БҚму хабаршы №2-2016ж

 
                
 
 
 
 
БҚМУ Хабаршы №2-2016ж.  
 
86 
ведущих мастеров. Некоторые тренеры стремятся (и на это нацеливает программа по 
борьбе)  научить  спортсменов  выполнять  основные  приемы  и  действия  из  всех 
классификационных  групп,  при  этом  не  оценивая  степень  их  значимости.  Нередко 
встречаются  тренеры,  уделяющие  основное  внимание  тем  приемам,  которым  они 
могут  лучше  научить  и  которые  считают  наиболее  эффективными;  тем  самым  они 
нарушают дидактический принцип последовательности обучения. 
Известно, что построение учебного процесса в соответствии с этим принципом 
должно  обеспечивать  положительный  перенос  двигательных  навыков  при  изучении 
технико-тактических  действий.  Для  устранения  указанных  недостатков  необходимо 
определить содержание  базовой подготовки борцов. 
В    статье  представлены  материалы,  позволяющие  объективно  оценить 
динамику  параметров  и  структуру  компонентов  двигательной  подготовленности 
борцов  в  зависимости  от  их  уровня  квалификации  с  целью  изучения  их 
информативности,  а  также  повышения  эффективности  методики  тактической 
подготовленности  спортсменов.  В  этой  связи  в  лабораторных  условиях  были 
обследованы  180  борцов,  имеющих  квалификацию  от  КМС  до  МС  и  паспортный 
возраст  с  17  до  22  лет.  Предварительный  выбор  педагогических  упражнений, 
характеризующий 
уровень 
двигательной 
подготовленности 
спортсменов 
осуществлялся  с  учетом  рекомендаций  ряда  специалистов  и  которые  широко 
применяются в практике контроля за процессом подготовки борцов [6; 7; 8 и т.д.]. 
Последующий  математико-статистический  анализ  применялся  с  целью 
установления  степени  значимости  и  статистической  надежности  фактического 
материала,  оценки  его  статистических  параметров,  степени  сопряженности  и 
варьирования отдельных признаков. 
При  интерпретации  полученных  данных  мы  учитывали  рекомендации  ряда 
специалистов  [9;  10;  11;  12].  Для  удобства  оценки  динамики  уровня  двигательной 
подготовленности спортсменов до 100% были приняты "фоновые" показатели шести 
тестов у 30-ти борцов (табл,1),  имеющих возраст 17 лет.    
 При  анализе  данных,  представленных  в  таблицах,  видно,  что  с  ростом 
квалификации  борцов  (от  17  до  22  лет)  все  рассматриваемые  параметры  тестов 
имеют  однонаправленную  тенденцию  к  улучшению  (Р<0,05-0,01).  Однако  наиболее 
статистически  значимый  прирост  обнаружен  в  тестах,  которые  отражают:  либо 
уровень  скоростно-силовой  подготовки  -подтягивание  на  перекладине  и  показатель 
становой  силы,  соответственно,  151,  6%    и  166,7%      или  же  свидетельствуют  о 
проявлении  взрывных  усилий  мышц  верхних  и  нижних  конечностей  -  прыжок  в 
длину  с  места  и  бросок  медицинбола,  соответственно,  129,1  %  и    122,8%.  Что  же 
касается  бега  на  30  м    с/х,  то  10,2%  увеличение  данного  параметра, 
характеризующего  проявление  быстроты,  свидетельствует  о  его  консервативности 
обусловленной генетической детерминированностью [13].                                                                                                                        
Также  обращает  на  себя  внимание  и  то,  что  наиболее  выраженная  динамика 
прироста  6-ти компонентов двигательной подготовленности борцов  прослеживается 
в возрастном диапазоне от 17 до 20 лет с последующей ее стабилизацией к 22 годам.   
Данный  факт  должен,  несомненно,  заинтересовать  специалистов  тренеров,   
поскольку он говорит о том, что последующий рост спортивного мастерства борцов 
должен  быть  обусловлен,  в  первую  очередь,  реорганизацией  тренировочного 
процесса  в  сторону  смещения  акцентов  на  их  технико-тактическую  подготовку. 
Выявленная  гетерохронностъ  в  динамике  параметров  педагогических  тестов 
послужила  базовой  основой  для  проведения  корреляционного  анализа,  который 
преследовал  цель  определить  состав  и  различия  в  структуре  двигательной 
подготовленности  спортсменов  различных  возрастных  групп.  Результаты  анализа 
были объективизированы в виде шести вариантов корреляционных структур.  
  
 

 
                
 
 
 
 
БҚМУ Хабаршы №2-2016ж.  
 
87 
Таблица 1 – Динамика  основных  сторон  подготовленности  (%)  борцов 
№ 
п/п 
Тесты 
Возраст, количество лет 
17 
18 
19 
20 
21 
22 
1 
 
Бег на 30м. 
со старта 
100,0 
101,8 
105,3 
106,1 
107,5 
110,2 
2 
Бег на 800 м. 
 
100,0 
112,0 
112,5 
114,7 
116,3 
119,6 
3 
Прыжок в длину   с 
места 
100,0 
117,0 
120,3 
121,4 
130,2 
129,1 
4 
Бросок набивного 
мяча, м. 
100,0 
107,2 
113,2 
116,7 
122,0 
122,8 
5 
 
Подтягивание 
на перекладине 
(кол-во). 
100,0 
114,8 
115,6 
136,9 
142,6 
151,6 
6 
Становая 
сила, кг. 
100,0 
107,8 
114,5 
133,8 
166,7 
170,1 
 
