақ осы мә нін ұғы ны ны
, қ қ ад ад ір ір ін ін е е же же те те а а лм лм ағ ағ ан ан ды ды қтан
туын дап п о оты ты р р де деп
п ой ой ла ла йм йм ын ын . . Бұ Бұ л л кү күн
н мал
сою дың, оны мүшелеудің, табақ тартудың, жа қындардың қыз алыспауының, бесікке са- лудың, сүндеттеудің, ырым-тыйымдардың мәнін ұқтыратындай күн болуы тиіс. Қазақ хал қы – өте дана халық. Есепсіз, мәнсіз еш- те те ңе ңе ж ж ас ас ам ам аған. Мәселен, бүгінде бір р еу еуле ле р р қа қа з з ақ ақ ө өте
те ы ы сырапшыл халық, әр нәр се се сі сіні ні ң ң со ңы тамақ жеуге барып тіреледі деп жүр- гендер бар. Бұл дұрыс емес. Қазақ ысы рап- шыл дықты жаны қаламаған, тіпті қай малды қай уақытта сою керек, қай табаққа қандай сүйек салу керек, кімге қандай табақ тарту керектігін н , , бә бә рі рін
н-бә бә рі рі н н бі б лг лг ен ен , ес ес еп еп те те ге г н. н Бү- гінгі күні халық арасынд нд а жа ж ңылыс түсіні ні кт
ің қа лыптасуы оның м м ән
ін ін т үс үс ін ін бе бе ге ге нд нд ік кте те н н ай ай - тылып жатыр. Сондықтан ұ лт тық ұста ным- дар дың әрқайсысының мәнін ұрпаққа кеңінен ұқтыратын «мән дауа» күнінің мәні зор. Бұл күндердің барлығы арнайы сце на- рий лік жоспармен халықты жалық ты рып ал майтынд д ай
дәр р ежеде, табиғи, әрі ха- лы лы қт қтың ың б б ар арлы лы ғы ғы ж ж ұм ұм ы ыла ат салысатындай, өз мерекес і інде й й сезінетіндей дәрежеде тойлануы керек. Және бір айта кетер жайт, осы тоғыз күннің әрқайсысының ұраны болуы тиіс. Тоғыз күннің наурыздың 14-інен бас- талуы да тегіннен-тегі н н ем е ес е . Халықтың а а та
қ- ты «Дайди-дау» дег ген ен
әні ні б б ар ар . . Со Сонд нд а а «Ж «Ж үз үз ің ің
бар он төртінші айда й й көркем» деген жолдар бар. Дәл сол күні ай толысып, бүкіл табиғатқа өзгеріс еніп, айнала ерекше түрленеді. Айта кетер жайт, мұның бірі де менің өз сөзім емес. Халықтың ғасырлар бойғы дәстүріне енген ғұры ры пт пт ар р ы, тек мен соны танып-біліп, жү жү йе йе ле леп п ха халы лы қт қтың ың ө өзіне қайта ұсынып отырмын.
жүктеу/скачать 10,39 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|