Примечание:  1)  Бег  на  30  м  с/х.  2.  Бег  на  800  м.  3.  Прыжок  в  длину  с/м. 
4.Бросок  набивного  мяча.  5.  Подтягивание  на  перекладине.  6.  Становая  сила.                       
2)  Значение  коэффициента  корреляции  представлены  в  масштабе  10  в  квадрате.                    
3) г= 0,36; р =0,05; г =0,46; р =0,01 в которые вошли только статистически значимые 
ее  компоненты  (Р<0,05-0,01),  отвечающие  требованиям  информативности. 
Корреляционный анализ материалов тестирования обнаружил прежде всего высокую 
степень 
взаимосвязи 
(Р<0,05-0,01) 
по 
всем 
компонентам 
двигательной 
подготовленности  борцов  во  всех  возрастных  группах.  Однако  конгруэнтность 
рассматриваемых  структур  имела  и  специфические  различия.  Здесь  следует 
отметить,  что  для  18-20  летних  спортсменов  корреляционная  взаимосвязь  и  вза
имообусловленность  структур  подготовленности  была  представлена  двумя 
автономными  подблоками.  В  частности,  для  18-летних  спортсменов  к 
рассматриваемым 
(выделенным) 
подблокам 
можно 
отнести 
структуры 
представленные результатами тестов в беге на 30 м с/х и 800 м (г=0,44, Р=0,05); для 
19-летних  это  -  тесты,    характеризующие  взрывную  и  скоростно-силовые 
способности  мышц  верхних  конечностей  (бросок-медицинбола  и  потягивание  на 
перекладине) г = 0,%3, Р< 0,01): для 20-летних - это также бросок набивного мяча и 
показатель  становой  силы  (г  =  0,56,  Р  =  0,01),  В  остальных  случаях  компоненты 
двигательной  подготовленности  борцов  были  представлены  более  сложными 
структурными образованиями, состоящими из 5-6-ти взаимосвязанных пар.  
Выявленная  закономерность  прeдставляет  практический  интерес  при 
разработке модельных характеристик на основе использования уравнений регрессии 
и ориентиров при управлении процессом подготовки борцов греко-римского стиля. 
 
Литература: 
1. Новиков А.А., Оленик В.Г., Каргин Н.Н. Моделирование в спортивной борьбе 
// Спортивная борьба: Ежегодник. – 1981. – с. 62-65. 
2.  Платонов  В.Н.  Современная  спортивная  тренировка.  –  Киев:  Здоровье, 
1980. – 334 с. 
3.  Алиханов  И.И.,  Шахмурадов  Ю.А.  Тактика  вольной  борьбы  //  Спортивная 
борьба: Ежегодник. – 1986. – с. 30-33. 

 
                
 
 
 
 
БҚМУ Хабаршы №2-2016ж.  
 
88 
4. Велиц-Гейсман С.П. Тенденции стратегии и тактики // Спортивная борьба: 
Ежегодник. – 1980. – с. 20-25. 
5. Мартинетти Р. Ориентация борьбы и применение новых правил, принятых 
на  конгрессе  ФИЛА  в  г.Барселоне  1992  г.  //  Материалы  Международной  научно-
методической  конференции по спортивной борьбе. – М., 1992. – с. 15-16. 
6.  Зациорский  В.М.  Спортивная  метрология:  учеб.  для  студентов  физич. 
культуры. – М.: Физкультура и спорт, 1982. – 256 с. 
7. Анохин П.К. Методологическое значение кибернетических закономерностей 
// Философские аспекты теории функциональных систем. – 1978. – №1 – с. 262-291.  
8.  Ашмарин  В.А.  Теория  и  методика  педагогических  исследований  в 
физическом воспитании - М.: Физкультура и спорт, 1978. – 231 с. 
 
9.  Выхонд  Л.К.  Об  исследовании  многопризнаковых  биологических  систем  // 
Применение математических методов в биологии. – 1964. – №3. – с. 19-22.  
10.  Годик  М.А.  Спортивная  метрология:  учеб.  для  ин-тов  физ.  культ.  –  М.: 
Физкультура и спорт, 1988. – 192 с.        
11.  Новиков  А.А.,  Акопян  А.О.,  Юшков  О.П.  Тренажёры  и  исследовательские 
стенды  в  подготовке  борцов  //    Материалы  международной  научно-методической 
конференции по спортивной  борьбе. – М., 1992. – с. 28-29. 
12.  Юшков  О.Н.,  Шпанов  В.И.  Совершенствование  методики  тренировки, 
комплексный контроль за подготовленностью  спортсменов  в видах единоборств. – 
М.: МТИУ, 2001. – 40 с. 
13.  Малков  О.Б.  Основы  тактики  борьбы  с  позиции   теории  конфликтной 
деятельности  //  Теория  и  практика  физической  культуры.  –  1999.  –  №2.  –                         
с. 45-50. 
Анарбаев А.К. 
Жоғары дәрежедегі палуандардың қозғалыс дайындығының 
динамикасы мен  құрылымы 
Бұл  мақалада  күресшілердің  тәсілдік  дайындығы  әдістерінің  тиімділігін 
арттыру 
мақсатында 
біліктілік 
деңгейіне 
байланысты, 
объективті 
динамикасының  параметрлерін  және    дайындық  компоненттерінің  құрылымын 
бағалауға  мәліметтер  ұсынылған.  Тестілеуді  6  көрсеткіштері  бойынша  жүзеге 
асырдық. 
Спортшылардың 
қозғалыс 
дайындық 
деңгейін 
сипаттайтын 
педагогикалық жаттығуларды алдын-ала іріктеу, мамандардың кеңестеріне сәйкес 
спортшыларды дайындау үдерісін қадағалау практикасы қолданылған. 
Тірек  сөздер:  Қозғалыс  дайындығы,  педагогикалық  тестілеу,  тактикалық 
дайындығы, біліктілік деңгейі. 
                                                   Anarbaev A.K. 
Dynamics and structure of qualified motor readiness wrestlers  
The  paper  presents  materials  allowing  objectively  assess  the  dynamics  parameters 
and the structure of the components of motor readiness of fighters, depending on their skill 
level  in  order  to  study  their  information,  as  well  as  improve  the  efficiency  of  methods  of 
tactical training athletes. We have made teacher testing is carried out on 6 indicators. Pre-
selection  of  pedagogical  exercise,  which  characterizes  the  level  of  motor  readiness  of 
athletes was carried out with the advice of a number of experts and are widely used in the 
practice of monitoring the process of preparation of fighters. 
Keywords: Motor readiness, teacher testing, tactical training, skill level. 
 
 
*** 
 
 
 
 
 

 
                
 
 
 
 
БҚМУ Хабаршы №2-2016ж.  
 
89 
 
ӘОЖ 37.037 
Испулова Р.Н. – педагогика ғылымдарының кандидаты,  
доцент, М.Өтемісов атындағы БҚМУ 
 Е-mail: Ispulova_Roza@mail.ru 
Ерназаров Т.П. – М.Өтемісов атындағы БҚМУ магистранты  
Е-mail: Talgat.ernazarov.78@mail.ru 
 
ДЕНЕ ТӘРБИЕСІ БОЙЫНША СЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫСТАРДЫ 
ОҚЫТУДЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ӘДІСТЕРІН ПАЙДАЛАНУ 
 
Аңдатпа.  Мақалада  мектепте  дене  тәрбиесі  бойынша    сыныптан  тыс 
жұмыстарда    инновациялық  әдістерді  қолдану,  атап  айтқанда,    грэпплинг 
элементтерін  пайдалана  отырып    жекпе-жектен  секциялық  сабақтарды  өткізуге 
көңіл бөлінеді.  
 Тірек  сөздер:  Сыныптан  тыс  жұмыс,  секция,    дене  тәрбиесі,  грэпплинг, 
инновация, күрес. 
 
 
Қазіргі  уақытта    мектеп  жасындағы  балалардың  денсаулықтары  мен  дене 
дайындықтарының  мәселесі өзекті болып отыр.    
Балалар  мен  жасөспірімдердің  денсаулығы  деңгейі,  өсіп-өнуінің  сәйкестігі  мен 
шынайы дамуы, жұмыс жасау қабілетінің деңгейі және адамның әлеуметтік мүмкіндіктері 
дене тәрбиесінің басты тиімді көрсеткіштері болып табылады [1, 34 б.]. 
Денсаулық – адам баласының сөзсіз байлығы. Өкінішке орай,  технологияның 
дамыған ғасырында алдыңғы қатардағы жетекші  салауатты өмір салты саны күннен-
күнге  азайып  бара  жатыр    [2,  3  б.].  Сондықтан  бұл  процесті  ретке  келтіруде  дене 
тәрбиесі мұғалімінің ролі басты мәнде екенін аңғаруға болады.  
Салауатты  өмір  салты  күрделі  құрылымнан  тұрады.  Жоғары  сатыдағы 
салауатты өмір салтының құрылымдарына дене белсенділігі,  психологиялық тәрбие, 
жағымсыз әдеттерден аулақ болу, жеке гигиена және шынығу жатады [3,  87 б.]. 
Сыныптан  тыс  жұмыстарда  дене  тәрбиесімен  бірдей  міндеттер  қойылады, 
оның  ішінде  денсаулығын  нығайтуға  жәрдемдесу,  ағзаны  шынықтыру,  жан-жақты 
дене  дамуын  қалыптастыру,  дене  тәрбиесі  бойынша  оқу  бағдарламасын  табысты 
орындау, сондай-ақ үнемі дене шынықтыру және  спортпен  айналысу   дағдыларын  
ұйымдастыруға тәрбиелеу [4, 5 б.]. 
Сыныптан тыс жұмыстардың негізгі мақсаты – сауықтыру нәтижелерін беретін 
оқушылардың  бос  уақыттарын  тиімді  ұйымдастыру.  Дене  тәрбиесінің  сабақтан  тыс 
түрлеріне:    
-  мектептің  оқу  күні  тәртібіндегі  дене  шынықтыру-сауықтыру  іс-шаралары 
(сабаққа дейінгі гимнастика, дене шынықтыру сәттері, ұйымдастырылған үзілістер); 
-  сыныптан  тыс  сабақтар  (секциялар,  үйірмелер,  көпшілік  дене  шынықтыру 
шаралары,  спорттық мерекелер, туристтік саяхаттар); 
- мектептен тыс сабақтар (БЖСМ, спорттық-сауықтыру лагерлері) жатады. 
Спорт секцияларындағы сабақтар сауықтыру-тәрбиелік бағытта жүреді. Сабақ 
барысында  дене  тәрбиесі  құралардары,  әдістемелік  принциптер  мен  дене  тәрбиесі 
әдістері қолданылады. 
Дене  тәрбиесі  әдістемелік  бірлестігі  мұғалімдерімен  дене  тәрбиесі  бойынша 
сыныптан  тыс  жұмыстар  жүйесінде  оқушылардың  салауатты  өмір  салтын 
қалыптастыруға  бағытталған іс-шаралар жүйесі дайындалған. Маңызды шарты  дене 
тәрбиесі  бойынша  сыныптан  тыс  сабақтардың  қажеттілігіне  оқушылардың 
қызығушылығын арттыру болып табылады.    
Мектептегі  дене  тәрбиесі  сабақтарында  түрлі  педагогикалық  инновациялар 
қолданылады.  Егер  дене  тәрбиесі  мұғалімі  жаңа  педагогикалық  технологиялар  мен 

 
                
 
 
 
 
БҚМУ Хабаршы №2-2016ж.  
 
90 
әдістерді  қабылдаса,  оны  білуге  ұмтылса  және  пайдаланса,  оның  қызметін 
инновациялық деп есептеуге болады.   
Заманауи  мектептердегі  маңызды  міндет  педагогикалық  үдерістің  барлық 
қатысушыларының  әлеуметін  ашу,  оқушыларға  шығармашылық  қабілеттіліктерін 
көрсетуге,  соның  ішінде  спорттық  әрекеті  барысында  мүмкіндік  беру  болып 
табылады.  Инновация  жекелеген  мұғалімдер  мен  тұтас  бір  ұжымның  озық 
педагогикалық тәжірибелерінің, ғылыми ізденістерінің нәтижелері болып табылады. 
С.И.Ожеговтың  сөздігінде  жаңаға  келесідей  анықтамалар  береді:  жаңа  –  алғаш  рет 
жасалған  немесе  құрылған,    ескінің  орынына  жақында  пайда  болған  немесе 
туындаған, өткен немесе осы шаққа жатқызылған жаңадан ашылған, жеткілікті таныс 
емес, онша танымал емес нәрселер [5, 47 б.].  
Мектепте  түрлі  пән  мұғалімдері,  соның  ішінде  дене  тәрбиесі  мұғалімі  де 
төмендегідей инновациялық технологияларды кеңінен қолданады:   
1. Пәнді оқытудағы ақпараттық-коммуникациялық технологияларды (АКТ); 
2. Пәнді оқытудағы тұлғаға бағытталған технология.   
Тұлғаға бағытталған технология барлық мектеп білім беру жүйесінде баланың 
жеке тұлғасын, оның дамуының қолайлы, дау тудырмайтын және қауіпсіз шарттарын 
қамтамасыз  етуді,  оның  табиғи  әлеуметін  жүзеге  асыруды  ортаңғы  орынға  қояды. 
Баланың жеке тұлғасы бұл технологияда басымды субъект болып табылады;   
3. Оқу үдерісін ақпараттық-талдауды қамтамасыз ету және оқушылардың білім 
сапасын басқару.  Оқу сапасын басқарудың ақпараттық-талдау әдістемесі әр баланы 
жекелей  алғанда,  сыныпта,  сонымен  қатар  жалпы  мектепте  объективті,  екі  жақты 
дамуын қадағалауға мүмкіндік береді.   
4. Оқушылардың дене дамуын және дене дайындықтарының мониторингі. 
 Тестілеу  және  сабақ  үлгерімі  қозғалысы  кестесін  құру  арқылы  әрбір 
оқушының оқу сапасын талдау және диагностика жүргізу.     
5.  Заманауи  оқушыны  қалыптастырудың  жетекші  механизмі  ретіндегі  тәрбие 
технологиялары.  
Оқушыларды тұлғаны дамытудың қосымша нысандарына тарту түрінде жүзеге 
асырылады: театр, балалар шығармашылығы орталықтары, спорттық секциялар және 
т.б. ұлттық дәстүрлер бойынша мәдени-көпшілік іс-шараларға қатысу.   
6.  Білім  беру  орындарында  оқу  үдерісін  дамытудың  шарты  ретіндегі 
дидактикалық технологиялар. Мұнда танымал және өзін танытқан тәсілдер, сонымен 
бірге жаңа тәсілдер де іске асырылуы мүмкін. Бұл – оқу кітаптары, ойындар, жобаны  
рәсімдеу  және  қорғау,  бейнеүн  таспалы  технологиялық  құралдар  арқылы  оқыту, 
«кеңес  беру»  жүйесі,  оқытудың  топтық,  жеке  тәсілдері  –  «шағын  топтар»  жүйесі 
және басқалар арқылы жүргізілетін жеке жұмыстар.    
7.  Мектептің  оқу-тәрбие  үдерісіне  инновациялық  технологияларды  енгізуді 
психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу. 
Оқытудың жаңа технологияларын енгізу, соның ішінде дене тәрбиесі бойынша 
сыныптан  тыс  жұмыстарға  енгізу  білім  беру  жүйесінің  басымды  міндеттерінің  бірі 
болып  табылады.  Оқу  және  оқудан  тыс  нысандағы  жұмыстарда  пайдаланылатын 
инновациялық  технологиялар  оқу  үдерісін  оңтайландырады,  сол  арқылы 
оқушылардың  дене  тәрбиесіне  және  спортқа  қызығушылықтарын  арттырады. 
Заманауи  ақпараттық-коммуникациялық  технологияларды  пайдалану  дене  тәрбиесі 
мұғаліміне  де,  сонымен  бірге  жекпе-жек  бойынша  жаттықтырушыға  да,  сондай-ақ 
шұғылданушыларға  да  интернет,  мультимедиялық  құралдар,  электронды  оқулықтар 
секілді  ақпараттың  электронды  көздерін  пайдалануға  мүмкіндік  береді,  бұл  оқу-
жаттығу  үдерісін  ұйымдастыру  және  өткізуде  шығармашылық    тәсілдерге  және 
осының  негізінде  сабақ  сапасының  артуына  мүмкіндік  береді.  Бұл  ретте,  осы 
технологияларды  пайдалану  ақпараттың  аса  ауқымды  ресурстарына  қол  жеткізу 
мүмкіндігін  береді,  бұл  оқушылардың  спорт  сабақтарына  бейімделуіне  ықпал  етуі 
тиіс.  Замануи  мектептерде  дене  тәрбиесі  бойынша  сабақ  және  сыныптан  тыс  сабақ 

 
                
 
 
 
 
БҚМУ Хабаршы №2-2016ж.  
 
91 
әдістерін  жетілдіру  білім  берудің  жаңа  үлгісінің  қалыптасуының  бір  бөлігі  болып 
табылады.   
Дене  тәрбиесі  мұғалімдері  спорт  түрлері  бойынша,  соның  ішінде  жекпе-жек 
күрес  бойынша  жаттықтырушылар  қозғалту  әрекетін  оқытудың  нәтижелілігіне  қол 
жеткізу  мақсатында  белсенді  және  интерактивті  әдістерді  кеңінен  қолданады. 
Белсенді әдістер шұғылданушының оқытушыға және онымен бірге білім алушыларға 
қарым-қатынасы  бойынша  әрекет  ету  ұстанымын  қарастырады.  Интерактивтік 
әдістердің  арқасында  білімді  меңгеру,  басқа  балалармен  ынтымақтастықта  жұмыс 
жасай отырып қимыл әрекеті дағдылары мен біліктіліктерін игеру тиімділігі артады. 
Бұл  әдістер  оқытудың  ұжымдық  нысанына  жатады,    бұл  кезде  оқытылып  жатқан 
материалмен, мысалы, дене жаттығуларын орындау техникасымен спортшылар тобы 
айналысады,  бұл  ретте  олардың  әрқайсысы  атқарылған  жұмыс  үшін  жауапкершілік 
алады.     
Интерактивтік әдістер жаңа материалды сапалы меңгеруге ықпал етеді. Оларға: 
шығармашылық  сипаттағы  жаттығулар;  жекелеген  дене  жаттығуларын  орындау 
бойынша топтық тапсырмалар;  
- іскери ойындар, қимылды білдіру;  
-  танымал  спортшылармен,  спорт  түрлері  бойынша  жаттықтырушылар  және 
мамандармен кездесу сабақтары; 
- бейне материалдар, интернет, көрнекі құралдарды пайдалану; 
-түрлі  әдістемелердің  көмегімен  күрделі  мәселелерді  және  проблемаларды 
шешу, мысалы: «миға шабуыл» әдісі жатады.    
Оқытудың  инновациялық  әдісі  мектептегі  секция  жұмыстарында  балалардың 
спортқа  танымдық  қызығушылығын  дамытуға  ықпал  етеді,  қимыл  қозғалыстарын 
есептеуге,  спорттық  әрекет  техникалары  мен  тактикаларын  жақсы  меңгеруге 
үйретеді.   
Дайындалған  бағдарламаның  мақсаты:  Сыныптан  тыс  дзюдо  секциясында 
жаңашыл  грэпплинг  атты  жекпе-жек  күрес  түрін  еңгізу    негізінде  жас  палуанның  
тұлғасын жан-жақты дамыту.  Іске асыру кезеңдері: 2013-2014 ж. – дайындық кезеңі; 
2014-2015  ж.  –  негізгі  кезең,  2015-2016  ж.  –  қорытынды  кезең.    Денсаулықты 
қамтамасыз  етуші  негізгі  шарттардың  бірі  организмнің  бейімделу  және 
функционалдық  мүмкіндіктерін  арттыратын  маңызды  фактор  болып  табылатын 
оңтайлы қимыл белсенділігі болып табылады.  
Жекпе-жек  күресінің  жаңашыл  түрі  грэпплинг  сыныптан  тыс  дзюдо 
үйірмесінде  қолдануға  болатын  дене  тәрбиесінің  тамаша  құралы.  Жаңашыл 
бағыттағы  грэпплинг  күресінің  бағдарламасында  айырықша 
күш  әрбір 
шұғылданушымен  жеке  жұмыс  жасауға,  тұлғалық,  танымдық  сипатын  және  қимыл 
белсенділігін  дамытуға  мүмкіндік  беретін  әдістемелік  тәсілдерді  пайдалануға 
жұмсалады.  
Спорт  дамуының    жаңашыл  инновациялық  беталыстары,  әсіресе  мектеп 
оқушылары  арасында  зор  қызығушылыққа  ие  болып  келе  жатқан,  ондағы 
кәсіпқойлық пен коммерциялау құбылыстарының кең таралуымен сипатталады. 
Бағдарламаның  міндеттерінің  бірі  –  шұғылданушылардың  жекпе-жек  күресі 
арқылы  дене  тәрбиесі  сабақтары  мен  спортқа  деген  қызығушылығын  арттыру, 
олардың жан-жақты  техникалық, тактикалық,  жарыстық әрекеті мен психологиялық 
дайындығын  дамытуға  ықпал  ететін  жаңашыл  бағыттағы  күрестің  әмбебап  түрін 
игеру болып табылады.  
Бағдарламада 
жалпы 
педагогикалық 
әдістерден 
басқа 
спорттық 
жаттығулардың:  қатаң  тәртіпке  негізделген  жаттығулар  әдісі;  спорттық 
техникаларды  меңгеруге  бағытталған  әдістер;  дене  тәрбиесі  сапасына  бағытталған 
әдістер;  басымды  түрде  дене  сапасын  жетілдіруге  бағытталған  әдістер;  үздіксіз 
жаттығу әдістері; аралық жаттығу әдістері (соның ішінде қайталама және құрамды); 
ойын  әдістері;  жарысу  әдістері  секілді  практикалық  әдістері  кеңінен  қолданылды.   

 
                
 
 
 
 
БҚМУ Хабаршы №2-2016ж.  
 
92 
Жаттығу  сабақтары  әдістерін  таңдау  кезінде  олардың  қойылған  міндеттерге 
сәйкестігіне ерекше көңіл бөлінді.   
Грэпплинг  –  бұл  спорттық  күрестің  әр  түрлерінің,  джиу-джитсудың,  самбо 
күресінің және спорттық жекпе-жектің басқа түрлерінің тәсілдері мен техникаларын 
өзіне кірістіретін әмбебап спорттық жекпе-жек болып табылады. 
Бүгінгі  таңда  жаңашыл  бағыттағы  грэпплинг  күрестің  техникасына  қазақ 
балалары  қатты  қызығып  отыр.  Осы  күрес  түріне  қатысам  деп,  тізімге  жазылып 
жүргендер өте көп. Елімізде ердің ерлігі сыналатын сайысты тамашалаған талай жас 
осы салаға бет бұрып, аралас жекпе-жек түрі қанатын кеңінен жая түсуде. 
Халықаралық аренадағы жоғары спорттық бәсекелестік, жаттығуда жүктеменің 
үнемі  арта  түсуі,  жарыстағы  белдесулердің  динамикасының    арта  түсуі  спорттық 
жаттықтыру  саласында  жұмыс  істейтін  мамандардың  алдына  оның  тәсілдері  мен 
әдістерін одан әрі жетілдіру міндетін қойып отыр. 
Грэпплинг өзіне әр түрлі спорттық күрес түрлері,  дзюдо, самбо, бразилиялық 
джиу  -  джитсу  және  басқа  да  спорттық  жекпе  –  жек  түрлері  мен  техникаларын 
қамтитын  әмбебап  спорттық  жекпе  –  жек  болып  саналады.    Грэпплинг  өнері 
қарсыласты буындарға ауырлық ықпал техникасын, сонымен қатар, әр түрлі булықпа 
амалдарды қолдану көмегімен берілуге мәжбүр ету тәсілдерінен тұрады.  
Спорттың  жалпы  философиясына  сәйкес,  грэпплингпен  айналысатын 
спортшылар спорттық және адал ойынның мәнін құрметтеуі тиіс және олар жарыста 
қарсыласқа қасақана зиян келтірмеуі қажет. 
Грэпплинг  спорттық  жекпе-жектің  бір  түрі,  ал  сонымен  қатар  өзіндік 
қорғаныстың  кешенді  жүйесі.  Грэпплингтегі  техникалық  дайындық  –  жоғары 
спорттық  нәтижелерге  жету  мақсатымен  палуанның  қозғалыс  жүйесін  (  жан-жақты  
күрес техникасын) меңгеру процесі.  
Грэпплингпен  айналысушының  тактикалық  дайындығы  –  жарыс  жағдайында 
спорттық  тактиканың  тәсілдерімен,  оның  түрлерімен,  формаларымен  және  оларды 
жүзеге  асыру  құралдарымен  меңгеру  процесі.  Бірақ  та  жаттықтырудың  қазіргі 
заманғы  әдістемесінің  тиімділігін  әрі  қарай  жоғарлатудың  мәнді  резервтерінің  бірі 
болып жаттықтыру процесімен  басқару сапасын жақсарту табылады [6, 8 б.]. 
Басқару  проблемалардың  алуан  түрлілігінің  ішінен  ең  маңыздысы  болып 
спортшы жағдайын бағалау проблемасы табылады. 
Тік  тұрып  күрестің  техникасы.  Кірістіреді:  тұрыстар,  ұстап  қалулар  (негізгі, 
жауапты,  алдын-ала  және  қорғаныс),  қозғалыстар  және  алдамшы  қозғалыстар, 
лақтырыстар  және  лақтырыстар  комбинациялары,  лақтырыстардан  және  қарсы 
лақтырыстардан қорғаныс.  
Лақтырыстар былай бөлінеді: аяқтардың қатысуымен  –  аяқпен қағу, қапсыру, 
аудару;  дененің  қатысуымен  лақтырыстар      жамбастың  шұқыршығы  арқылы,  арқа 
арқылы,  иін  арқылы,  кеуде  арқылы;  қолдың  қатысуымен  лақтырыстар  немесе  тепе-
теңдіктен  шығару,  аяқтарды  ұстап  қалумен,  аударылып  түсумен  лақтырыстар, 
аударыспақ. Тік тұруда жұмысқа қашықтықты бақылау жатады. 
Грэпплинг  күресі  80%    шамасында  жатып    күресу  (партерде)  техникасынан 
тұрады. Оған мыналар жатады: құлату (тізеде немесе арқада жату қалпымен тізерлеп 
тұру  қалпымен  қарсыласын  аудару),  аударыспақ,  ұстап  қалу,  қол  мен  аяқ 
буындарында ауырсыну  тәсілдері, қорғаныс және қарсы тәсілдер (палуанның  өзінің 
шабуылдаушы  әрекеттерімен  қарсыласының  шабуылына  жауап  береді  – 
лақтырыспен, ұстап қалумен және басқалары). 
Спортшының  «техникалық  дайындығы»  деп  қарсы  тұрудың  жағдайында 
оларды  кейінгі  жүзеге  асырылуымен  оның  техника  қозғалысы  мен  әрекетін  оқыту 
мен жетілдіруді айтады. Спортшының «техникалық дайындығы»  жаттығу құралдары 
болып  қызмет  ететін  әрекеттер  мен  жарыс  әрекеттердің  техника  негіздеріне  оны 
оқыту,  ал  сонымен  қатар  спорттық  техниканың  таңдалған  формаларын  жетілдіру 
процесі.  Спортшының  мақсатқа  сай  оқыту,  техникалық  дайындығы  білімді, 

 
                
 
 
 
 
БҚМУ Хабаршы №2-2016ж.  
 
93 
шеберлікті  және  дағдыларды  қалыптастырумен  басқару  процесін  білдіреді  (бұл 
жағдайда  жылжымалы  әрекеттердің  техникасына  жатады).  Оған  дене  тәрбиесі 
әдістемесінің  дидактикалық  және  дидактикалық  жағдайының  жалпы  қағидалары 
таратылады [7, 86 б.].  
Техникалық дайындығындағы орталық міндет – жарыс әрекеттерді орындауда 
сондай дағдыларын қалыптастыру, олар спортшыға жоғары тиімділікпен жарыстарда 
оның  мүмкіндіктерін  пайдалануға  және  спортпен  көпжылдық  жаттығу  процесінде 
техникалық шеберлігін жетілдіруді қамтамасыз етуге мүмкіндік берді.  
Осы  міндетті  жүзеге  асырудың  қажетті  алғы  шарттары  спортшының  жалпы 
жан-жақты дайындығын, соның ішінде жалпы техникалық дайындығын қамтамасыз 
етеді,  олар  ең  алдымен  спорттық  жекпе-жектерде  техникалық  дағдыларды 
қалыптастырудың  алғы  шарттары  болып  табылатын  жылжымалы  шеберліктер  мен 
дағдылар  қорларын  толтыруға  негізделеді.  Онда  кеңінен  дағдыларды  тиімді  көшіру 
нәтижесі қолданылады: жалпы дайындық процесінде қалыптасатын дағдылар жатады   
әдетте қайта құрылған түрде – олардың ерекше дағдылардың негізінде пайда болған 
құрамына олардың жетілдіруіне ықпал етеді. Одан басқа, жылжымалы шеберлік пен 
дағдылардың  қорларын  кеңейту  экстраполяцияның  пайда  болуына  әрекет  етеді  – 
алдын ала дайындаусыз «беттен» қозғалысты орындау мүмкіндігі.  
Спортшының  жалпы  техникалық  дайындығы  сонымен  қатар  дене 
дайындығының қосымша құралы ретінде таңдалатын жаттығу техникасына үйретуді 
кірістіреді  (әрине,  дене  сапасын  тәрбиелеу  құралы  ретінде  сол  немесе  басқа 
жаттығуды  пайдалануға  қарағанда  оны  техникалық  тұрғыдан  дұрыс  үйрену  қажет). 
Дайындықтың  бұл  бөлімінің  мәнді  жағынан  дағдыларды  қалыптастырудан  басқа 
координациялық  қабілеттіліктерді  тәрбиелеу  қажет,  олардан  маңызды  мағынада 
техникалық жетілдіру дәрежесіне байланысты [8, 211 б.].  
Спорттың  барлық  жартылай  құрылымдық  түрлерінде  спорттық  жекпе-жек, 
қағида бойынша спортшының техникалық арсеналы шектелмеген: ол жаттықтырушы 
мен спортшының жеке ынтасы бойынша жаңартылады. Осымен байланысты кең оқу 
материалы  кезінде  тиімді  тарату  проблемалары  мен  басқа  да  арнайы  проблемалар 
пайда болады. Әсіресе спорттың осы түрлерінде техника мен тактиканың тығыз өзара 
байланысы  техникалық  дағдыларды  даярлау  процесінде  ең  алдымен  біріңғай 
құрылым формасында ұсынылды – техника тактикалық әрекеттер. Сондықтан жекпе 
жектерде  техникалық  даярлық  дағдыларды  жетілдіру  кезеңінде  ғана  емес,  сонымен 
қатар оларды қалыптастыру кезеңінде тактикалық даярлыққа тікелей көшеді.  
Тактикалық  даярлық  өз  кезегінде  байланыстырушы  бастамасы  және  басқа 
бөлімдерге  қатынасы  бойынша  жаттығу  мазмұны  болып  табылады,  себебі  әрбір 
үлкен  жаттығу  циклінің  дайындық  мерзімінің  аяқтаушы  кезеңінде  дайындықтың 
барлық  бөлімдерінің  жалпы  нәтижесі  болуы  мүмкін,  басқалай  айтқанда,  біріңғай 
формаға  –  орындаудың  мақсатқа  сай  тактикасының  формасын  негізгі  жарыстарда. 
Басқа жағынан, спортшының тактикалық дайындығының міндетін жүзеге асыру оны 
дайындаудың  барлық  басқа  бөлімдерінің  мазмұнына  бйланысты.  Тактикалық 
дайындық спортшының тактикалық шешімдерінің барлық әр түрлілігінің интегралды 
көрсеткіштері  болып  табылады:  жарыс  тактикасы,  жекпе-жек  тактикасы  және 
шабуылдаушы әрекеттерді дайындау тактикасы.  
Осылай,  спортшыны  тактикалық  дайындығының  процесінде,  сонымен  бірге 
дайындықтың  басқа  да  бөлімдерінде  жақын  және  келешекті,  білім  беру  мен 
тәрбиелеу,  жалпы  дайындық  және  арнайы  дайындық  міндеттері  сәйкес  келеді. 
Оларды  шешу  спортшының  зияткерлік  дайындығының  негізгі  жақтарының  бірін 
құрайды  және  олармен  бірге  спорттық  жаттығудың  тәжірибелік  мазмұнына  кіреді. 
Тактикалық  дайындығының  тәжірибелік  формасымен  жоғары  болып  жарыс 
табылады [9, 96 б.].  
Тактикалық  дайындықтың  маңызды  бөлімі  болып  спорттық  тактиканы 
тәжірибелік элементтерімен меңгеру табылады: 

 
                
 
 
 
 
БҚМУ Хабаршы №2-2016ж.  
 
94 
-  жарыстық  күрестің  тиімділігін  ескертетін  жарыстық  әрекеттердің  сәйкес 
құралдарымен және тәсілдермен; 
-  жарыс процесінде күштерді тиімді тарату тәсілдерімен; 
-  қарсыласына  психологиялық  әсер  ету  және  жеке  мақсатты  алдау  жасау 
тәсілдерімен. 
Спорттық  жекпе-жекте  спорттық  күресті  күшейтудің  барлық  мүмкін  болатын 
нұсқаларын  болжауға  болмайды.  Сондықтан  тактикалық  дайындықтың  процесінде 
тактикалық  әрекеттердің  бірнеше  моделін  дайындау  қажет,  олар  нақты  жарыста 
қалыптасқан  жағдайына  байланысты  жүзеге  асырылуы  мүмкін.    Бір  уақытта  жарыс 
жағдайының  теңбе-тең  талаптарына  дайындалған  моделдерін  жедел  түзету 
мүмкіндігін  қарастыру  қажет,  ол  қолданылатын  моделдердің  құбылмалылығын, 
вариативтілігін  және  ақырында,  тиімділігін  ескертеді.  Жекпе-жектің  қиын  және 
вариативтілігі  жағдайында  дұрыс  шешімдерді  жүзеге  асыру  мен  табу  қабілеттілігі 
спортшының  шығармашылық  мүмкіндіктерімен,  оның  ойлау  қабілеттіліктерімен, 
ерекше дарынымен байланысты. 
Біздің  тәжірибиемізде  №27  мектеп-лицейінде    қолданылған  дене  тәрбиесі 
бойынша  сыныптан  тыс  дзюдо  секциясында  жекпе-жек  күресінің  жаңашыл  бағыты 
грэпплинг күресін еңгізе өткізумен ұсынылған бағдарлама айналысушылардың жеке 
қабілеттіліктерін  және  олардың  спорттың  жекелеген  түрлері  бойынша  жүргізілетін 
сабақтарға  ұмтылыстарын  ескеруге  мүмкіндік  береді.  Әдістеменің  ерекшелігі  жеке 
нормаларға  сүйену  және  шұғылданушының  денсаулығы  деңгейін  дамыту  және 
бағалаудың  жеке  тәсілдері  болып  табылады.  Бағдарламаны  енгізгенге  дейін  және 
енгізгеннен  кейін  жекпе-жекпен  шұғылданушылардың  дене  даму  мониторингі 
жүргізілді. Барлық мәліметтер бес көрсеткіш (индекстер) бойынша өңделді. Бұл әдіс   
әрбір  жаттығушыға  жеке  тәсіл  қолдануға  болжам  жасауына  мүмкіндік  берді.  
Оқушылар тарапынан сыныптан тыс уақытта және өз беттерімен спорт сабақтарына 
қызығушылықтары маңызды мәнге ие болды.          
Біздің  тәжірибиемізде  қолданған  мектепте  сыныптан  тыс  дзюдо  секциясында 
жекпе-жек  күресінің  жаңашыл  бағыты  грэпплинг  күресін  қолдану  негізінде 
ұсынылған  бағдарлама бойынша келесідей тұжырымдар жасауға болады: 
1.  Секцияда  күреспен  айналысатын  оқушылар  жаңашыл  бағыттағы  бірнеше 
күрес  түрінен  біріктірілген  инновациялық  бағыттағы  жаңа  грэпплинг  күресінің 
ұстанымдарын игереді;  
2.  Айналысушылардың  күреске  деген  қызығушылықтары  жоғарлаумен  қатар,  
олардың жекпе-жек бойынша жан-жақты техникалық, тактикалық, жарыстық әрекеті 
мен психологиялық дайындығын дамытуға мүмкіндік алады; 
3.  Сыныптан  тыс  секцияда  жекпе-жектің  дамуының  қазіргі  жаңашыл  
беталысын есепке ала отырып, соның ішінде секцияда жаңашыл инновациялық бағыт 
ретінде  грэпплинг  күресін  кірістіру,  айналысушылардың  спорттық  жаттығу  үрдісін 
оңтайландыруды  қамтамасыз етуге ықпал етті; 
4.    Грэпплинг    кешенді  күрес  түрлерінен  құралған  әмбебеп  болғандықтан, 
дзюдо,  самбо,  грек-рим,  еркін  күрес  жекпе-жек  түрлерімен  айналысушылардың 
барлық спорттық  жаттығуында  қолдану мүмкіндігіне  септігін тигізуі. 
Осыған  орай,  біздің  тұжырымдарымыздан  қазіргі  таңдағы  оқу-тәрбие 
үдерісінде сыныптан тыс күрес бойынша секцияда инновациялық тұрғыда жаңашыл 
бағыттағы  грэпплинг жекпе-жек күресін қолдануда біздің тәжірибиеміздің  барынша 
тиімді болғандығын байқауға болады.  
Әдебиеттер: 
1.
 
Адамбеков  К.,  Кульназаров  А,  Касымбекова  С.  Формирование    основ 
физической культуры учащейся молодежи. – Алматы, 2004. – 128 с. 
2.
 
 Бережков Л.П.  Берегите здоровье смолоду. – М.:  Медицина, 1979. – 30 с. 
3.
 
 Салов  В.Ю.  Теоретико-методологические  основы  здорового  образа  жизни 
учащейся молодежи: монография. – СПб.: «Петрополис», 2001. – 100 с. 

 
                
 
 
 
 
БҚМУ Хабаршы №2-2016ж.  
 
95 
4.
 
Дяблова  Т.О.  Внеклассная  работа  по  физическому  воспитанию  в 
общеобразовательной  школе.  –  www  openclass.ru./node/350409.  Дата  обращения: 
02.03.2016 г.  
5.
 
Ожегова  С.  Словарь  русского  языка  (с  1992  –  Толковый  словарь  русского 
языка,  совместно  с  Н.Ю.  Шведовой).  –  http://www.ozhegov.org/.  Дата  обращения: 
09.04.2016 г. 
6.
 
Geoff Thompson. Real Grappling. – Great Britain, 1998. – 96 р. 
7.
 
 Захаров  Е.Н.,  Карасев  А.В.,  Сафонов  А.А.  Энциклопедия  физической 
подготовки (Методические основы развития физических качеств). – М., 2004. –  308 с. 
8.
 
Шашурин А.В. Физическая подготовка. – М., 2005. – 317 с. 
9.
 
 Туманян Г.С. Спортивная борьба: теория, методика. – М., 2002. – 188 с. 
 
Испулова Р.Н., Ерназаров Т.П. 
Использование инновационных методов обучения во внеклассной работе по 
физической культуре 
В  статье  уделяется  внимание  применению  инновационных  методик  во 
внеклассной работе по физическому воспитанию в школе, а именно, при проведении 
секционных занятий по единоборствам с использованием элементов грэппинга. 
Ключевые  слова:  Внеклассная  работа,  секция,  физическая  культура, 
инновация, борьба. 
Ispulova R.N., Ernazarov T.Р. 
The use of innovative teaching methods in class work on physical training 
The  article  focuses  on  the  application  of  innovative  methods  in  the  class  work  on 
physical  education  in  schools,  namely,  during  the  breakout  sessions  in  martial  arts  with 
elements greppinga. 
Keywords: Class work, section, physical education, innovation, struggle. 
 
*** 
 
ӘОЖ 004.78:58 
Бимагамбетова Г.А. – биология ғылымдарының кандидаты, доцент,  
М.Өтемісов атындағы БҚМУ 
Даржигитова А.К. – М.Өтемісов атындағы БҚМУ магистранты 
Е-mail: Albinok_di@mail.ru 

жүктеу/скачать 4,16 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: